مقدمه: فقر یکی از خطرناک‌ترین پدیده‌های اجتماعی است که می‌تواند حیات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی یک ملت را تهدید کند. با توجه به این‌که فقر در کشورهای در حال توسعه به‌صورت گسترده و شدید بروز یافته است، توجه به این پدیده لازم و ضروری می‌باشد. از سوی دیگر، فساد یک علت فقر و یک مانع برای ریشه کن کردن موفق فقر است که می‌تواند اقدامات کشورهای مختلف را به منظور کاهش فقر بی‌نتیجه سازد. پدیده فساد، مانعی پایدار در جهت اقدامات و تلاش‌های انجام گرفته توسط کشورها در زمینه تغییرات سیاستی، اقتصادی و اجتماعی برای رسیدن به اهداف مطلوب آن‌ها تلقی می‌گردد. بررسی‌ها نشان می‌دهد فساد در تمام کشورهای جهان، حتی در بسیاری از کشورهای توسعه یافته وجود دارد؛ اما این پدیده در برخی از کشورهای در حال توسعه که ساختارهایی سست و آسیب ‌پذیر دارند، به مراتب زیان‌بارتر است؛ زیرا اثرات مخربی بر حقوق مالکیت، قوانین و انگیزه‌های سرمایه‌گذاری داشته و می‌تواند به کاهش رشد اقتصادی منجر شده و درنتیجه فقر را به‌مرور زمان گسترش ‌دهد. این در حالی است که خود فقر می‌تواند سبب بروز و گسترش فساد شود. راه‌های ارتباط فقر با فساد متعدد و بی‌شمار است و اگرچه این رابطه در مطالعات زیادی مورد بررسی قرار گرفته، اما این سؤال که آیا یک رابطه علّی بین فساد و فقر براساس مدل داده‌های ترکیبی وجود دارد یا نه؟، کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است. به‌عبارت دیگر، اکثر مطالعاتی که رابطه بین فقر و فساد را بررسی کرده‌اند، ممکن است به نتایجی در زمینه علیت بین آن دو تنها براساس مدل‌هایی که همبستگی را نشان می‌دهند، دست یافته باشند. بنابراین توصیه‌های سیاستی برای مبارزه علیه فقر و فساد به ‌تنهایی می‌تواند نگران کننده باشد. با در نظر گرفتن این محدودیت، تحقیق حاضر جهت بررسی رابطه علّی گرنجری بین فقر و فساد ^[1] انجام گرفته است. روش: در مقاله حاضر با استناد به اطلاعات و آمار موجود، از روش تخمین ^[2] GMM و تمرکز بر قابلیت فقر با استفاده از شاخص فقر انسانی HPI) ( ^[3] که تصویر دقیقی از وضعیت فقر جامعه را به‌دست می‌دهد، برای نمونه‌ای شامل 120 کشور در حال توسعه و دوره زمانی 2006ـ1998 استفاده شده است. یافته‌ها: یافته‌های تجربی نشان می‌دهد که فقر و فساد هم سو با هم و در یک جهت حرکت می‌کنند. به‌عبارت دیگر، رابطه علّی بین آن‌ها یک رابطه علّی دو طرفه است. نتایج: نتیجه سیاست‌گذاری این مقاله آن است که استراتژی‌های کاهش فقر و مبارزه با فساد باید مکمل یکدیگر بوده، تلاش در جهت کاهش فقر به وسیله اقدامات جدی برای کاهش فساد دنبال گردد.

  1- در این مطالعه، منظور از فساد، فساد مالی و اقتصادی است.

  2- Generalized Method of Moments 3- Human Poverty Index