دوره 24، شماره 95 - ( 10-1403 )
جلد 24 شماره 95 صفحات 0-0 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Movahhed A, Rafiei H, Zanjari N, Setare Forouzan A, Ahmadi S. (2024). The status of social hope among adults in Tehran. refahj. 24(95), : 1 doi:10.32598/refahj.24.95.4414.1
URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-4251-fa.html
URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-4251-fa.html
موحد عباس، رفیعی حسن، زنجری نسیبه، ستاره فروزان آمنه، احمدی سینا. بررسی وضعیت امید اجتماعی در میان شهروندان بزرگسال شهر تهران رفاه اجتماعی 1403; 24 (95) 10.32598/refahj.24.95.4414.1
متن کامل [PDF 536 kb]
(3038 دریافت)
| چکیده (HTML) (1507 مشاهده)
یکی از متغیرهایی بررسی‌شده در این پژوهش، مشارکت‌داشتن در انواع فعالیتهای داوطلبانه بود. بیشترین فعالیت داوطلبانه‌ای که نمونه موردبررسی در آن مشارکت داشتند، فعالیتهای خیریه‌ای (حدود 39 درصد) و کمترین فعالیت مربوط به انواع فعالیت داوطلبانه سیاسی (8 درصد) است. 2/50 درصد از نمونه موردمطالعه در هیچ فعالیت داوطلبانه‌ای مشارکت نداشتند. نزدیک به نیمی از مشارکت‌کنندگان وضعیت مالی خود را متوسط می‌دانند و حدود 15 درصد وضعیت مالی خود را خوب و خیلی خوب می‌دانند. حدود 43 درصد مشارکت‌کنندگان وضعیت سلامتی خود را خوب و 30 درصد متوسط گزارش کردند. حدود 42 درصد از مشارکت‌کنندگان میزان رضایت از زندگی خود را متوسط اظهار کردند و 13 درصد رضایتشان را خیلی کم گزارش کردند (جدول 1).
در جدول شماره 2 وضعیت امید اجتماعی در نمونه موردبررسی گزارش شده است. میانگین وضعیت امید اجتماعی در میان مشارکت‌کنندگان 41 و کمتر از متوسط بوده است. وضعیت امید اجتماعی نمونه در بعد اول، امیدواری به آینده جامعه، 35 به دست آمده است که در سطح پایینی بوده است. همچنین ابعاد دوم و سوم امید اجتماعی با توجه به دامنه تغییرات در وضعیت متوسطی قرار دارند.
جدول 2: وضعیت امید اجتماعی و ابعاد آن در نمونه بررسی‌شده
همانگونه که در جدول شماره 3 مشاهده می‌شود، در میان متغیرهای جمعیت شناختی، بین متغیر تعداد اعضای خانوار با امید اجتماعی (F=2.18/ P=0.04) و بین متغیر وضعیت مالکیت منزل با امید اجتماعی (F=2.9/ P=0.004) رابطه معنی‌داری وجود دارد.
جدول 3: بررسی وضعیت امید اجتماعی و ابعاد آن به تفکیک متغیرهای جمعیت شناختی در نمونه موردبررسی
جدول 4 نتایج رابطه مشارکت در انواع فعالیتهای داوطلبانه و امید اجتماعی است. بر اساس نتایج به دست آمده بین مشارکت در انواع فعالیت داوطلبانه با ابعاد و نمره کل امید اجتماعی به‌جز در یک مورد، رابطه معناداری وجود دارد (رابطه بعد دوم امید اجتماعی با مشارکت در سایر فعالیتهای داوطلبانه معنادار نیست). در میان انواع فعالیتهای داوطلبانه، مشارکت‌داشتن در فعالیت فرهنگی اجتماعی رابطه قوی‌تری با امید اجتماعی (t= 5.80, p < 0.001) و ابعاد آن دارد. پس‌ازآن به ترتیب رابطه مشارکت در فعالیت سیاسی (t= 4.7, p < 0.001)، مشارکت در فعالیت خیریه‌ای (t= 2.93, p = 0.003) و مشارکت در سایر فعالیتهای داوطلبانه مانند مذهبی (t= 2.81, p = 0.005) قوی‌ترین رابطه را با امید اجتماعی داشتند.
با توجه به اینکه درمجموع 2/50 درصد از نمونه موردبررسی در هیچ فعالیت داوطلبانه‌ای مشارکت نداشتند و 8/49 درصد نمونه حداقل در یک فعالیت داوطلبانه مشارکت داشتند. در انتهای جدول 5 رابطه مشارکت داشتن یا نداشتن در فعالیت داوطلبانه با امید اجتماعی و ابعاد آن گزارش شد. بر اساس این نتایج میانگین نمره کل امید اجتماعی افرادی که در هیچ فعالیت داوطلبانه‌ای مشارکت فعال نداشتند 49.14 بوده و برای افرادی که حداقل در یک فعالیت داوطلبانه مشارکت داشتند، 56.49 بوده است. نتیجه آزمون t نیز حاکی از آن‌که بین مشارکت در فعالیت داوطلبانه با امید اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد (t= 5.26, p < 0.001).
جدول 4: بررسی رابطه امید اجتماعی با مشارکت در فعالیتهای داوطلبانه
در این مطالعه سه سؤال درباره ادراک مشارکت‌کنندگان از وضعیت سلامتی خود، وضعیت اقتصادی خود و میزان رضایت از زندگی پرسیده شد. در جدول 5 میانگین وضعیت امید اجتماعی و ابعاد آن به تفکیک برای افرادی که هرکدام از گزینه‌های این سؤالات را انتخاب کردند، به همراه نتایج آزمون تحلیل واریانس یک‌راهه آمده است. با توجه به نتایج به دست آمده، بین سؤال ادراک از وضعیت اقتصادی خود و امید اجتماعی (F= 11.8, p < 0.001) و نیز هرکدام از ابعاد امید اجتماعی، رابطه معناداری وجود دارد. افرادی که وضعیت اقتصادی خود را بهتر ارزیابی و گزارش کردند، نمره امید اجتماعی بالاتری داشتند. همچنین بین سؤال ادراک وضعیت سلامتی خود و امید اجتماعی (F= 8.38, p < 0.001) و نیز هرکدام از ابعاد امید اجتماعی، رابطه معناداری وجود دارد. هر چه مشارکت‌کنندگان وضعیت سلامتی خود را بهتر گزارش کردند، نمره آنان در امید اجتماعی و ابعاد آن بالاتر بود؛ و بین سؤال میزان رضایت از زندگی و امید اجتماعی (F= 30.2, p < 0.001) و نیز با هرکدام از ابعاد امید اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد.
جدول 5: بررسی رابطه بین امید اجتماعی و ابعاد آن با ادراک مشارکت‌کنندگان از وضعیت سلامت، وضعیت اقتصادی و رضایت از زندگی
در ادامه برای بررسی بهتر رابطه بین امید اجتماعی و عوامل مرتبط از آزمون رگرسیون استفاده شده است که تغییرات واریانس امید اجتماعی با کنترل اثر هم‌زمان متغیرها بررسی شود. برای بررسی از مدل رگرسیون خطی چندگانه استفاده شد. در این مطالعه شاخص تورم واریانس بین 1.0 تا 1.6 بوده است که نشان می‌دهد که اثر چندخطی بین متغیرهای مستقل اندک است، همچنین شاخص تحمل برای متغیرهای مستقل موردبررسی 0.60 تا 0.97 است که بیانگر اثر چندخطی اندک است. مطابق نتایج رگرسیون خطی چندگانه رابطه امید اجتماعی با عوامل مرتبط با آن نشان داد مشارکت‌کننده‌گانی که تعداد افراد خانواده بیشتری دارند، فعالیت داوطلبانه انجام می‌دهند و از زندگی رضایت بیشتری دارند، میزان امید اجتماعی بالاتری دارند. در کل مدل رگرسیونی 20 درصد از تغییرات واریانس امید اجتماعی را تبیین کرده است (جدول 6).
جدول 6: نتایج رگرسیون خطی چندگانه رابطه امید اجتماعی با عوامل مرتبط با آن در میان مشارکت‌کنندگان
بحث
نتایج این تحقیق بیانگر آن است که میانگین وضعیت امید اجتماعی در نمونه موردبررسی کمتر از متوسط بوده است. وضعیت امید اجتماعی نمونه در بعد اول، امیدواری به آینده جامعه در سطح پایینی بوده است. همچنین ابعاد دوم و سوم امید اجتماعی در وضعیت متوسطی قرار داشتند. نتایج این مطالعه با نتایج مطالعات متعددی همچون مطالعه امیرپناهی و همکاران (2017)، عظیمی و همکاران (2019) و خانیکی (2019) که میانگین امید اجتماعی در بین ایرانیان را منفی و رو به پایین بیان کردند همخوانی داشته است. شرایط اجتماعی و حوادث تاریخی ازجمله عوامل اثرگذار بر عواطف انسانی جوامع مانند امید اجتماعی است که تغییرات کنونی سیاسی و اجتماعی ایران می‌تواند بر وضعیت امید اجتماعی روبه پایین آن تأثیر بگذارد.
نتایج تحقیق نشان داد بین ادراک افراد درباره وضعیت سلامتی، وضعیت اقتصادی و میزان رضایت از زندگی با امید اجتماعی رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد. همچنین بین مشارکت افراد در انواع فعالیت داوطلبانه و امید اجتماعی رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد. امید اجتماعی افرادی که در فعالیتهای داوطلبانه مشارکت فعال داشته‌اند بالاتر از افرادی است که در این فعالیتها مشارکت نداشتند.
در مطالعه بورا و یانگ (2019) و غلامرضا کاشی (2019) نیز رابطه بین امید اجتماعی و مشارکت در انواع فعالیتهای داوطلبانه تأیید شده است که با نتایج این پژوهش همخوانی دارد. در این پژوهش بین جنس، وضعیت تأهل، گروه سنی، سطح تحصیلات، وضعیت اشتغال، متوسط درآمد ماهیانه با امید اجتماعی رابطه معنادار وجود ندارد. در مطالعه کیانی و همکاران (2018) که به مقایسه وضعیت امید اجتماعی دانشجویان و جوانان غیردانشجو پرداخته، بین وضعیت امید اجتماعی این دو گروه تفاوت معناداری یافت نشد که با این بخش از نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد. با توجه به نتایج به دست آمده بین وضعیت مالکیت منزل و تعداد اعضای خانوار با نمره کل امید اجتماعی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد، افرادی که دارای منزل مسکونی بودند امید اجتماعی بالاتری از افراد مستأجر داشته‌اند و هرچه تعداد اعضای خانوار بیشتر باشد میانگین امید اجتماعی بالاتر بوده است.
یکی از اصلی‌ترین پیش‌نیازهای طراحی مداخلات اجتماعی مناسب، شناخت و آگاهی از وضعیت آن جامعه است؛ که برای این منظور داشتن ابزار سنجش نقش بسزایی ایفا می‌کند. مطالعات قبلی به طور گسترده به امید فردی و نتایج آن پرداخته‌اند اما مطالعات محدودی به مفهوم امید اجتماعی پرداختند، در این میان ابزار روا و پایا برای سنجش امید اجتماعی که قابل‌استفاده در میان بزرگ‌سالان ایرانی باشد وجود ندارد و در مطالعاتی که وضعیت امید اجتماعی موردسنجش قرار گرفت یا از تحلیل ثانویه استفاده کردند یا در فرآیند طراحی گویه‌ها صرفاً از ابزار و نظریه امید اسنایدر که فردی است استفاده شد. بدین منظور در این پژوهش با مرور جامع هدفمند، امید اجتماعی نگرش مثبت افراد به وضعیت اجتماعی آینده در دو سطح فردی و جامعه تعریف شد و ضمن طراحی و اعتباریابی پرسشنامه امید اجتماعی (20 سؤالی)، بررسی وضعیت امید اجتماعی در میان بزرگ‌سالان شهر تهران انجام شد. نتایج نشان داد مقیاس 20 سؤالی امید اجتماعی از نظر ساختاری دارای سه بعد امیدواری به آینده جامعه، امیدواری به آینده اجتماعی خود و احساس تعلق به جامعه بوده است.
همچنین نتایج این پژوهش نشان داد که امید اجتماعی در بین بزرگ‌سالان شهر تهران از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست و در سطح متوسط رو به پایین قرار دارد. طبق نتایج بین ادراک از وضعیت اقتصادی خود، ادراک وضعیت سلامتی خود، میزان رضایت از زندگی، مشارکت در انواع فعالیت داوطلبانه، وضعیت مالکیت منزل، تعداد اعضای خانوار با امید اجتماعی رابطه معنی‌دار یافت شد. همچنین بر اساس مدل رگرسیون چندخطی با کنترل اثر هم‌زمان متغیرهای پیش‌بینی‌کننده، مشارکت‌کنندگانی که تعداد افراد خانواده بیشتری دارند، فعالیت داوطلبانه انجام می‌دهند و از زندگی رضایت بیشتری دارند، میزان امید اجتماعی بالاتری دارند.
با توجه به اینکه شرکت در کارهای داوطلبانه می‌تواند میانگین امید اجتماعی را افزایش دهد پیشنهاد می‌شود در حوزه مشارکت و ادغام اجتماعی برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری انجام شود.
با توجه به یافته‌های مطالعه افرادی که وضعیت اقتصادی نامناسبی دارند و یا صاحب مسکن نیستند امید اجتماعی کمتری دارند که نیازمند تأکید بر سیاست‌گذاری رفاهی و ارائه بسته‌های حمایتی و محافظتی برای افراد آسیب‌پذیر و کم‌برخوردار جامعه است. همچنین مشارکت‌کنندگانی که تعداد افراد خانواده کمتری داشتند امید اجتماعی پایین‌تری داشته‌اند. مداخلات در حوزه حمایت اجتماعی محلی و سرمایه اجتماعی می‌تواند کمک‌کننده ارتقای امیدواری را در خانواده‌های کم‌جمعیت باشد. از طرف دیگر با توجه به محدودیت این مطالعه که در شهر تهران انجام شده است پیشنهاد می‌شود در مطالعات آتی در مناطق روستایی و همچنین سایر شهرها برای مقایسه بهتر وضعیت امید اجتماعی در ایران مطالعاتی انجام شود.
همچنین پیشنهاد می‌شود در مطالعات بعدی برای تحلیل عمیق‌تر عوامل مرتبط با امید اجتماعی از روش مدل یابی معادلات ساختاری استفاده شود.
ملاحظات اخلاقی
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در تهیه این مقاله مشارکت آگاهانه و همراه با رضایت داشته‌اند.
منابع مالی
برای تهیه این مقاله حمایت مالی مستقیم از هیچ نهاد یا سازمانی دریافت نشده است.
تعارض منافع
در این مقاله بین نویسندگان هیچ‌گونه تضاد منافع وجود نداشته است.
پیروی از اصول اخلاقی پژوهش
در این مقاله کدهای اخلاقی پژوهش رعایت شده است و در کمیته اخلاق دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی با کد IR.USWR.REC.1400.238 تصویب شده است.
منابع
Amiri, Zahra. Hashemian Far, Ali. Ghasemian, Vahid (2019). Exploration of social hope: a theory of foundation data, two-quarterly journal of Iranian social issues, 10th year, number 1 (in Persian)
Amirpanahi, Mohammad. Malmir, Mehdi. Shokriani, Mohsen (2017). Status measurement of social hope in Iran (secondary analysis of survey of social, cultural and moral status). Research paper on social work, second year, number 9 (in Persian)
Azimi, Mitra. Ebrahimi, Maryam. Jafari, Fatemeh (2019), What is social hope and measurement criteria: a case study in Tehran, by Hadi Khanaki in the book “Social hope: What is it, its situation and etiology”, 2nd edition, Tehran, Cultural and Social Studies Research Institute. (in Persian)
Borae Jin1 and Yong-Chan Kim. (2019) Rainbows in the society: A measure of hope for society. Asian Journal of Social Psychology (2019), 22, 18–27
Braithwaite, V. (2004). The hope process and social inclusion. Annals of the American Academy of Political and Social Science, 592(1), 128–151. doi:10.1177/0002716203262096.
Creamer, M., O’Donnell, M. L., Carboon, I., Lewis, V., Densley, K., McFarlane, A., Silove, D., & Bryant, R. A. (2009). Evaluation of the Dispositional Hope Scale in injury survivors. Journal of Research in Personality, 43(4), 613–617.
Edwards, Lisa; Rand, Kevin L.; Lopez, Shane J.; and Snyder, C. R., “Understanding Hope: A Review of Measurement and Construct Va-lidity Research” (2007). College of Education Faculty Research and Publications. 407.
Fazli, Nematullah (2019), social hope as a capacity for aspiration, by Hadi Khanaki in the book “Social hope: its nature, situation and etiology”, 2nd edition, Tehran, Research Institute of Cultural and Social Studies. (in Persian)
Gholamreza Kashi, Mohammad Javad (2019), the political consequences of social hope, by Hadi Khanaki in the book “Social hope: its nature, status and etiology”, second edition, Tehran, Research Center for Cultural and Social Studies. (in Persian)
Gorsuch, R. L. (1983). Factor analysis. 2nd Ed, Hillsdale, NJ: Erlbaum
HabibPour gtabi, Karam. Safarishali, Reza (2010). A comprehensive guide to the use of SPSS in survey research (quantitative data analy-sis), second edition, Loya Publishing House (in Persian)
Kahn, J. H. (2006). Factor analysis in counseling psychology research, training, and practice: Principles, advances, and applications. The Counseling psychologist, 34, 684-718
Kermani, Zahra. Khodapanahi, Mohammad Karim. Heydari, Mahmoud (2010) Psychometric properties of the Omid Snyder scale, Ap-plied Psychology Quarterly, Year 5, Number 3, Fall 2010, 7-23 (in Persian)
Khaniki, Hadi et al. (2019) Social Hope: What it is, Status and Etiology, Second Edition, Tehran, Cultural and Social Studies Research Center Publications (in Persian)
Kiani, Parisa. Akbari, Amir (2018). Investigating social hope among students and non-academic youth in Tehran, master’s thesis. Shahid Beheshti University, Faculty of Social Sciences (in Persian)
Madani, Saeed (2019) From Individual Hope to Social Hope, by Hadi Khanaki in the book “Social hope: What is it, its situation and etiol-ogy”, 2nd edition, Tehran, Cultural and Social Studies Research Institute. (in Persian)
Makundi, Fouad. Behzadi, Abdul Karim (2021) Re-creating social hope by using the comprehensive governance model, Human Re-sources Excellence Quarterly, second year, number 2 (in Persian)
Omidi, Reza (2021) Social policy making and the problem of hope (study of society’s evaluation of the future in national surveys of the 1390s). Research Journal of Social Work, Year 8, Number 27 (in Persian)
Qanei Rad, Mohammad Amin (2019), social hope as collective conscience, by Hadi Khanaki in the book “Social hope: its nature, status and etiology”, 2nd edition, Tehran, Cultural and Social Studies Research Institute. (in Persian)
Richard Rorty (2014) Philosophy and Social Hope, 4th edition, translated by Abdul Hossein Azrang and Negar Naderi, Ney Publishing (in Persian)
Sadeghi, Rasool. Zanjari, Nasibeh (2016), Spatial Pattern of Development Inequality in 22 Regions of Tehran Metropolis, Social Welfare Research Quarterly, Year 17, Number 66, Fall 2016 (in Persian)
Snyder, C. R. (2002). Hope Theory: Rainbows in the Mind. Psychological Inquiry, Vol. 13, No. 4 (2002), pp. 249-275
Snyder, C. R., Harris, C., Anderson, J. R., Holleran, S. A., Irving, L. M., Sigmon, S. T., Yoshinobu, L., Gibb, J., Langelle, C., & Harney, P. (1991). The will and the ways: Development and validation of an individual-differences measure of hope. Journal of Personality and Social Psychology, 60(4), 570–585.
Zanjari, Nasibeh (2019), social hope of the elderly and factors related to it in Tehran, by the efforts of Hadi Khanaki in the book “Social hope: its nature, status and etiology”, second edition, Tehran, Cultural and Social Studies Research Center Publications (in Persian)
متن کامل: (252 مشاهده)
مقدمه
ریچارد رورتی، فیلسوف پراگماتیست آمریکایی، در کتاب فلسفه و امید اجتماعی با طرح موضوع «امید به عوض معرفت» بیان می‌کند: افلاطون و ارسطو به خطا ستودنی‌ترین توانایی بشر را شناختن چیزها و واقعیتها دانستند؛ برجسته‌ترین و ستودنی‌ترین ویژگی بشر توانایی اعتمادکردن به سایر مردم و همکاری‌کردن با آنها، به‌ویژه کارکردن با هم برای بهبودبخشیدن به آینده است. رورتی از امید به جامعه‌ای جهانی، جهان‌وطنی، مردم‌سالار، برابری‌خواه و بی‌طبقه به‌عنوان امیدهای اجتماعی خود اشاره می‌کند و اعتماد، همکاری اجتماعی و امید اجتماعی را نقطه آغاز و پایان انسانیت جامعه بشری می‌داند (رورتی،2014).
امید به روشهای مختلف و توسط حوزه‌های مختلف دانش بشری، مانند فلسفه، الهیات، آموزش و روانشناسی توصیف، اندازه‌گیری و موردمطالعه قرار گرفته است (ادواردز، 2007). اسنایدر (1991) مطرح کرد که امید سازه‌ای مبتنی بر ارزیابی واقع‌بینانه درباره خواسته‌ها و ابزارهای دستیابی به آنها است. محققان با این پیش‌فرض که امید به انتظارات مثبت در مورد دستیابی به هدف مرتبط است موافق هستند (کرمر و همکاران، 2009).
با بسط صفت امید به سطح اجتماع و تحقیقات اجتماعی، مفهوم «امید اجتماعی» شکل گرفت که مفهوم امید را نه‌تنها برای اهداف فردی، بلکه برای اهداف اجتماعی تعریف کرده‌اند. این تعریف به مفهوم «امید جمعی» نزدیک است که منظور داشتن دیدگاهی مشترک برای تغییرات اجتماعی مطلوب و قائل‌بودن به وجود فرصت برای تحقق آن است (بریث‌ویت، 2004).
امید اجتماعی کنشی هدفمند از طریق برنامه‌ریزی، مسئولیت‌پذیری، تلاشگری برای ایجاد تغییر برای دستیابی به آرزوی پیشرفت است (امیری و همکاران، 2019). امید اجتماعی افراد را به کنشگرانی تبدیل می‌کند که از ویژگی خلاقیت عاملانه برخوردارند. تفکر امید اجتماعی ایجاد امکان در برابر احتمال است. درواقع شهروندان برای دستیابی به خواسته‌هایی که آرزویش را دارند طرحی آگاهانه پی‌ریزی می‌کنند؛ به این صورت که می‌پذیرند برای رسیدن به خواسته‌های خود باید تغییراتی در شرایط موجود ایجاد کنند و برای ایجاد این تغییرات هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی کنند. همچنین برای پیگیری برنامه‌ها تلاش می‌کنند و مسئولیت تلاشهایشان را به عهده می‌گیرند تا به پیشرفتی که خواهان آن هستند دست یابند (مکوندی و بهزادی،2021).
در سالهای اخیر با توجه به تغییرات متعدد اجتماعی و اقتصادی در ایران، عواطف انسانی مانند ترس، هراس، نشاط و امید به عرصه پژوهشهای اجتماعی و سیاست‌گذاری در ایران وارد شده است. امید از دهه 90 شمسی با عنوان «امید اجتماعی» موضوع پژوهشهای اجتماعی قرار گرفت. بنا بر نظر پژوهشگران و بر اساس مستندات طرحهای ملی مانند «بررسی سرمایه اجتماعی» سه موج «سنجش ارزشها و نگرشهای ایرانیان»، یکی از بنیادی‌ترین مسائل اجتماعی پیش‌رو، پایین‌بودن امید اجتماعی است که برگرفته از شرایط، بحرانها و ناکامیهای امروز در ایران است (خانیکی و همکاران، 2019).
در مطالعه‌ای که توسط امیرپناهی و همکاران در سال 97 با هدف ارائه نیمرخ سیمای امید اجتماعی استانهای کشور، از طریق تحلیل ثانویه داده‌های طرح ملی وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی ایران (2016) انجام شد، میانگین امید اجتماعی در بین ایرانیان برای ده سال آینده منفی و رو به کاهش است و تفاوت و نابرابری در امید اجتماعی در بین استانها بیشتر خواهد شد. در این مطالعه وضعیت امید اجتماعی استان تهران نیز منفی بیان شد. تهران در رتبه‌بندی امید اجتماعی استانهای کشور رتبه 22 را دارد که نشان از وضعیت نامطلوب امید اجتماعی این استان دارد (امیرپناهی و همکاران، 2017).
در خصوص سایر گروههای اجتماعی مانند سالمندان، زنجری (2019) شاخص امید اجتماعی را در سطح متوسطی عنوان کرده است. در این مطالعه از تحلیل ثانویه داده‌های پژوهشهای دیگر استفاده شد. در سطح کلان برای سنجش امید سالمندان به وضعیت جامعه از تحلیل داده‌های حاصل از گزارش کشوری سرمایه اجتماعی در ایران (2014) استفاده شد که بر اساس آن حدود 46 درصد سالمندان امید اجتماعی در سطح متوسط، حدود 27 درصد از آنان امید اجتماعی در سطح بالا و حدود 26 درصد از آنان امید اجتماعی در سطح پایین دارند.
اما برای سنجش امید سالمندان به وضعیت آینده اجتماعی خود (سطح فرد) از تحلیل داده‌های حاصل از پیمایش مقطعی وضعیت سالمندی موفق در شهر تهران (2015) استفاده شد که این تحلیل نیز نشان داد میانگین نمره شاخص امید اجتماعی سالمندان ساکن شهر تهران در حد متوسط است.
امید اجتماعی هم از نظر مردم و هم از نظر نخبگان و حاکمان به یک مسئله تبدیل شده است. با مفهومی سروکار داریم که شاید هنوز به‌درستی تعریف نشده است و ابزار آزمون‌شده و معتبری برای سنجش آن در اختیار نداریم؛ اما توافقی جمعی وجود دارد که با یک چالش و مسئله مواجه هستیم که جنبه‌های اجتماعی دارد، متأثر از شرایط زیست تاریخی و فرهنگی ماست و بر آینده جمعی ما تأثیر می‌گذارد (امیدی، 2021). با توجه به وضعیت اجتماعی و شرایط کنونی جامعه و همچنین خلأ تحقیقاتی در خصوص امید اجتماعی بررسی دقیق وضعیت امید اجتماعی، می‌تواند به سیاست‌گذاران و تحلیلگران اجتماعی، تصویر روشن‌تری ارائه دهد.
عمده پژوهشها درباره امید اجتماعی در ایران از سال 1396 به بعد منتشر شدند و در اکثر این پژوهشها بر نبودن مطالعات پیشین و نداشتن ابزاری روا و پایا برای سنجش امید اجتماعی در بین ایرانیان تأکید شده است. (امیدی، 2021؛ امیرپناهی و همکاران، 2017؛ خانیکی و همکاران، 2019؛ زنجری، 2019؛ عظیمی و همکاران 2019، امیری اسفرجانی و همکاران 2019؛ کیانی 2018).
در این پژوهشها بیشتر به توسعه مفهوم امید اجتماعی به جای سنجش آن پرداخته شده است و در مطالعات محدودی که به تحلیل وضعیت امید اجتماعی در ایران پرداخته شده است، از تحلیل ثانویه و یا مصاحبه‌های باز و نیمه‌ساختاریافته استفاده شده است. با توجه به شرایط ذکرشده این سؤال مطرح می‌شود که وضعیت امید اجتماعی ایرانیان (در این مطالعه بزرگ‌سالان ساکن تهران) بر اساس یک ابزار روا و پایا چه وضعیتی دارد؟
بنابراین در این پژوهش وضعیت امید اجتماعی بزرگ‌سالان شهر تهران با پرسشنامه محقق‌ساخته در پنج پهنه توسعه‌ای شهر تهران سنجیده و به تفکیک برخی متغیرهای جمعیت شناختی و اجتماعی-اقتصادی بررسی شد. با توجه به اینکه شهر تهران پایتخت ایران و دارای تنوع قومیتی و فرهنگی است و دارای 6876017 میلیون افراد بالای 18 سال است، شهر منتخب برای این مطالعه بوده است.
ادبیات تحقیق
بدون پرداختن و در نظر گرفتن نظریه‌های موجود در حوزه روانشناسی امید نمی‌توان به تحلیل دقیقی از امید اجتماعی رسید، به‌عنوان نمونه نظریه امید اسنایدر تمرکز خود را از زندگی فرد، به «فرد در موقعیت» منتقل می‌کند که این نظریه تثبیت‌شده‌ترین مفهوم امید را ارائه می‌دهد و به طور گسترده توسط متخصصین روانشناسی و علوم اجتماعی موردمطالعه قرار گرفته است.
اسنایدر امید را به‌عنوان فرآیند تفکر در مورد اهداف، همراه با انگیزه حرکت به سمت آنها (عاملیت) و راههای دستیابی به آن اهداف (مسیرها) تعریف کرده است (اسنایدر، 2002). این مدل استدلال می‌کند که توانایی یک فرد برای امیدواربودن به دو نوع تفکر بستگی دارد: تفکر عاملی و تفکر مسیری. تفکر عاملی به عزم یک فرد برای دستیابی به اهدافش با وجود موانع احتمالی اشاره دارد، درحالی‌که تفکر مسیری به راههایی اشاره دارد که فرد معتقد است می‌تواند به این اهداف شخصی دست یابد.
استاتس نیز برای امید دو مؤلفه شناختی (انتظار وقوع رخدادهایی در آینده) و عاطفی (امید به اینکه رویدادهای آتی مثبت و پیامدهای مطلوبی داشته باشد) در نظر گرفته است (مدنی، 2019).
اما امیدی که به طور واقعی و انتقادی توسط یک گروه به اشتراک گذاشته می‌شود امید جمعی نام دارد. وقتی گروههای اجتماعی دیدگاههای خود را درباره تغییرات اجتماعی به اشتراک می‌گذارند، می‌توان گفت که فرایند امید جمعی در حال پیشرفت است. مؤلفه‌های امید جمعی شامل به اشتراک گذاشتن اهداف اجتماعی در جامعه، شنیده‌شدن صدای اعضای جامعه، توانایی گفتگوی اعضای جامعه درباره مسائل اجتماعی، وجود مسیرهای نهادینه‌شده برای دسترسی به اهداف اجتماعی است (مدنی، 2019).
امید اجتماعی «امید مشترک یک ملت و چشم‌انداز خوش‌بینانه آنها درباره وضعیت خود» است. مفهوم امید اجتماعی به‌مثابه صفتی برای جامعه به کار می‌رود. امید از دهه 1970 در قالب بحث احساسات انسانی وارد حوزه علوم اجتماعی شد. آپادوری در بحث ظرفیت آرزومندی می‌گوید امید یا آرزو صرفاً خیال‌پردازی نیست بلکه یک ظرفیت فرهنگی است: یعنی وقتی گروههای فرهنگی در جامعه شرایط شناسایی و دیده‌شدن را داشته باشند، امید شکل می‌گیرد (عظیمی و همکاران، 2019).
مفهوم‌پردازی امید اجتماعی بر اساس دو معیار آغاز می‌شود: اول، اگر جامعه با هدف تحقق دیدگاه اجتماعی مشترک حرکت کند، می‌تواند اعضایش را به زندگی بهتری امیدوار کند (هدف جامعه: دیدگاه اجتماعی مشترک). دوم، راه تحقق دیدگاه اجتماعی مشترک انتخاب‌شده توسط جامعه از عمومیت اجتماعی برخوردار باشد (راه از عمومیت اجتماعی).
مؤلفه‌های امید اجتماعی شامل پیشرفت جامعه برای تحقق دیدگاههای مشترک، استفاده جامعه از راههای برخوردار از عمومیت اجتماعی برای تحقق اهداف، داشتن قوه تخیل افراد جامعه برای اندیشیدن به بدیلهای جالب‌توجه در قبال اعتقادات کنونی، تأکید بر آینده به جای جاودانگی، است. براساس این مؤلفه‌ها باید برداشت از آینده بهتر جانشین برداشت از واقعیت شود (مدنی، 2019).
در خصوص سنجش امید اجتماعی نیز دیدگاههای مختلفی بیان شده است. در بعضی مطالعات شاخصهای امید اجتماعی عبارتند از مشارکت اجتماعی (باوری که طبق آن، فرد خود را عنصری حیاتی از جامعه می‌داند)، انسجام اجتماعی (کیفیت روابط در گروه اجتماعی که فرد به آن تعلق دارد)، شکوفایی اجتماعی (اعتقاد به تواناییهای اجتماعی بالقوه)، انطباق اجتماعی (درک اجتماع به‌صورت هوشمند)، افکار هدفمند (ترسیم اهدافی مشخص برای زندگی حال و آینده)، راهبردهایی برای دستیابی به اهداف (توانایی ایجاد راهبردهایی برای دستیابی به اهداف) و انگیزه برای تلاش برای دستیابی به اهداف (تلاش برای تحقق راههای مختلف دستیابی به اهداف) (عظیمی و همکاران، 2019).
چارچوب نظری این پژوهش برای سنجش امید اجتماعی و ساخت پرسشنامه آن بر اساس مرور جامع هدفمند مطالعات پیشین انجام شد. مرور مطالعات نشان داد که مفهوم امید اجتماعی شامل دو بعد نگرش به آینده اجتماعی خود و نگرش به آینده وضعیت جامعه است.
منظور از بعد اول، نگرش به آینده اجتماعی خود، باور افراد به توانایی دستیابی به اهداف اجتماعی مطلوب خود در جامعه آینده در دو محور موقعیت و روابط اجتماعی است. در این بعد افراد امیدوار به زندگی بهتر در جامعه هستند. منظور از بعد دوم، نگرش به آینده وضعیت جامعه، نگرش افراد به وضعیت آینده جامعه برای رسیدن به اهداف و آرمانهای اجتماعی مطلوب (موردتوافق) با تلاش جمعی است. در این بُعد آینده بدون کمک نیروهای فراانسانی، مطلوب‌تر و متفاوت‌تر از گذشته مطرح می‌شود.
در هر دو بُعد افراد امیدوار به تغییر هستند اما قطعیت ندارند و دورنما نامطمئن است. پس به طور خلاصه امید اجتماعی، نگرش مثبت افراد به وضعیت اجتماعی آینده در دو سطح فردی و جامعه با تلاش جمعی است.
در مرور مطالعات مشاهده شد که پیشینه پژوهشی خارجی و داخلی کمی در خصوص امید اجتماعی مطرح شده است و بیشتر مطالعات به امید فردی پرداخته است. بریث ویت (2004) در پژوهشی به بررسی روند شکل‌گیری موضوع امید و شمولیت اجتماعی آن پرداخت. این مطالعه بر اساس نظرسنجی از 2040 استرالیایی انجام شده است که امیدها، ترسها و اقدامات خود را در رابطه با سیستم مالیات استرالیا در سال 2000 به اشتراک گذاشتند.
بریث ویت در این پژوهش امید جمعی را اینگونه تعریف می‌کند: امید جمعی یک اشتیاق مشترک برای جامعه‌ای بهتر است که از طریق مجموعه وسیعی از اهداف و اصول توافق‌شده بیان می‌شود و از طریق گفتگوی جامع اجتماعی شرح داده می‌شود، پاسخگویی به امیدهای فردی و رقابت در جامعه از اهمیت ویژه‌ای در این فرایند برخوردار است. در مطالعه دیگری توسط بورا و یانگ (2019) ابزاری برای سنجش امید اجتماعی ساخته شده است. آنها در این مطالعه، با استفاده از نظریه امید اسنایدر، مقیاس 5 آیتمی ایجاد کردند و مجموعه داده را به‌صورت آنلاین جمع‌آوری کردند. مقیاس آنها از نظر ساختاری تک‌بعدی و دارای ثبات درونی است اما کوتاه و بدون توجه به ابعاد متعدد امید اجتماعی در مفهوم آن است. در این مطالعه امید اجتماعی برای کسانی که در انواع خاصی از فعالیتهای اجتماعی شرکت کرده بودند بیشتر از کسانی بود که شرکت نکرده بودند.
در مطالعات داخلی امیرپناهی، مالمیر و شکریانی در پژوهشی به وضعیت سنجی امید اجتماعی در ایران با تحلیل ثانویه داده‌های طرح ملی وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی که در سال 1395 روی یک نمونه بزرگ 82500 نفری ساکنان 426 شهر مرکز شهرستانهای کشور انجام شده بود، پرداختند.
در این تحقیق واحد مشاهده فرد است ولی سطح تحلیل استان بوده و هدف اصلی نیز ارائه نیمرخ و سیمای امید اجتماعی استانهای کشور است. نتایج این مطالعه نشان داد که بین ارزیابی افراد از زمان حال با ارزیابی از گذشته و آینده رابطه معناداری وجود دارد. همچنین با احتساب شاخص ترکیبی امید اجتماعی مشخص شد که درمجموع میانگین امید اجتماعی در بین ایرانیان برای ده سال آینده منفی و رو به کاهش است.
در مطالعه‌ای دیگر امیری و همکاران (2019) در پژوهشی به بررسی امید اجتماعی در بین شهروندان اصفهانی پرداخته‌اند. روش پژوهش کیفی (نظریه زمینه‌ای) و مصاحبه با 20 نفر از شهروندان 15 سال به بالای شهر اصفهان بوده است. یافته‌های به‌دست‌آمده با استفاده از روش «نظریه زمینه‌ای» شامل هفت مقوله اصلی بدین شرح بود: هدف‌گذاری، آرزومندی، مسئولیت‌پذیری، میل به پیشرفت، تلاشگری و برنامه‌ریزی. «مقوله هسته» این مطالعه «میل به تغییر» بود که سایر مقولات خرد را در برمی‌گیرد.
به‌طورکلی دو رویکرد اصلی در تحلیل امید اجتماعی وجود دارد: عده‌ای از پژوهشگران، امید اجتماعی را باور (نگرش یا نوعی حس درونی) افراد نسبت به وضعیت آینده جامعه می‌دانند که بتواند از طریق تلاشهای جمعی آنان به اهداف اجتماعی برسد؛ و به‌طورکلی مخرج مشترک چنین وضعیتی برای تمامی اعضای جامعه را امید اجتماعی آنان می‌دانند (کیانی و اکبری، 2018؛ امیری و همکاران، 2019؛ عظیمی و همکاران، 2019؛ بورا و یانگ 2019).
رویکرد دیگری (که پژوهشگران کمتری به آن پرداخته‌اند) بیان می‌کند: امید اجتماعی مجموعه ظرفیتها و قابلیتهای ساختار اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است که هر جامعه‌ای برای پویایی و حرکت در اختیار دارد؛ و امید اجتماعی را ویژگی خود جامعه می‌دانند نه ویژگی افراد آن جامعه (فاضلی، (2019)؛ قانعی راد، 2019؛ غلامرضا کاشی، 2019).
«امید اجتماعی» در هر دو تحلیل با «امید (فردی)» از جنبه‌های مختلفی تفاوت دارد؛ ازجمله اینکه «امید» معطوف به اهداف فردی است اما «امید اجتماعی» درباره اهداف و آرمانهای مرتبط با جامعه است و پیامدهای اجتماعی دارد (ریچارد روتی، 2014؛ فاضلی، 2019؛ بورا و یانگ 2019؛ زنجری، 2019؛ امیری اسفرجانی و همکاران، 2019).
در کل در پیشینه مطالعات خارجی دیده می‌شود که بیشترین بررسیها درباره وضعیت امید به‌عنوان یک حالت انسانی انجام شده است؛ و در برخی موارد تأثیر عوامل اجتماعی مانند حمایت اجتماعی و مشارکت در فعالیتهای اجتماعی بر امید افراد سنجیده شده است. تنها پژوهش خارجی که به ساخت ابزار سنجش امید اجتماعی پرداخته است، مطالعه‌ایست که بورا و یانگ در 2019 در کره جنوبی انجام دادند. همانگونه که نویسندگان در مقاله اشاره می‌کنند؛ اگرچه هدف آنها پیشنهاد مفهوم و مقیاس امید اجتماعی بود، اما تکیه‌بر نظریه امید اسنایدر ممکن است مطالعه آنها را در معرض سوگیریهای نظری قرار داده باشد.
در بررسی مطالعات داخلی مشاهده می‌شود که بیشتر از سال 1396 به بعد، مطالعات درباره امید اجتماعی انجام و گزارش شده‌اند؛ و پیش از آن بیشتر مطالعات در حوزه روانشناسی امید و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن بوده است. بدین ترتیب پژوهشی به سنجش امید اجتماعی ایرانیان با ابزار خاص سنجش این مفهوم که متناسب با بافتار جامعه ایران ساخته و اعتباریابی شده باشد، صورت نگرفته است. ازاین‌رو همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد در این پژوهش سنجش امید اجتماعی در شهر تهران با استفاده از ابزاری روا و پایا بر اساس چارچوب نظری (رویکرد قیاسی) برگرفته از مرور جامع انجام گرفت.
روش
روش مطالعه حاضر مقطعی است و از نظر گردآوری اطلاعات پیمایشی-پرسشنامه‌ای است. حجم نمونه 522 نفری از جامعه آماری بزرگ‌سالان (بالای 18 سال سن) ساکن در پهنه‌بندیهای مختلف توسعه‌ای شهر تهران در سال 1401 به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای گردآوری شد. ابتدا از هر پنج پهنه‌بندی توسعه‌ای شهر تهران که در مطالعه صادقی و زنجری (2016) مشخص شد، دو منطقه و سپس دو محله در آن مناطق که معرف سطح توسعه مناطق باشد، به‌صورت تصادفی انتخاب و پرسشگران برای نمونه‌گیری وارد محله‌ها شدند و در صورت تمایل افراد 18 ساله و بالاتر ساکن آن محله که در دسترس بودند (در خیابان، کوچه، پارک، مغازه‌ها و سایر مکانهای عمومی محله)، پرسشنامه برای تکمیل‌کردن در اختیار آنان قرار گرفت. حجم نمونه در هر پهنه با توجه به جمعیت آن محله تعیین شد. در این پژوهش تعداد 8 نفر پرسشگر به جمع‌آوری حجم نمونه کمک کردند که طی جلسات توجیهی انفرادی درباره ملاحظات اخلاقی و موارد مربوط به سؤالات و معیارهای ورود و خروج آموزش دیدند.
بر اساس فرمول کوکران و با در نظر گرفتن خطای نمونه‌گیری 5 درصد و دقت 95 درصد 384 نفر برای نمونه در شهر تهران نیاز است. با در نظر گرفتن 10 درصد برای پرسشنامه‌های ناقص و اندازه طرح 1.2 میزان 506 نمونه موردنیاز است. همچنین برای اعتباریابی ساختاری ابزار طراحی‌شده (با تحلیل عاملی اکتشافی) حجم نمونه کافی در منابع مختلف بین 300 تا 500 نام برده شده است، (گورسوچ 1983، کان 2006؛ حبیب پور گتابی و صفری شالی 2010)؛ که نهایتاً در این مطالعه تعداد 522 نمونه جمع‌آوری شد.
داده‌های این مطالعه با پرسشنامه امید اجتماعی محقق‌ساخته و چک‌لیست اطلاعات جمعیت شناختی گردآوری شد. متغیرهای جمعیت شناختی شامل سن، جنس، وضعیت تأهل، تحصیلات، وضعیت اشتغال، تعداد اعضای خانوار، وضعیت مالکیت منزل و پهنه توسعه‌ای محل زندگی بود. همچنین مشارکت در فعالیت انواع فعالیت داوطلبانه، ادراک از وضعیت سلامتی خود، ادراک از وضعیت اقتصادی خود و میزان رضایت از زندگی نیز هرکدام در یک سؤال مجزا بررسی شد.
پرسشنامه امید اجتماعی محقق‌ساخته که طراحی آن با رویکرد قیاسی و با استفاده از مرور جامع هدفمند (Scoping review) انجام شد، شامل 20 سؤال با طیف لیکرت 5 تایی بود. روایی محتوایی و صوری آن از طریق پانل متخصصین 10 نفره و مشارکت تعدادی از شهروندان بررسی شد که مقادیر 89.8= CVR و 91.5= CVI نشان‌دهنده روایی محتوایی مطلوب پرسشنامه است. با تحلیل عاملی اکتشافی سه عامل اصلی امید به وضعیت جامعه با 12 گویه، امید به وضعیت اجتماعی خود با 5 گویه و احساس تعلق به جامعه با 3 گویه به دست آمد که 66.90 درصد از پراکنش داده‌ها را شامل می‌شود. همچنین ضریب همبستگی این پرسشنامه با پرسشنامه معتبر امید اسنایدر (کرمانی و همکاران، 2010) (0.435=R) بوده که نشان از روایی ملاکی پرسشنامه امید اجتماعی دارد. همچنین برای بررسی پایایی پرسشنامه از دو روش همسانی درونی و ثبات زمانی استفاده شد که ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه 0.93 و ضریب همبستگی درون طبقه‌ای آن (0.91=ICC) بوده است. درنهایت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با آزمونهای آماری توصیفی و تحلیلی مانند تی مستقل، آنالیز واریانس یک‌طرفه، همبستگی و رگرسیون خطی چندمتغیره، با هدف بررسی وضعیت امید اجتماعی در میان بزرگ‌سالان شهر تهران انجام شد.
یافته‌ها
از بین 522 شرکت‌کننده، حدود 59 درصد زن و 41 درصد مرد بودند. افراد دارای همسر و متأهل حدود 51 درصد نمونه را تشکیل می‌دهند و سایر مشارکت‌کنندگان به‌نوعی مجرد هستند. در بین مشارکت‌کنندگان افراد با تحصیلات زیر دیپلم کمترین (6/4 درصد) و افراد دارای تحصیلات کارشناسی بیشترین سهم (6/50 درصد) را به خود اختصاص دادند. میانگین سنی مشارکت‌کنندگان 35 سال با انحراف معیار 11.93 بوده که حدود نیمی از آنها بالای 35 سال سن داشتند. حدود 13 درصد مشارکت‌کنندگان زنان خانه‌دار و 36 درصد شاغل تمام‌وقت بودند. مشارکت‌کنندگان با تعداد اعضای خانوار 4 و 3 نفره بیشترین سهم را از نمونه داشتند. حدود 48 درصد مشارکت‌کنندگان دارای خانه هستند و مابقی مستأجر بوده‌اند (جدول 1).
جدول 1: ویژگیهای جمعیت شناختی و فردی نمونه موردبررسی
ریچارد رورتی، فیلسوف پراگماتیست آمریکایی، در کتاب فلسفه و امید اجتماعی با طرح موضوع «امید به عوض معرفت» بیان می‌کند: افلاطون و ارسطو به خطا ستودنی‌ترین توانایی بشر را شناختن چیزها و واقعیتها دانستند؛ برجسته‌ترین و ستودنی‌ترین ویژگی بشر توانایی اعتمادکردن به سایر مردم و همکاری‌کردن با آنها، به‌ویژه کارکردن با هم برای بهبودبخشیدن به آینده است. رورتی از امید به جامعه‌ای جهانی، جهان‌وطنی، مردم‌سالار، برابری‌خواه و بی‌طبقه به‌عنوان امیدهای اجتماعی خود اشاره می‌کند و اعتماد، همکاری اجتماعی و امید اجتماعی را نقطه آغاز و پایان انسانیت جامعه بشری می‌داند (رورتی،2014).
امید به روشهای مختلف و توسط حوزه‌های مختلف دانش بشری، مانند فلسفه، الهیات، آموزش و روانشناسی توصیف، اندازه‌گیری و موردمطالعه قرار گرفته است (ادواردز، 2007). اسنایدر (1991) مطرح کرد که امید سازه‌ای مبتنی بر ارزیابی واقع‌بینانه درباره خواسته‌ها و ابزارهای دستیابی به آنها است. محققان با این پیش‌فرض که امید به انتظارات مثبت در مورد دستیابی به هدف مرتبط است موافق هستند (کرمر و همکاران، 2009).
با بسط صفت امید به سطح اجتماع و تحقیقات اجتماعی، مفهوم «امید اجتماعی» شکل گرفت که مفهوم امید را نه‌تنها برای اهداف فردی، بلکه برای اهداف اجتماعی تعریف کرده‌اند. این تعریف به مفهوم «امید جمعی» نزدیک است که منظور داشتن دیدگاهی مشترک برای تغییرات اجتماعی مطلوب و قائل‌بودن به وجود فرصت برای تحقق آن است (بریث‌ویت، 2004).
امید اجتماعی کنشی هدفمند از طریق برنامه‌ریزی، مسئولیت‌پذیری، تلاشگری برای ایجاد تغییر برای دستیابی به آرزوی پیشرفت است (امیری و همکاران، 2019). امید اجتماعی افراد را به کنشگرانی تبدیل می‌کند که از ویژگی خلاقیت عاملانه برخوردارند. تفکر امید اجتماعی ایجاد امکان در برابر احتمال است. درواقع شهروندان برای دستیابی به خواسته‌هایی که آرزویش را دارند طرحی آگاهانه پی‌ریزی می‌کنند؛ به این صورت که می‌پذیرند برای رسیدن به خواسته‌های خود باید تغییراتی در شرایط موجود ایجاد کنند و برای ایجاد این تغییرات هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی کنند. همچنین برای پیگیری برنامه‌ها تلاش می‌کنند و مسئولیت تلاشهایشان را به عهده می‌گیرند تا به پیشرفتی که خواهان آن هستند دست یابند (مکوندی و بهزادی،2021).
در سالهای اخیر با توجه به تغییرات متعدد اجتماعی و اقتصادی در ایران، عواطف انسانی مانند ترس، هراس، نشاط و امید به عرصه پژوهشهای اجتماعی و سیاست‌گذاری در ایران وارد شده است. امید از دهه 90 شمسی با عنوان «امید اجتماعی» موضوع پژوهشهای اجتماعی قرار گرفت. بنا بر نظر پژوهشگران و بر اساس مستندات طرحهای ملی مانند «بررسی سرمایه اجتماعی» سه موج «سنجش ارزشها و نگرشهای ایرانیان»، یکی از بنیادی‌ترین مسائل اجتماعی پیش‌رو، پایین‌بودن امید اجتماعی است که برگرفته از شرایط، بحرانها و ناکامیهای امروز در ایران است (خانیکی و همکاران، 2019).
در مطالعه‌ای که توسط امیرپناهی و همکاران در سال 97 با هدف ارائه نیمرخ سیمای امید اجتماعی استانهای کشور، از طریق تحلیل ثانویه داده‌های طرح ملی وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی ایران (2016) انجام شد، میانگین امید اجتماعی در بین ایرانیان برای ده سال آینده منفی و رو به کاهش است و تفاوت و نابرابری در امید اجتماعی در بین استانها بیشتر خواهد شد. در این مطالعه وضعیت امید اجتماعی استان تهران نیز منفی بیان شد. تهران در رتبه‌بندی امید اجتماعی استانهای کشور رتبه 22 را دارد که نشان از وضعیت نامطلوب امید اجتماعی این استان دارد (امیرپناهی و همکاران، 2017).
در خصوص سایر گروههای اجتماعی مانند سالمندان، زنجری (2019) شاخص امید اجتماعی را در سطح متوسطی عنوان کرده است. در این مطالعه از تحلیل ثانویه داده‌های پژوهشهای دیگر استفاده شد. در سطح کلان برای سنجش امید سالمندان به وضعیت جامعه از تحلیل داده‌های حاصل از گزارش کشوری سرمایه اجتماعی در ایران (2014) استفاده شد که بر اساس آن حدود 46 درصد سالمندان امید اجتماعی در سطح متوسط، حدود 27 درصد از آنان امید اجتماعی در سطح بالا و حدود 26 درصد از آنان امید اجتماعی در سطح پایین دارند.
اما برای سنجش امید سالمندان به وضعیت آینده اجتماعی خود (سطح فرد) از تحلیل داده‌های حاصل از پیمایش مقطعی وضعیت سالمندی موفق در شهر تهران (2015) استفاده شد که این تحلیل نیز نشان داد میانگین نمره شاخص امید اجتماعی سالمندان ساکن شهر تهران در حد متوسط است.
امید اجتماعی هم از نظر مردم و هم از نظر نخبگان و حاکمان به یک مسئله تبدیل شده است. با مفهومی سروکار داریم که شاید هنوز به‌درستی تعریف نشده است و ابزار آزمون‌شده و معتبری برای سنجش آن در اختیار نداریم؛ اما توافقی جمعی وجود دارد که با یک چالش و مسئله مواجه هستیم که جنبه‌های اجتماعی دارد، متأثر از شرایط زیست تاریخی و فرهنگی ماست و بر آینده جمعی ما تأثیر می‌گذارد (امیدی، 2021). با توجه به وضعیت اجتماعی و شرایط کنونی جامعه و همچنین خلأ تحقیقاتی در خصوص امید اجتماعی بررسی دقیق وضعیت امید اجتماعی، می‌تواند به سیاست‌گذاران و تحلیلگران اجتماعی، تصویر روشن‌تری ارائه دهد.
عمده پژوهشها درباره امید اجتماعی در ایران از سال 1396 به بعد منتشر شدند و در اکثر این پژوهشها بر نبودن مطالعات پیشین و نداشتن ابزاری روا و پایا برای سنجش امید اجتماعی در بین ایرانیان تأکید شده است. (امیدی، 2021؛ امیرپناهی و همکاران، 2017؛ خانیکی و همکاران، 2019؛ زنجری، 2019؛ عظیمی و همکاران 2019، امیری اسفرجانی و همکاران 2019؛ کیانی 2018).
در این پژوهشها بیشتر به توسعه مفهوم امید اجتماعی به جای سنجش آن پرداخته شده است و در مطالعات محدودی که به تحلیل وضعیت امید اجتماعی در ایران پرداخته شده است، از تحلیل ثانویه و یا مصاحبه‌های باز و نیمه‌ساختاریافته استفاده شده است. با توجه به شرایط ذکرشده این سؤال مطرح می‌شود که وضعیت امید اجتماعی ایرانیان (در این مطالعه بزرگ‌سالان ساکن تهران) بر اساس یک ابزار روا و پایا چه وضعیتی دارد؟
بنابراین در این پژوهش وضعیت امید اجتماعی بزرگ‌سالان شهر تهران با پرسشنامه محقق‌ساخته در پنج پهنه توسعه‌ای شهر تهران سنجیده و به تفکیک برخی متغیرهای جمعیت شناختی و اجتماعی-اقتصادی بررسی شد. با توجه به اینکه شهر تهران پایتخت ایران و دارای تنوع قومیتی و فرهنگی است و دارای 6876017 میلیون افراد بالای 18 سال است، شهر منتخب برای این مطالعه بوده است.
ادبیات تحقیق
بدون پرداختن و در نظر گرفتن نظریه‌های موجود در حوزه روانشناسی امید نمی‌توان به تحلیل دقیقی از امید اجتماعی رسید، به‌عنوان نمونه نظریه امید اسنایدر تمرکز خود را از زندگی فرد، به «فرد در موقعیت» منتقل می‌کند که این نظریه تثبیت‌شده‌ترین مفهوم امید را ارائه می‌دهد و به طور گسترده توسط متخصصین روانشناسی و علوم اجتماعی موردمطالعه قرار گرفته است.
اسنایدر امید را به‌عنوان فرآیند تفکر در مورد اهداف، همراه با انگیزه حرکت به سمت آنها (عاملیت) و راههای دستیابی به آن اهداف (مسیرها) تعریف کرده است (اسنایدر، 2002). این مدل استدلال می‌کند که توانایی یک فرد برای امیدواربودن به دو نوع تفکر بستگی دارد: تفکر عاملی و تفکر مسیری. تفکر عاملی به عزم یک فرد برای دستیابی به اهدافش با وجود موانع احتمالی اشاره دارد، درحالی‌که تفکر مسیری به راههایی اشاره دارد که فرد معتقد است می‌تواند به این اهداف شخصی دست یابد.
استاتس نیز برای امید دو مؤلفه شناختی (انتظار وقوع رخدادهایی در آینده) و عاطفی (امید به اینکه رویدادهای آتی مثبت و پیامدهای مطلوبی داشته باشد) در نظر گرفته است (مدنی، 2019).
اما امیدی که به طور واقعی و انتقادی توسط یک گروه به اشتراک گذاشته می‌شود امید جمعی نام دارد. وقتی گروههای اجتماعی دیدگاههای خود را درباره تغییرات اجتماعی به اشتراک می‌گذارند، می‌توان گفت که فرایند امید جمعی در حال پیشرفت است. مؤلفه‌های امید جمعی شامل به اشتراک گذاشتن اهداف اجتماعی در جامعه، شنیده‌شدن صدای اعضای جامعه، توانایی گفتگوی اعضای جامعه درباره مسائل اجتماعی، وجود مسیرهای نهادینه‌شده برای دسترسی به اهداف اجتماعی است (مدنی، 2019).
امید اجتماعی «امید مشترک یک ملت و چشم‌انداز خوش‌بینانه آنها درباره وضعیت خود» است. مفهوم امید اجتماعی به‌مثابه صفتی برای جامعه به کار می‌رود. امید از دهه 1970 در قالب بحث احساسات انسانی وارد حوزه علوم اجتماعی شد. آپادوری در بحث ظرفیت آرزومندی می‌گوید امید یا آرزو صرفاً خیال‌پردازی نیست بلکه یک ظرفیت فرهنگی است: یعنی وقتی گروههای فرهنگی در جامعه شرایط شناسایی و دیده‌شدن را داشته باشند، امید شکل می‌گیرد (عظیمی و همکاران، 2019).
مفهوم‌پردازی امید اجتماعی بر اساس دو معیار آغاز می‌شود: اول، اگر جامعه با هدف تحقق دیدگاه اجتماعی مشترک حرکت کند، می‌تواند اعضایش را به زندگی بهتری امیدوار کند (هدف جامعه: دیدگاه اجتماعی مشترک). دوم، راه تحقق دیدگاه اجتماعی مشترک انتخاب‌شده توسط جامعه از عمومیت اجتماعی برخوردار باشد (راه از عمومیت اجتماعی).
مؤلفه‌های امید اجتماعی شامل پیشرفت جامعه برای تحقق دیدگاههای مشترک، استفاده جامعه از راههای برخوردار از عمومیت اجتماعی برای تحقق اهداف، داشتن قوه تخیل افراد جامعه برای اندیشیدن به بدیلهای جالب‌توجه در قبال اعتقادات کنونی، تأکید بر آینده به جای جاودانگی، است. براساس این مؤلفه‌ها باید برداشت از آینده بهتر جانشین برداشت از واقعیت شود (مدنی، 2019).
در خصوص سنجش امید اجتماعی نیز دیدگاههای مختلفی بیان شده است. در بعضی مطالعات شاخصهای امید اجتماعی عبارتند از مشارکت اجتماعی (باوری که طبق آن، فرد خود را عنصری حیاتی از جامعه می‌داند)، انسجام اجتماعی (کیفیت روابط در گروه اجتماعی که فرد به آن تعلق دارد)، شکوفایی اجتماعی (اعتقاد به تواناییهای اجتماعی بالقوه)، انطباق اجتماعی (درک اجتماع به‌صورت هوشمند)، افکار هدفمند (ترسیم اهدافی مشخص برای زندگی حال و آینده)، راهبردهایی برای دستیابی به اهداف (توانایی ایجاد راهبردهایی برای دستیابی به اهداف) و انگیزه برای تلاش برای دستیابی به اهداف (تلاش برای تحقق راههای مختلف دستیابی به اهداف) (عظیمی و همکاران، 2019).
چارچوب نظری این پژوهش برای سنجش امید اجتماعی و ساخت پرسشنامه آن بر اساس مرور جامع هدفمند مطالعات پیشین انجام شد. مرور مطالعات نشان داد که مفهوم امید اجتماعی شامل دو بعد نگرش به آینده اجتماعی خود و نگرش به آینده وضعیت جامعه است.
منظور از بعد اول، نگرش به آینده اجتماعی خود، باور افراد به توانایی دستیابی به اهداف اجتماعی مطلوب خود در جامعه آینده در دو محور موقعیت و روابط اجتماعی است. در این بعد افراد امیدوار به زندگی بهتر در جامعه هستند. منظور از بعد دوم، نگرش به آینده وضعیت جامعه، نگرش افراد به وضعیت آینده جامعه برای رسیدن به اهداف و آرمانهای اجتماعی مطلوب (موردتوافق) با تلاش جمعی است. در این بُعد آینده بدون کمک نیروهای فراانسانی، مطلوب‌تر و متفاوت‌تر از گذشته مطرح می‌شود.
در هر دو بُعد افراد امیدوار به تغییر هستند اما قطعیت ندارند و دورنما نامطمئن است. پس به طور خلاصه امید اجتماعی، نگرش مثبت افراد به وضعیت اجتماعی آینده در دو سطح فردی و جامعه با تلاش جمعی است.
در مرور مطالعات مشاهده شد که پیشینه پژوهشی خارجی و داخلی کمی در خصوص امید اجتماعی مطرح شده است و بیشتر مطالعات به امید فردی پرداخته است. بریث ویت (2004) در پژوهشی به بررسی روند شکل‌گیری موضوع امید و شمولیت اجتماعی آن پرداخت. این مطالعه بر اساس نظرسنجی از 2040 استرالیایی انجام شده است که امیدها، ترسها و اقدامات خود را در رابطه با سیستم مالیات استرالیا در سال 2000 به اشتراک گذاشتند.
بریث ویت در این پژوهش امید جمعی را اینگونه تعریف می‌کند: امید جمعی یک اشتیاق مشترک برای جامعه‌ای بهتر است که از طریق مجموعه وسیعی از اهداف و اصول توافق‌شده بیان می‌شود و از طریق گفتگوی جامع اجتماعی شرح داده می‌شود، پاسخگویی به امیدهای فردی و رقابت در جامعه از اهمیت ویژه‌ای در این فرایند برخوردار است. در مطالعه دیگری توسط بورا و یانگ (2019) ابزاری برای سنجش امید اجتماعی ساخته شده است. آنها در این مطالعه، با استفاده از نظریه امید اسنایدر، مقیاس 5 آیتمی ایجاد کردند و مجموعه داده را به‌صورت آنلاین جمع‌آوری کردند. مقیاس آنها از نظر ساختاری تک‌بعدی و دارای ثبات درونی است اما کوتاه و بدون توجه به ابعاد متعدد امید اجتماعی در مفهوم آن است. در این مطالعه امید اجتماعی برای کسانی که در انواع خاصی از فعالیتهای اجتماعی شرکت کرده بودند بیشتر از کسانی بود که شرکت نکرده بودند.
در مطالعات داخلی امیرپناهی، مالمیر و شکریانی در پژوهشی به وضعیت سنجی امید اجتماعی در ایران با تحلیل ثانویه داده‌های طرح ملی وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی که در سال 1395 روی یک نمونه بزرگ 82500 نفری ساکنان 426 شهر مرکز شهرستانهای کشور انجام شده بود، پرداختند.
در این تحقیق واحد مشاهده فرد است ولی سطح تحلیل استان بوده و هدف اصلی نیز ارائه نیمرخ و سیمای امید اجتماعی استانهای کشور است. نتایج این مطالعه نشان داد که بین ارزیابی افراد از زمان حال با ارزیابی از گذشته و آینده رابطه معناداری وجود دارد. همچنین با احتساب شاخص ترکیبی امید اجتماعی مشخص شد که درمجموع میانگین امید اجتماعی در بین ایرانیان برای ده سال آینده منفی و رو به کاهش است.
در مطالعه‌ای دیگر امیری و همکاران (2019) در پژوهشی به بررسی امید اجتماعی در بین شهروندان اصفهانی پرداخته‌اند. روش پژوهش کیفی (نظریه زمینه‌ای) و مصاحبه با 20 نفر از شهروندان 15 سال به بالای شهر اصفهان بوده است. یافته‌های به‌دست‌آمده با استفاده از روش «نظریه زمینه‌ای» شامل هفت مقوله اصلی بدین شرح بود: هدف‌گذاری، آرزومندی، مسئولیت‌پذیری، میل به پیشرفت، تلاشگری و برنامه‌ریزی. «مقوله هسته» این مطالعه «میل به تغییر» بود که سایر مقولات خرد را در برمی‌گیرد.
به‌طورکلی دو رویکرد اصلی در تحلیل امید اجتماعی وجود دارد: عده‌ای از پژوهشگران، امید اجتماعی را باور (نگرش یا نوعی حس درونی) افراد نسبت به وضعیت آینده جامعه می‌دانند که بتواند از طریق تلاشهای جمعی آنان به اهداف اجتماعی برسد؛ و به‌طورکلی مخرج مشترک چنین وضعیتی برای تمامی اعضای جامعه را امید اجتماعی آنان می‌دانند (کیانی و اکبری، 2018؛ امیری و همکاران، 2019؛ عظیمی و همکاران، 2019؛ بورا و یانگ 2019).
رویکرد دیگری (که پژوهشگران کمتری به آن پرداخته‌اند) بیان می‌کند: امید اجتماعی مجموعه ظرفیتها و قابلیتهای ساختار اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است که هر جامعه‌ای برای پویایی و حرکت در اختیار دارد؛ و امید اجتماعی را ویژگی خود جامعه می‌دانند نه ویژگی افراد آن جامعه (فاضلی، (2019)؛ قانعی راد، 2019؛ غلامرضا کاشی، 2019).
«امید اجتماعی» در هر دو تحلیل با «امید (فردی)» از جنبه‌های مختلفی تفاوت دارد؛ ازجمله اینکه «امید» معطوف به اهداف فردی است اما «امید اجتماعی» درباره اهداف و آرمانهای مرتبط با جامعه است و پیامدهای اجتماعی دارد (ریچارد روتی، 2014؛ فاضلی، 2019؛ بورا و یانگ 2019؛ زنجری، 2019؛ امیری اسفرجانی و همکاران، 2019).
در کل در پیشینه مطالعات خارجی دیده می‌شود که بیشترین بررسیها درباره وضعیت امید به‌عنوان یک حالت انسانی انجام شده است؛ و در برخی موارد تأثیر عوامل اجتماعی مانند حمایت اجتماعی و مشارکت در فعالیتهای اجتماعی بر امید افراد سنجیده شده است. تنها پژوهش خارجی که به ساخت ابزار سنجش امید اجتماعی پرداخته است، مطالعه‌ایست که بورا و یانگ در 2019 در کره جنوبی انجام دادند. همانگونه که نویسندگان در مقاله اشاره می‌کنند؛ اگرچه هدف آنها پیشنهاد مفهوم و مقیاس امید اجتماعی بود، اما تکیه‌بر نظریه امید اسنایدر ممکن است مطالعه آنها را در معرض سوگیریهای نظری قرار داده باشد.
در بررسی مطالعات داخلی مشاهده می‌شود که بیشتر از سال 1396 به بعد، مطالعات درباره امید اجتماعی انجام و گزارش شده‌اند؛ و پیش از آن بیشتر مطالعات در حوزه روانشناسی امید و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن بوده است. بدین ترتیب پژوهشی به سنجش امید اجتماعی ایرانیان با ابزار خاص سنجش این مفهوم که متناسب با بافتار جامعه ایران ساخته و اعتباریابی شده باشد، صورت نگرفته است. ازاین‌رو همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد در این پژوهش سنجش امید اجتماعی در شهر تهران با استفاده از ابزاری روا و پایا بر اساس چارچوب نظری (رویکرد قیاسی) برگرفته از مرور جامع انجام گرفت.
روش
روش مطالعه حاضر مقطعی است و از نظر گردآوری اطلاعات پیمایشی-پرسشنامه‌ای است. حجم نمونه 522 نفری از جامعه آماری بزرگ‌سالان (بالای 18 سال سن) ساکن در پهنه‌بندیهای مختلف توسعه‌ای شهر تهران در سال 1401 به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای گردآوری شد. ابتدا از هر پنج پهنه‌بندی توسعه‌ای شهر تهران که در مطالعه صادقی و زنجری (2016) مشخص شد، دو منطقه و سپس دو محله در آن مناطق که معرف سطح توسعه مناطق باشد، به‌صورت تصادفی انتخاب و پرسشگران برای نمونه‌گیری وارد محله‌ها شدند و در صورت تمایل افراد 18 ساله و بالاتر ساکن آن محله که در دسترس بودند (در خیابان، کوچه، پارک، مغازه‌ها و سایر مکانهای عمومی محله)، پرسشنامه برای تکمیل‌کردن در اختیار آنان قرار گرفت. حجم نمونه در هر پهنه با توجه به جمعیت آن محله تعیین شد. در این پژوهش تعداد 8 نفر پرسشگر به جمع‌آوری حجم نمونه کمک کردند که طی جلسات توجیهی انفرادی درباره ملاحظات اخلاقی و موارد مربوط به سؤالات و معیارهای ورود و خروج آموزش دیدند.
بر اساس فرمول کوکران و با در نظر گرفتن خطای نمونه‌گیری 5 درصد و دقت 95 درصد 384 نفر برای نمونه در شهر تهران نیاز است. با در نظر گرفتن 10 درصد برای پرسشنامه‌های ناقص و اندازه طرح 1.2 میزان 506 نمونه موردنیاز است. همچنین برای اعتباریابی ساختاری ابزار طراحی‌شده (با تحلیل عاملی اکتشافی) حجم نمونه کافی در منابع مختلف بین 300 تا 500 نام برده شده است، (گورسوچ 1983، کان 2006؛ حبیب پور گتابی و صفری شالی 2010)؛ که نهایتاً در این مطالعه تعداد 522 نمونه جمع‌آوری شد.
داده‌های این مطالعه با پرسشنامه امید اجتماعی محقق‌ساخته و چک‌لیست اطلاعات جمعیت شناختی گردآوری شد. متغیرهای جمعیت شناختی شامل سن، جنس، وضعیت تأهل، تحصیلات، وضعیت اشتغال، تعداد اعضای خانوار، وضعیت مالکیت منزل و پهنه توسعه‌ای محل زندگی بود. همچنین مشارکت در فعالیت انواع فعالیت داوطلبانه، ادراک از وضعیت سلامتی خود، ادراک از وضعیت اقتصادی خود و میزان رضایت از زندگی نیز هرکدام در یک سؤال مجزا بررسی شد.
پرسشنامه امید اجتماعی محقق‌ساخته که طراحی آن با رویکرد قیاسی و با استفاده از مرور جامع هدفمند (Scoping review) انجام شد، شامل 20 سؤال با طیف لیکرت 5 تایی بود. روایی محتوایی و صوری آن از طریق پانل متخصصین 10 نفره و مشارکت تعدادی از شهروندان بررسی شد که مقادیر 89.8= CVR و 91.5= CVI نشان‌دهنده روایی محتوایی مطلوب پرسشنامه است. با تحلیل عاملی اکتشافی سه عامل اصلی امید به وضعیت جامعه با 12 گویه، امید به وضعیت اجتماعی خود با 5 گویه و احساس تعلق به جامعه با 3 گویه به دست آمد که 66.90 درصد از پراکنش داده‌ها را شامل می‌شود. همچنین ضریب همبستگی این پرسشنامه با پرسشنامه معتبر امید اسنایدر (کرمانی و همکاران، 2010) (0.435=R) بوده که نشان از روایی ملاکی پرسشنامه امید اجتماعی دارد. همچنین برای بررسی پایایی پرسشنامه از دو روش همسانی درونی و ثبات زمانی استفاده شد که ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه 0.93 و ضریب همبستگی درون طبقه‌ای آن (0.91=ICC) بوده است. درنهایت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با آزمونهای آماری توصیفی و تحلیلی مانند تی مستقل، آنالیز واریانس یک‌طرفه، همبستگی و رگرسیون خطی چندمتغیره، با هدف بررسی وضعیت امید اجتماعی در میان بزرگ‌سالان شهر تهران انجام شد.
یافته‌ها
از بین 522 شرکت‌کننده، حدود 59 درصد زن و 41 درصد مرد بودند. افراد دارای همسر و متأهل حدود 51 درصد نمونه را تشکیل می‌دهند و سایر مشارکت‌کنندگان به‌نوعی مجرد هستند. در بین مشارکت‌کنندگان افراد با تحصیلات زیر دیپلم کمترین (6/4 درصد) و افراد دارای تحصیلات کارشناسی بیشترین سهم (6/50 درصد) را به خود اختصاص دادند. میانگین سنی مشارکت‌کنندگان 35 سال با انحراف معیار 11.93 بوده که حدود نیمی از آنها بالای 35 سال سن داشتند. حدود 13 درصد مشارکت‌کنندگان زنان خانه‌دار و 36 درصد شاغل تمام‌وقت بودند. مشارکت‌کنندگان با تعداد اعضای خانوار 4 و 3 نفره بیشترین سهم را از نمونه داشتند. حدود 48 درصد مشارکت‌کنندگان دارای خانه هستند و مابقی مستأجر بوده‌اند (جدول 1).
جدول 1: ویژگیهای جمعیت شناختی و فردی نمونه موردبررسی
| متغیر (طبقات) | فراوانی | درصد | متغیر (طبقات) | فراوانی | درصد | ||
| جنس | زن | 306 | 6/58 | گروه سنی | 18-24 ساله | 146 | 28 |
| مرد | 216 | 4/41 | 25-29 ساله | 64 | 3/12 | ||
| وضعیت تأهل | بدون همسر | 253 | 5/48 | 30-34 ساله | 81 | 5/15 | |
| دارای همسر | 269 | 5/51 | 35-39 ساله | 69 | 2/13 | ||
| سطح تحصیلات | زیر دیپلم | 24 | 6/4 | 40-44 ساله | 60 | 5/11 | |
| دیپلم و کاردانی | 122 | 4/23 | 45-49 ساله | 41 | 9/7 | ||
| کارشناسی | 264 | 6/50 | 50-54 ساله | 26 | 5 | ||
| کارشناسی ارشد | 84 | 1/16 | 55-59 ساله | 19 | 6/3 | ||
| دکتری | 28 | 4/5 | 60 ساله و بالاتر | 26 | 1/3 | ||
| وضعیت اشتغال | شاغل تمام‌وقت | 187 | 8/35 | تعداد اعضای خانوار | 1 نفر | 20 | 8/3 |
| شاغل پاره‌وقت | 63 | 1/12 | 2 نفر | 80 | 3/15 | ||
| خانه‌دار | 66 | 6/12 | 3 نفر | 132 | 3/25 | ||
| بازنشسته و ازکارافتاده | 33 | 3/6 | 4 نفر | 198 | 9/37 | ||
| بیکار و در جستجوی کار | 67 | 8/12 | 5 نفر | 51 | 8/9 | ||
| محصل | 106 | 3/20 | 6 نفر | 29 | 6/5 | ||
| وضعیت مالکیت منزل | ملکی | 253 | 5/48 | 7 نفر و بیشتر | 12 | 3/2 | |
| غیر ملکی | 569 | 5/51 | |||||
| مشارکت در فعالیتهای داوطلبانه | فعالیت خیریه‌ای (کمک مالی و غیرمالی) | 202 | 7/38 | رضایت از زندگی | خیلی زیاد | 16 | 1/3 |
| فعالیت فرهنگی - اجتماعی | 84 | 1/16 | زیاد | 90 | 2/17 | ||
| فعالیت سیاسی | 42 | 8 | متوسط | 221 | 3/42 | ||
| سایر فعالیتهای داوطلبانه مانند مذهبی و... | 53 | 2/10 | کم | 127 | 3/24 | ||
| هیچ فعالیت داوطلبانه‌ای ندارد | 262 | 2/50 | خیلی کم | 68 | 13 | ||
| وضعیت اقتصادی خودادراکی | خیلی خوب | 11 | 1/2 | وضعیت سلامت خودادراکی | عالی | 29 | 6/5 |
| خوب | 69 | 2/13 | خیلی خوب | 72 | 8/13 | ||
| متوسط | 247 | 3/47 | خوب | 224 | 9/42 | ||
| ضعیف | 151 | 9/28 | متوسط | 154 | 5/29 | ||
| خیلی ضعیف | 44 | 4/8 | بد | 43 | 2/8 | ||
یکی از متغیرهایی بررسی‌شده در این پژوهش، مشارکت‌داشتن در انواع فعالیتهای داوطلبانه بود. بیشترین فعالیت داوطلبانه‌ای که نمونه موردبررسی در آن مشارکت داشتند، فعالیتهای خیریه‌ای (حدود 39 درصد) و کمترین فعالیت مربوط به انواع فعالیت داوطلبانه سیاسی (8 درصد) است. 2/50 درصد از نمونه موردمطالعه در هیچ فعالیت داوطلبانه‌ای مشارکت نداشتند. نزدیک به نیمی از مشارکت‌کنندگان وضعیت مالی خود را متوسط می‌دانند و حدود 15 درصد وضعیت مالی خود را خوب و خیلی خوب می‌دانند. حدود 43 درصد مشارکت‌کنندگان وضعیت سلامتی خود را خوب و 30 درصد متوسط گزارش کردند. حدود 42 درصد از مشارکت‌کنندگان میزان رضایت از زندگی خود را متوسط اظهار کردند و 13 درصد رضایتشان را خیلی کم گزارش کردند (جدول 1).
در جدول شماره 2 وضعیت امید اجتماعی در نمونه موردبررسی گزارش شده است. میانگین وضعیت امید اجتماعی در میان مشارکت‌کنندگان 41 و کمتر از متوسط بوده است. وضعیت امید اجتماعی نمونه در بعد اول، امیدواری به آینده جامعه، 35 به دست آمده است که در سطح پایینی بوده است. همچنین ابعاد دوم و سوم امید اجتماعی با توجه به دامنه تغییرات در وضعیت متوسطی قرار دارند.
جدول 2: وضعیت امید اجتماعی و ابعاد آن در نمونه بررسی‌شده
| متغیر | میانگین (نمرات خام) | انحراف معیار | دامنه | میانگین (نمرات استاندارد 0-100) |
| اول: امیدواری به آینده جامعه | 88/28 | 57/11 | 12-60 | 35 |
| دوم: امیدواری به آینده اجتماعی خود | 68/15 | 74/4 | 5-25 | 44/53 |
| سوم: احساس تعلق به جامعه | 23/8 | 08/3 | 3-15 | 61/43 |
| کل پرسشنامه امید اجتماعی | 80/52 | 34/16 | 20-100 | 41 |
همانگونه که در جدول شماره 3 مشاهده می‌شود، در میان متغیرهای جمعیت شناختی، بین متغیر تعداد اعضای خانوار با امید اجتماعی (F=2.18/ P=0.04) و بین متغیر وضعیت مالکیت منزل با امید اجتماعی (F=2.9/ P=0.004) رابطه معنی‌داری وجود دارد.
جدول 3: بررسی وضعیت امید اجتماعی و ابعاد آن به تفکیک متغیرهای جمعیت شناختی در نمونه موردبررسی
| متغیرهای جمعیت شناختی | میانگین نمرات ابعاد امید اجتماعی | ||||
| اول: امیدواری به آینده جامعه | دوم: امیدواری به آینده اجتماعی خود | سوم: احساس تعلق به جامعه | امید اجتماعی کل | ||
| جنس | زن | 29.46 | 15.65 | 8.21 | 53.33 |
| مرد | 28.06 | 15.74 | 8.25 | 52.06 | |
| آماره آزمون | آزمون t | 1.36 | 0.22 | 0.15 | 0.87 |
| مقدار احتمال | P | 0.17 | 0.82 | 0.87 | 0.38 |
| وضعیت تأهل | دارای همسر | 29.06 | 15 | 8.51 | 52.58 |
| بدون همسر | 28.69 | 16.41 | 7.93 | 53.04 | |
| آماره آزمون | آزمون t | 0.366 | 3.42 | 2.14 | 0.32 |
| مقدار احتمال | P | 0.71 | 0.001 > | 0.03 | 0.74 |
| گروه سنی | 18 تا 24 ساله | 28.95 | 16.95 | 7.40 | 53.31 |
| 25 تا 29 ساله | 28.31 | 15.95 | 7.92 | 52.18 | |
| 30 تا 34 ساله | 28.8 | 15.76 | 7.92 | 52.49 | |
| 35 تا 39 ساله | 29.24 | 15.08 | 8.50 | 52.84 | |
| 40 تا 44 ساله | 29.55 | 15.38 | 8.75 | 53.68 | |
| 45 تا 49 ساله | 24.53 | 13.39 | 9.02 | 46.95 | |
| 50 تا 54 ساله | 31 | 15.23 | 9.38 | 55.61 | |
| 55 تا 59 ساله | 31.42 | 14.26 | 9.94 | 55.63 | |
| 60 ساله و بالاتر | 31.56 | 14.75 | 9.56 | 55.87 | |
| آماره آزمون | آزمون F | 1.1 | 3.13 | 3.83 | 0.94 |
| مقدار احتمال | P | 0.35 | 0.002 | 0.001 > | 0.47 |
| سطح تحصیلات | زیر دیپلم | 32.7 | 16.16 | 9.62 | 58.5 |
| دیپلم و کاردانی | 29.12 | 15.76 | 7.71 | 52.59 | |
| کارشناسی | 28.48 | 15.85 | 8.15 | 52.5 | |
| کارشناسی ارشد | 27.78 | 14.66 | 8.72 | 51.17 | |
| دکتری | 31.57 | 16.46 | 8.53 | 56.57 | |
| آماره آزمون | آزمون F | 1.31 | 1.31 | 2.76 | 1.33 |
| مقدار احتمال | P | 0.26 | 0.26 | 0.02 | 0.25 |
| وضعیت اشتغال | شاغل تمام‌وقت | 28.52 | 15.48 | 8.63 | 52.64 |
| شاغل پاره‌وقت | 27.73 | 16.23 | 7.61 | 51.58 | |
| خانه‌دار | 30.86 | 15.12 | 8.37 | 54.36 | |
| بازنشسته و ازکارافتاده | 25.52 | 13.15 | 9.24 | 47.93 | |
| بیکار و در جستجوی کار | 30.13 | 15.74 | 8.14 | 54.02 | |
| محصل | 29.2 | 16.83 | 7.53 | 53.58 | |
| آماره آزمون | آزمون F | 1.27 | 3.65 | 3.01 | 0.9 |
| مقدار احتمال | P | 0.27 | 0.003 | 0.01 | 0.48 |
جدول 4 نتایج رابطه مشارکت در انواع فعالیتهای داوطلبانه و امید اجتماعی است. بر اساس نتایج به دست آمده بین مشارکت در انواع فعالیت داوطلبانه با ابعاد و نمره کل امید اجتماعی به‌جز در یک مورد، رابطه معناداری وجود دارد (رابطه بعد دوم امید اجتماعی با مشارکت در سایر فعالیتهای داوطلبانه معنادار نیست). در میان انواع فعالیتهای داوطلبانه، مشارکت‌داشتن در فعالیت فرهنگی اجتماعی رابطه قوی‌تری با امید اجتماعی (t= 5.80, p < 0.001) و ابعاد آن دارد. پس‌ازآن به ترتیب رابطه مشارکت در فعالیت سیاسی (t= 4.7, p < 0.001)، مشارکت در فعالیت خیریه‌ای (t= 2.93, p = 0.003) و مشارکت در سایر فعالیتهای داوطلبانه مانند مذهبی (t= 2.81, p = 0.005) قوی‌ترین رابطه را با امید اجتماعی داشتند.
با توجه به اینکه درمجموع 2/50 درصد از نمونه موردبررسی در هیچ فعالیت داوطلبانه‌ای مشارکت نداشتند و 8/49 درصد نمونه حداقل در یک فعالیت داوطلبانه مشارکت داشتند. در انتهای جدول 5 رابطه مشارکت داشتن یا نداشتن در فعالیت داوطلبانه با امید اجتماعی و ابعاد آن گزارش شد. بر اساس این نتایج میانگین نمره کل امید اجتماعی افرادی که در هیچ فعالیت داوطلبانه‌ای مشارکت فعال نداشتند 49.14 بوده و برای افرادی که حداقل در یک فعالیت داوطلبانه مشارکت داشتند، 56.49 بوده است. نتیجه آزمون t نیز حاکی از آن‌که بین مشارکت در فعالیت داوطلبانه با امید اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد (t= 5.26, p < 0.001).
جدول 4: بررسی رابطه امید اجتماعی با مشارکت در فعالیتهای داوطلبانه
| مشارکت در انواع فعالیتهای داوطلبانه | میانگین نمرات ابعاد امید اجتماعی | ||||
| اول: امیدواری به آینده جامعه | دوم: امیدواری به آینده اجتماعی خود | سوم: احساس تعلق به جامعه | امید اجتماعی کل | ||
| فعالیت خیریه‌ای | دارد | 30.44 | 16.25 | 8.72 | 55.43 |
| ندارد | 27.89 | 15.33 | 7.92 | 51.15 | |
| آماره آزمون | آزمون t | 2.46 | 2.18 | 2.92 | 2.93 |
| مقدار احتمال | P | 0.014 | 0.03 | 0.004 | 0.003 |
| فعالیت فرهنگی-اجتماعی | دارد | 34.59 | 17.55 | 9.84 | 62 |
| ندارد | 27.78 | 15.33 | 7.92 | 51.04 | |
| آماره آزمون | آزمون t | 5.05 | 4 | 5.36 | 5.80 |
| مقدار احتمال | P | 0.001 > | 0.001 > | 0.001 > | 0.001 > |
| فعالیت سیاسی | دارد | 35.76 | 18.26 | 9.92 | 63.95 |
| ندارد | 28.28 | 15.46 | 8.08 | 51.83 | |
| آماره آزمون | آزمون t | 4.07 | 3.70 | 3.76 | 4.70 |
| مقدار احتمال | P | 0.001 > | 0.001 > | 0.001 > | 0.001 > |
| سایر، مانند فعالیت مذهبی | دارد | 32.60 | 16.56 | 9.58 | 58.75 |
| ندارد | 28.46 | 15.59 | 8.08 | 52.13 | |
| آماره آزمون | آزمون t | 2.48 | 1.42 | 3.39 | 2.81 |
| مقدار احتمال | P | 0.013 | 0.156 | 0.001 > | 0.005 |
| داشتن فعالیت داوطلبانه | دارد N= 260 |
31.13 | 16.51 | 8.85 | 56.49 |
| ندارد N= 262 |
26.65 | 14.87 | 7.61 | 49.14 | |
| آماره آزمون | آزمون t | 4.5 | 4 | 4.66 | 5.26 |
| مقدار احتمال | P | 0.001 > | 0.001 > | 0.001 > | 0.001 > |
در این مطالعه سه سؤال درباره ادراک مشارکت‌کنندگان از وضعیت سلامتی خود، وضعیت اقتصادی خود و میزان رضایت از زندگی پرسیده شد. در جدول 5 میانگین وضعیت امید اجتماعی و ابعاد آن به تفکیک برای افرادی که هرکدام از گزینه‌های این سؤالات را انتخاب کردند، به همراه نتایج آزمون تحلیل واریانس یک‌راهه آمده است. با توجه به نتایج به دست آمده، بین سؤال ادراک از وضعیت اقتصادی خود و امید اجتماعی (F= 11.8, p < 0.001) و نیز هرکدام از ابعاد امید اجتماعی، رابطه معناداری وجود دارد. افرادی که وضعیت اقتصادی خود را بهتر ارزیابی و گزارش کردند، نمره امید اجتماعی بالاتری داشتند. همچنین بین سؤال ادراک وضعیت سلامتی خود و امید اجتماعی (F= 8.38, p < 0.001) و نیز هرکدام از ابعاد امید اجتماعی، رابطه معناداری وجود دارد. هر چه مشارکت‌کنندگان وضعیت سلامتی خود را بهتر گزارش کردند، نمره آنان در امید اجتماعی و ابعاد آن بالاتر بود؛ و بین سؤال میزان رضایت از زندگی و امید اجتماعی (F= 30.2, p < 0.001) و نیز با هرکدام از ابعاد امید اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد.
جدول 5: بررسی رابطه بین امید اجتماعی و ابعاد آن با ادراک مشارکت‌کنندگان از وضعیت سلامت، وضعیت اقتصادی و رضایت از زندگی
| سؤالات خودارزیابی | میانگین نمرات ابعاد امید اجتماعی | ||||
| اول: امیدواری به آینده جامعه | دوم: امیدواری به آینده اجتماعی خود | سوم: احساس تعلق به جامعه | امید اجتماعی کل | ||
| ادراک از وضعیت اقتصادی خود | خیلی ضعیف | 84/25 | 61/13 | 50/8 | 95/47 |
| ضعیف | 90/25 | 49/14 | 71/7 | 10/48 | |
| متوسط | 40/29 | 91/15 | 16/8 | 48/53 | |
| خوب | 24/34 | 63/18 | 26/9 | 14/62 | |
| خیلی خوب | 63/36 | 17 | 36/9 | 63 | |
| آماره آزمون | آزمون F | 82/8 | 55/12 | 52/3 | 80/11 |
| مقدار احتمال | P | 001/0 > | 001/0 > | 007/0 | 001/0 > |
| ادراک وضعیت سلامتی خود | بد | 37/26 | 44/13 | 11/7 | 93/46 |
| متوسط | 61/27 | 34/14 | 75/7 | 72/49 | |
| خوب | 66/28 | 96/15 | 11/8 | 74/52 | |
| خیلی خوب | 12/32 | 83/17 | 69/9 | 65/59 | |
| عالی | 33 | 72/18 | 68/9 | 41/61 | |
| آماره آزمون | آزمون F | 37/3 | 52/13 | 51/8 | 38/8 |
| مقدار احتمال | P | 01/0 | 001/0 > | 001/0> | 001/0 > |
| میزان رضایت از زندگی | خیلی کم | 08/25 | 66/12 | 77/6 | 52/44 |
| کم | 40/24 | 21/14 | 92/6 | 53/45 | |
| متوسط | 53/29 | 03/16 | 75/8 | 32/54 | |
| زیاد | 35/34 | 17/18 | 30/9 | 83/61 | |
| خیلی زیاد | 75/40 | 50/21 | 68/11 | 93/73 | |
| آماره آزمون | آزمون F | 09/18 | 97/26 | 78/21 | 20/30 |
| مقدار احتمال | P | 001/0 > | 001/0 > | 001/0 > | 001/0> |
در ادامه برای بررسی بهتر رابطه بین امید اجتماعی و عوامل مرتبط از آزمون رگرسیون استفاده شده است که تغییرات واریانس امید اجتماعی با کنترل اثر هم‌زمان متغیرها بررسی شود. برای بررسی از مدل رگرسیون خطی چندگانه استفاده شد. در این مطالعه شاخص تورم واریانس بین 1.0 تا 1.6 بوده است که نشان می‌دهد که اثر چندخطی بین متغیرهای مستقل اندک است، همچنین شاخص تحمل برای متغیرهای مستقل موردبررسی 0.60 تا 0.97 است که بیانگر اثر چندخطی اندک است. مطابق نتایج رگرسیون خطی چندگانه رابطه امید اجتماعی با عوامل مرتبط با آن نشان داد مشارکت‌کننده‌گانی که تعداد افراد خانواده بیشتری دارند، فعالیت داوطلبانه انجام می‌دهند و از زندگی رضایت بیشتری دارند، میزان امید اجتماعی بالاتری دارند. در کل مدل رگرسیونی 20 درصد از تغییرات واریانس امید اجتماعی را تبیین کرده است (جدول 6).
جدول 6: نتایج رگرسیون خطی چندگانه رابطه امید اجتماعی با عوامل مرتبط با آن در میان مشارکت‌کنندگان
| متغیرهای تأثیرگذار | ضرایب استانداردنشده | Beta | t | مقدار احتمال (p) | |
| B | Std.Error | ||||
| تعداد افراد خانواده | 1/403 | 0/512 | 0/108 | 2/738 | 0/006 |
| مالکیت منزل مسکونی (گروه مرجع: نداشتن ملک شخصی) | 0/619- | 1/497 | 0/019- | 0/414- | 0/679 |
| داشتن فعالیت داوطلبانه (گروه مرجع: نداشتن فعالیت) | 3/386 | 1/356 | 0/104 | 2/497 | 0/013 |
| وضعیت اقتصادی خودادراک | 1/697 | 0/949 | 0/091 | 1/788 | 0/074 |
| وضعیت سلامتی خودادراک | 0/340 | 0/772 | 0/020 | 0/441 | 0/660 |
| رضایت از زندگی | 5/573 | 0/827 | 0/339 | 6/741 | 0/000 |
| F: 21/849 Sig=0/001 R: 0/450 R2:0/203 |
|||||
بحث
نتایج این تحقیق بیانگر آن است که میانگین وضعیت امید اجتماعی در نمونه موردبررسی کمتر از متوسط بوده است. وضعیت امید اجتماعی نمونه در بعد اول، امیدواری به آینده جامعه در سطح پایینی بوده است. همچنین ابعاد دوم و سوم امید اجتماعی در وضعیت متوسطی قرار داشتند. نتایج این مطالعه با نتایج مطالعات متعددی همچون مطالعه امیرپناهی و همکاران (2017)، عظیمی و همکاران (2019) و خانیکی (2019) که میانگین امید اجتماعی در بین ایرانیان را منفی و رو به پایین بیان کردند همخوانی داشته است. شرایط اجتماعی و حوادث تاریخی ازجمله عوامل اثرگذار بر عواطف انسانی جوامع مانند امید اجتماعی است که تغییرات کنونی سیاسی و اجتماعی ایران می‌تواند بر وضعیت امید اجتماعی روبه پایین آن تأثیر بگذارد.
نتایج تحقیق نشان داد بین ادراک افراد درباره وضعیت سلامتی، وضعیت اقتصادی و میزان رضایت از زندگی با امید اجتماعی رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد. همچنین بین مشارکت افراد در انواع فعالیت داوطلبانه و امید اجتماعی رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد. امید اجتماعی افرادی که در فعالیتهای داوطلبانه مشارکت فعال داشته‌اند بالاتر از افرادی است که در این فعالیتها مشارکت نداشتند.
در مطالعه بورا و یانگ (2019) و غلامرضا کاشی (2019) نیز رابطه بین امید اجتماعی و مشارکت در انواع فعالیتهای داوطلبانه تأیید شده است که با نتایج این پژوهش همخوانی دارد. در این پژوهش بین جنس، وضعیت تأهل، گروه سنی، سطح تحصیلات، وضعیت اشتغال، متوسط درآمد ماهیانه با امید اجتماعی رابطه معنادار وجود ندارد. در مطالعه کیانی و همکاران (2018) که به مقایسه وضعیت امید اجتماعی دانشجویان و جوانان غیردانشجو پرداخته، بین وضعیت امید اجتماعی این دو گروه تفاوت معناداری یافت نشد که با این بخش از نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد. با توجه به نتایج به دست آمده بین وضعیت مالکیت منزل و تعداد اعضای خانوار با نمره کل امید اجتماعی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد، افرادی که دارای منزل مسکونی بودند امید اجتماعی بالاتری از افراد مستأجر داشته‌اند و هرچه تعداد اعضای خانوار بیشتر باشد میانگین امید اجتماعی بالاتر بوده است.
یکی از اصلی‌ترین پیش‌نیازهای طراحی مداخلات اجتماعی مناسب، شناخت و آگاهی از وضعیت آن جامعه است؛ که برای این منظور داشتن ابزار سنجش نقش بسزایی ایفا می‌کند. مطالعات قبلی به طور گسترده به امید فردی و نتایج آن پرداخته‌اند اما مطالعات محدودی به مفهوم امید اجتماعی پرداختند، در این میان ابزار روا و پایا برای سنجش امید اجتماعی که قابل‌استفاده در میان بزرگ‌سالان ایرانی باشد وجود ندارد و در مطالعاتی که وضعیت امید اجتماعی موردسنجش قرار گرفت یا از تحلیل ثانویه استفاده کردند یا در فرآیند طراحی گویه‌ها صرفاً از ابزار و نظریه امید اسنایدر که فردی است استفاده شد. بدین منظور در این پژوهش با مرور جامع هدفمند، امید اجتماعی نگرش مثبت افراد به وضعیت اجتماعی آینده در دو سطح فردی و جامعه تعریف شد و ضمن طراحی و اعتباریابی پرسشنامه امید اجتماعی (20 سؤالی)، بررسی وضعیت امید اجتماعی در میان بزرگ‌سالان شهر تهران انجام شد. نتایج نشان داد مقیاس 20 سؤالی امید اجتماعی از نظر ساختاری دارای سه بعد امیدواری به آینده جامعه، امیدواری به آینده اجتماعی خود و احساس تعلق به جامعه بوده است.
همچنین نتایج این پژوهش نشان داد که امید اجتماعی در بین بزرگ‌سالان شهر تهران از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست و در سطح متوسط رو به پایین قرار دارد. طبق نتایج بین ادراک از وضعیت اقتصادی خود، ادراک وضعیت سلامتی خود، میزان رضایت از زندگی، مشارکت در انواع فعالیت داوطلبانه، وضعیت مالکیت منزل، تعداد اعضای خانوار با امید اجتماعی رابطه معنی‌دار یافت شد. همچنین بر اساس مدل رگرسیون چندخطی با کنترل اثر هم‌زمان متغیرهای پیش‌بینی‌کننده، مشارکت‌کنندگانی که تعداد افراد خانواده بیشتری دارند، فعالیت داوطلبانه انجام می‌دهند و از زندگی رضایت بیشتری دارند، میزان امید اجتماعی بالاتری دارند.
با توجه به اینکه شرکت در کارهای داوطلبانه می‌تواند میانگین امید اجتماعی را افزایش دهد پیشنهاد می‌شود در حوزه مشارکت و ادغام اجتماعی برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری انجام شود.
با توجه به یافته‌های مطالعه افرادی که وضعیت اقتصادی نامناسبی دارند و یا صاحب مسکن نیستند امید اجتماعی کمتری دارند که نیازمند تأکید بر سیاست‌گذاری رفاهی و ارائه بسته‌های حمایتی و محافظتی برای افراد آسیب‌پذیر و کم‌برخوردار جامعه است. همچنین مشارکت‌کنندگانی که تعداد افراد خانواده کمتری داشتند امید اجتماعی پایین‌تری داشته‌اند. مداخلات در حوزه حمایت اجتماعی محلی و سرمایه اجتماعی می‌تواند کمک‌کننده ارتقای امیدواری را در خانواده‌های کم‌جمعیت باشد. از طرف دیگر با توجه به محدودیت این مطالعه که در شهر تهران انجام شده است پیشنهاد می‌شود در مطالعات آتی در مناطق روستایی و همچنین سایر شهرها برای مقایسه بهتر وضعیت امید اجتماعی در ایران مطالعاتی انجام شود.
همچنین پیشنهاد می‌شود در مطالعات بعدی برای تحلیل عمیق‌تر عوامل مرتبط با امید اجتماعی از روش مدل یابی معادلات ساختاری استفاده شود.
ملاحظات اخلاقی
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در تهیه این مقاله مشارکت آگاهانه و همراه با رضایت داشته‌اند.
منابع مالی
برای تهیه این مقاله حمایت مالی مستقیم از هیچ نهاد یا سازمانی دریافت نشده است.
تعارض منافع
در این مقاله بین نویسندگان هیچ‌گونه تضاد منافع وجود نداشته است.
پیروی از اصول اخلاقی پژوهش
در این مقاله کدهای اخلاقی پژوهش رعایت شده است و در کمیته اخلاق دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی با کد IR.USWR.REC.1400.238 تصویب شده است.
منابع
Amiri, Zahra. Hashemian Far, Ali. Ghasemian, Vahid (2019). Exploration of social hope: a theory of foundation data, two-quarterly journal of Iranian social issues, 10th year, number 1 (in Persian)
Amirpanahi, Mohammad. Malmir, Mehdi. Shokriani, Mohsen (2017). Status measurement of social hope in Iran (secondary analysis of survey of social, cultural and moral status). Research paper on social work, second year, number 9 (in Persian)
Azimi, Mitra. Ebrahimi, Maryam. Jafari, Fatemeh (2019), What is social hope and measurement criteria: a case study in Tehran, by Hadi Khanaki in the book “Social hope: What is it, its situation and etiology”, 2nd edition, Tehran, Cultural and Social Studies Research Institute. (in Persian)
Borae Jin1 and Yong-Chan Kim. (2019) Rainbows in the society: A measure of hope for society. Asian Journal of Social Psychology (2019), 22, 18–27
Braithwaite, V. (2004). The hope process and social inclusion. Annals of the American Academy of Political and Social Science, 592(1), 128–151. doi:10.1177/0002716203262096.
Creamer, M., O’Donnell, M. L., Carboon, I., Lewis, V., Densley, K., McFarlane, A., Silove, D., & Bryant, R. A. (2009). Evaluation of the Dispositional Hope Scale in injury survivors. Journal of Research in Personality, 43(4), 613–617.
Edwards, Lisa; Rand, Kevin L.; Lopez, Shane J.; and Snyder, C. R., “Understanding Hope: A Review of Measurement and Construct Va-lidity Research” (2007). College of Education Faculty Research and Publications. 407.
Fazli, Nematullah (2019), social hope as a capacity for aspiration, by Hadi Khanaki in the book “Social hope: its nature, situation and etiology”, 2nd edition, Tehran, Research Institute of Cultural and Social Studies. (in Persian)
Gholamreza Kashi, Mohammad Javad (2019), the political consequences of social hope, by Hadi Khanaki in the book “Social hope: its nature, status and etiology”, second edition, Tehran, Research Center for Cultural and Social Studies. (in Persian)
Gorsuch, R. L. (1983). Factor analysis. 2nd Ed, Hillsdale, NJ: Erlbaum
HabibPour gtabi, Karam. Safarishali, Reza (2010). A comprehensive guide to the use of SPSS in survey research (quantitative data analy-sis), second edition, Loya Publishing House (in Persian)
Kahn, J. H. (2006). Factor analysis in counseling psychology research, training, and practice: Principles, advances, and applications. The Counseling psychologist, 34, 684-718
Kermani, Zahra. Khodapanahi, Mohammad Karim. Heydari, Mahmoud (2010) Psychometric properties of the Omid Snyder scale, Ap-plied Psychology Quarterly, Year 5, Number 3, Fall 2010, 7-23 (in Persian)
Khaniki, Hadi et al. (2019) Social Hope: What it is, Status and Etiology, Second Edition, Tehran, Cultural and Social Studies Research Center Publications (in Persian)
Kiani, Parisa. Akbari, Amir (2018). Investigating social hope among students and non-academic youth in Tehran, master’s thesis. Shahid Beheshti University, Faculty of Social Sciences (in Persian)
Madani, Saeed (2019) From Individual Hope to Social Hope, by Hadi Khanaki in the book “Social hope: What is it, its situation and etiol-ogy”, 2nd edition, Tehran, Cultural and Social Studies Research Institute. (in Persian)
Makundi, Fouad. Behzadi, Abdul Karim (2021) Re-creating social hope by using the comprehensive governance model, Human Re-sources Excellence Quarterly, second year, number 2 (in Persian)
Omidi, Reza (2021) Social policy making and the problem of hope (study of society’s evaluation of the future in national surveys of the 1390s). Research Journal of Social Work, Year 8, Number 27 (in Persian)
Qanei Rad, Mohammad Amin (2019), social hope as collective conscience, by Hadi Khanaki in the book “Social hope: its nature, status and etiology”, 2nd edition, Tehran, Cultural and Social Studies Research Institute. (in Persian)
Richard Rorty (2014) Philosophy and Social Hope, 4th edition, translated by Abdul Hossein Azrang and Negar Naderi, Ney Publishing (in Persian)
Sadeghi, Rasool. Zanjari, Nasibeh (2016), Spatial Pattern of Development Inequality in 22 Regions of Tehran Metropolis, Social Welfare Research Quarterly, Year 17, Number 66, Fall 2016 (in Persian)
Snyder, C. R. (2002). Hope Theory: Rainbows in the Mind. Psychological Inquiry, Vol. 13, No. 4 (2002), pp. 249-275
Snyder, C. R., Harris, C., Anderson, J. R., Holleran, S. A., Irving, L. M., Sigmon, S. T., Yoshinobu, L., Gibb, J., Langelle, C., & Harney, P. (1991). The will and the ways: Development and validation of an individual-differences measure of hope. Journal of Personality and Social Psychology, 60(4), 570–585.
Zanjari, Nasibeh (2019), social hope of the elderly and factors related to it in Tehran, by the efforts of Hadi Khanaki in the book “Social hope: its nature, status and etiology”, second edition, Tehran, Cultural and Social Studies Research Center Publications (in Persian)
نوع مطالعه: اصیل |
موضوع مقاله:
رفاه اجتماعی
دریافت: 1402/6/19 | پذیرش: 1403/6/11 | انتشار: 1403/10/10
دریافت: 1402/6/19 | پذیرش: 1403/6/11 | انتشار: 1403/10/10
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
فصلنامه رفاه اجتماعی
تهران، اوین، بلوار دانشجو، خ کودکیار، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، ساختمان فارابی
تلفن دفتر نشریه: 02171732851
وب سایت: http://refahj.uswr.ac.ir
ایمیل: refahj@uswr.ac.ir
