دوره 24، شماره 92 - ( 2-1403 )                   جلد 24 شماره 92 صفحات 368-345 | برگشت به فهرست نسخه ها


XML English Abstract Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Mir khezri H, Mahmoud Fakhe H, karimi S. (2024). The Effectiveness of Child-Centered Play Therapy on Increasing Assertiveness and Social Skills of Preschool Children of a Divorced Family. refahj. 24(92), : 10 doi:10.32598/refahj.24.92.4303.1
URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-4177-fa.html
میرخضری هانا، محمودفخه هیمن، کریمی صبری. اثر بخشی بازی درمانی کودک محور بر افزایش جرأت‌ورزی و مهارت های اجتماعی کودکان طلاق پیش دبستانی رفاه اجتماعی 1403; 24 (92) :368-345 10.32598/refahj.24.92.4303.1

URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-4177-fa.html


متن کامل [PDF 542 kb]   (972 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (2323 مشاهده)
متن کامل:   (125 مشاهده)
مقدمه
مهارتهای اجتماعی به مجموعه رفتارهای اکتسابی قابلقبولی گفته میشود که فرد را قادر میکند با دیگران رابطه مؤثر داشته و از عکسالعملهای نامعقول اجتماعی خودداری کند. مهارتهای اجتماعی عمدتاً از طریق یادگیری (مشاهده، تقلید، اطلاعات، تمرین) به دست میآیند و شامل رفتارهای کلامی و غیرکلامی مانند گفتار، ژست، حالت چهره و زبان بدن و غیره میشوند (هالیل و باران،2022).
این مهارت همچنین شامل پاسخهای مبتکرانه و مناسبی است که در خدمت افزایش تقویت مهارت اجتماعی است (سالاورا و یوسان،2021). مهارتهای اجتماعی شامل طیف وسیعی از مهارتها هست که ازجمله آنها میتوان اشاره کرد به: توانایی در گوشکردن، شناسایی هیجانات طرف مقابل، ابراز هیجانات، همدلیکردن، مدیریت هیجانات چالشبرانگیز (اشرافی، 2014) تمایل به رفتارهای سخاوتمندانه، تعاون و همکاری، پرهیز از زورگویی و تحقیر دیگران، سپاسگزاریکردن (ماتسون،2000، به نقل از صالحیسرشت و جعفریهرندی،2022).
برخی از افراد مهارتهای اجتماعی فوقالعادهای دارند. آنها میتوانند روابط اجتماعی شایستهای با دیگران برقرار کرده و بهعنوان شخصیتی مشوق و تأثیرگذار، الگویی برای کسانی که با آنها در تعامل هستند، باشند (سالاورا و یوسان،2021) اما این موضوع در کودکان متفاوت است، چراکه کودکان با مهارتهای اجتماعی ضعیف، واکنشهای شدیدی نسبت به محیط ناکام کننده بروز میدهند و به انجام اعمالی مبادرت میورزند که کنشوری آنها را در زندگی روزمره محدود میکند که ازجمله این رفتارها میتوان به قهرکردنهای مداوم، گریهکردن و عدم برقراری ارتباط با اطرافیان اشاره کرد (اشرافی، 2014).
تحقیقات نشان داده است که بسیاری از مهارتهای اجتماعی کودکان از طریق مشاهده رفتارهای والدین، خواهران و برادران، خویشاوندان، دوستان و همسالان آنان و در محیط و خانواده بهطور ناخواسته الگوبرداری میشود و شکل میگیرد (هالیل و باران،2022). از طرف دیگر، بسیاری از کودکان در محیط خانوادگی خود شاهد جدایی والدین هستند. در این میان طلاق از مهمترین پدیدههای حیات انسانی به شمار میآید که نهتنها تعادل روانی دو انسان، بلکه تعادل روانی فرزندان، بستگان، دوستان و نزدیکان را نیز به هم میریزد.
مطالعات نشان میدهد که کودکان خانوادههای مطلقه نسبت به کودکان خانوادههای عادی از سلامت روانی کمتر و موفقیتهای تحصیلی پایینتری برخوردارند و ناسازگاریهای روانشناختی بیشتری از خود بروز میدهند و البته عزتنفس پایین و مشکلات اجتماعی بیشتری نیز دارند (واحدی و همکاران،2021).
مطالعات مختلف نشان داده است که این کودکان نسبت به سایر همسالان خود، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به انواع مشکلات مربوط به سلامت روان ازجمله اختلالات عاطفی و رفتاری، عملکرد ضعیف در مدرسه، افسردگی، اضطراب، افکار خودکشی، اقدام به خودکشی، پریشانی، سیگارکشیدن و سوءمصرف مواد نیز هستند (ساکسن،2021) اما ابتداییترین مشکلاتی که این کودکان با آن مواجه میشوند مشکل در مهارتهای اجتماعی و مهارتهای ابراز وجود است.
ابراز وجود یا جرئتمندی یکی از مؤلفههای توانمندی اجتماعی است که به افراد کمک میکند تا بتوانند با دشواریهای زندگی روزمره مقابله کرده و با موقعیتهای استرسزا کنار بیایند (هارون رشیدی و عبدهپور،2020). این اصطلاح اولین بار در آثار سالتر، ولپ و لازاروس و در روانشناسی شخصیت ظاهر شد و بهعنوان وسیلهای برای تحقق قاطعیت شخصیتی، سازندهترین راه تعامل بین فردی و بهترین جایگزین برای رویکردهای مخربی مانند فریبکاری و پرخاشگری تعریف شد (بلینووا و همکاران،2020).
هرچند در برخی مواقع جرئتمندی با پرخاشگری اشتباه گرفته میشود، اما نقطه تمرکز آنها متفاوت است. جرئتمندی بر مشکل متمرکز است و پرخاشگری بر هیجان (گیوِن،2010). این مهارت به افراد کمک میکند تا آزادانه و صادقانه بدون اضطراب و نگرانی بیمورد، در عین حفظ حقوق دیگران، عقاید، نیازها و حقوق خود را بیان کنند (هارون رشیدی و عبدهپور،2020).
به دلیل اهمیت این ویژگی، آموزش مهارتهای جرئتورزی بهصورت یک شیوه مداخلهای ساختاریافته درآمده که بهمنظور بهبود اثربخشی روابط اجتماعی مورداستفاده قرار میگیرد و در طی آن فرد افکار و احساسات خود را بهطور مثبت بیان میکند و بهاینترتیب فرد ضمن در نظر گرفتن حقوق دیگران، حقوق خود را نیز به دست میآورد (یعقوبی و همکاران،2022).
همه اینها مبنایی برای برقراری یک رابطه درست و بهبود مهارت اجتماعی خواهد شد، مهارتی که پیشتر از آن بهعنوان یکی از متغیرهای متأثر از طلاق نام بردیم. در همین راستا در پژوهشی توکلو (2022) به بررسی رفتارهای اجتماعی چهار گروه سنی کودکان پیشدبستانیای که دارای والدین متأهل و یا طلاق گرفته بودند انجام داد به این نتیجه رسید که کودکان والدین طلاق گرفته، رفتارهای مثبت اجتماعی کمتری به نسبت از کودکانی دارند که والدینشان با هم بودند.
در این میان و به دلیل اهمیت تقویت این مهارتها، رویکردهای درمانی متنوعی ارائه و معرفی شدهاند. یکی از روشهایی که با استفاده از آن میتوان مهارتهای اجتماعی کودکان را بهبود بخشید، بازیدرمانی است.
بازیدرمانی روشی است که در آن درمانگران با استفاده از یک مدل نظری از قدرتهای بازیدرمانی برای کمک به درمانجویان و برای پیشگیری یا حل مشکلات روانی اجتماعی و دستیابی به رشد و پیشرفت مطلوب کودکان استفاده میکنند (ساره و همکاران،2021).
بازیدرمانی یک تعامل کمکی، بین کودک و بزرگسال آموزشدیده است که از طریق ارتباط نمادین در بازی، در جستجوی راههایی برای کاهش آشفتگیهای هیجانی کودک است. بهطوریکه کودک در طی تعاملات بین فردی با درمانگر، پذیرش، تخلیه هیجانی، کاهش اثرات رنجآور، جهتدهی مجدد تکانهها و تجربه هیجانی تصحیحشده را تجربه میکند (گلدارد، 2017).
این روش درمانی بهعنوان شکلی از رویکرد رواندرمانی کودکان و ابزاری روان-تشخیصی، میتواند بهصورت مستقیم (درمانگر، بازی را به سمت هدفی مشخص یا ارائه موضوعی خاص هدایت میکند) و غیرمستقیم (کودک، بازی را به سمت هدفی خاص هدایت میکند، درحالیکه درمانگر احساسات را بازتاب میدهد، رفتارها را مشاهده میکند و پذیرش مثبت نامشروط را پیشنهاد میدهد) طبقهبندی شود.  همچنین میتواند بهصورت فردی و گروهی نیز انجام شود (کوکریکوس و همکاران،2021).
در پژوهش حاضر اما از بازیدرمانی کودکمحور (CCPT) استفاده شد و تأثیر آن بر مهارتهای اجتماعی و جرئتورزی در کودکان طلاق موردبررسی قرار گرفت. بازیدرمانی کودکمحور از فلسفه مراجعمحوری راجرز (1942) پدید آمده است. راجرز به تلاش ذاتی کودکان برای رشد و بلوغ و توانایی آنها برای رشد مثبت و بهبودی خویش اعتقاد داشت. در ادامه اکسلین (1947)، شاگرد راجرز، از توانایی کودکان برای خوددرمانی و حل مشکلات خود با بهکارگیری تکنیکهای غیرمستقیم برای بازیدرمانی استفاده کرد و رویکرد بازیدرمانی کودکمحور راجرزی را با عنوان بازیدرمانی غیرمستقیم بکار گرفت (براتون و همکاران،2009).
زمانی که شرایط درمانی حقیقی که شامل سه اصل (موافقت، توجه مثبت بیقیدوشرط و درک همدلانه) است، فراهم شود CCPT محیطی پرورشی را برای کودکان فراهم میکند تا ضمن افزایش عزتنفس و قدرت تصمیمگیری، مهارتهای مقابله سازگارانه را نیز بیاموزند (تیلور و ری،2021). استفاده از این رویکرد مستلزم آن است که جلسه درمان بر اساس رفتارها، خواستهها و علایق کودک شکل گیرد. در این روش هیچ تلاشی برای کنترلکردن و تغییردادن کودک نمیشود و همین میتواند اثرات مثبتی بر افکار و هیجانات کودک با مشکلات رفتاری داشته باشد. هنگامیکه کودکان دریابند که در خلال بازی آزادی انتخاب واقعی و به روش خودشان است، اغلب بهسرعت به سمت موضوعاتی که نمادی از احساسات و شرایطشان است، حرکت میکنند. بازیدرمانی کودکمحور امنیت منحصربهفردی در خود دارد که هم پذیرش و هم درمان را برای کودکان فراهم میکند (شهریاری و همکاران،2019) .
اثربخشی بازیدرمانی کودکمحور برای طیف گستردهای از چالشهای اجتماعی، عاطفی و رفتاری در کودکان به اثبات رسیده است و بر اساس مطالعات انجامگرفته، مداخله CCPT منجر به افزایش رفتارهای اجتماعی مطلوب همراه با بهبود خودپنداری و تنظیم هیجانی در کودکان میشود (سالتر و همکاران،2016).
با توجه اینکه دوران کودکی مهمترین و حساسترین دوران شکلگیری شخصیت هر فرد است، بیتوجهی به آن نتایج جبرانناپذیری به دنبال خواهد داشت. در همین راستا نتایج پژوهشهای متعددی نشان میدهد رشد و بهبود کارکردهای اجرایی در میان کودکان پیشدبستانی نسبت به دانشآموزان (در سال اول و دوم دبستان) بسیار بیشتر است؛ درنتیجه، سنین اولیه کودکی بهترین زمان برای تقویت و بهبود کارکردهای اجرایی محسوب شده و این مهارتها در طول انتقال کودکان به مدرسه همچنان به رشد و تحول خود ادامه میدهند (میرصادقی و همکاران،2020).
همچنین، در رابطه با ضرورت کسب مهارتهای اجتماعی در کودکان پیشدبستانی، برخی از محققان بر این باورند که کودکان پیشدبستانی در رشد و تحول مهارتهای اجتماعی خود با مشکل مواجه هستند، بنابراین نیاز مبرمی به آموزش در این زمینه وجود دارد (صادقی و همکاران، 2020). حساسیت این مرحله رشدی و نتایج یافتههای پژوهشی مبنی بر مفیدبودن روش بازیدرمانی در کاهش انواع اختلالات شایع دوران کودکی، مشوقی بود برای پژوهش حاضر. در این تحقیق ما به دنبال پاسخگویی به این سؤال بودهایم که آیا بازیدرمانی کودکمحور بر افزایش مهارتهای اجتماعی و جرئتورزی در کودکان طلاق پیشدبستانی تأثیر دارد؟
روش
در این پژوهش، از روش نیمهآزمایشی از نوع پیشآزمون- پسآزمون با گروه کنترل استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش شامل کودکان طلاق پیشدبستانی شهر مهاباد به تعداد 50 نفر بود. لازم به ذکر است به دلیل تمایلنداشتن همه والدین برای حضور فرزندانشان درروند تحقیق، از این تعداد تنها 20 نفر راضی به همکاری شدند که به روش نمونهگیری در دسترس انتخاب شده و سپس به روش تصادفی ساده در دو گروه کنترل و آزمایش قرار گرفتند.
کودکان گروه آزمایش در 10 جلسه بازیدرمانی که در 5 هفته در مرکز رواندرمانی راژان، واقع در شهر مهاباد برگزار شد، شرکت کردند. لازم به ذکر است که در جریان انتخاب نمونه پژوهش ملاکهای ورود و خروج نیز در نظر گرفته شد که ملاکهای ورود عبارت بودند از: 1. رضایت والدین در خصوص حضور کودکان 2. تمایل خود کودکان به شرکت در جلسات،3. پیشدبستانی بودن. ملاکهای خروج شامل: 1. غیبت در بیش از دو جلسه از جلسات بازیدرمانی بود.
برای جمعآوری اطلاعات از ابزارهای زیر استفاده شده است:
- پرسشنامه جرئتورزی گمبریل و ریچی: برای متغیر جرئتورزی از پرسشنامه استاندارد جرئتورزی گمبریل و ریچی (1975) استفاده شد. این مقیاس دارای 22 گویه شش گزینهای است و سؤالات با کمک و همکاری والدین از کودکان پرسیده شد و گزینهها پاسخ داده شد. این پرسشنامه بر اساس مقیاس لیکرت (1؛ اصلاً ناراحت نمیشوم، 2؛ ناراحت میشوم 3؛ کمی ناراحت میشوم، 4؛ بهطور متوسط ناراحت میشوم، 5؛ زیاد ناراحت میشوم، 6؛ بسیار زیاد ناراحت میشوم) نمرهگذاری میشود. امتیاز کمتر نشاندهنده قاطعیت بالا و امتیاز بالاتر نشاندهنده قاطعیت کمتر است. نمره بالای 75 قاطعیت در سطح پایین، بین 25-75 سطح متوسط و نمره پایینتر از 25 قاطعیت بالا را نشان میدهد.
این پرسشنامه دارای چند دسته سؤال است: ردکردن تقاضا، بیانکردن محدودیتهای خود، تقاضاکردن، پیشقدم شدن در آغاز یک برخورد اجتماعی، بیان احساسات مثبت، کنارآمدن و قبول انتقاد، قبول تفاوت داشتن با دیگران، ابراز وجود در موقعیتهایی که باید کمک کرد، دادن بازخورد منفی. ضریب پایایی توسط گمبریل و ریچی 81/0 گزارش شد. پس از حذف 18 گویه و هماهنگی با فرهنگ ایران ضریب پایایی توسط شهره امالی در انستیتو روانپزشکی تهران روی 40 دانشآموز دختر راهنمایی با فاصله زمانی 25 روز، 82/0 تعیین شد و اعتبار (روایی) ابزار جرئتورزی توسط 10 نفر از متخصصین و اعضای هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی ایران تأیید شد (محمودی عالمی، عظیمی و ضرغامی، 2004).
- مقیاس درجهبندی مهارتهای اجتماعی کودکان: مقیاس درجهبندی مهارتهای اجتماعی (1984) یک آزمون 56 عبارتی است و دارای فرمهای ویژه پدر و مادر و مربیان است که تحقیق حاضر نسخه طراحیشده برای مربیان در نظر گرفته شده است و از مجموع سه زیرمقیاس عدمکفایت اجتماعی (30 عبارت)، مهارت اجتماعی (30 عبارت) و ارتباط با همسالان (15 عبارت) پرسشنامه شخصیت کودکان تشکیل شده است.
مقیاس مهارتهای اجتماعی بهمنظور ارزیابی جنبههای مختلف ارتباط مؤثر در دوران کودکی ازجمله توانایی رهبری و پیروی، سطح شرکت فعال در فعالیتهای سازمانیافته، اعتمادبهنفس و باثباتی در موقعیتهای اجتماعی، ادراک اجتماعی و درایت بین فردی ساخته شده و مورداستفاده قرار میگیرد. در این آزمون نمرات پایینتر نشانگر مهارتهای اجتماعی بالای آزمودنی و نمرات بالا نشانگر ضعف آزمودنی در این مورد است.
پایایی حاصل از باز آزمایی زیرمقیاس مهارتهای اجتماعی 91/0 گزارش شده است. همچنین پایایی زیرمقیاسها به ترتیب زیر است: کفایت اجتماعی (89/0)، مهارت اجتماعی (81/0). روایی نتایج پژوهشی که بهمنظور ارزیابی اعتبار آزمون شخصیت کودکان انجام شد نشان داده است که این مقیاس شش گروه کودکان بزهکار، بیشفعال، فلج مغزی، مبتلابه اختلال جسمی سازی، عقبمانده و روانپریش را از یکدیگر متمایز میکند (تراسکات، 1984). همچنین شهیم (1998) نیز اعتباریابی آن را در جمعیت کودکان پیشدبستانی ایرانی موردبررسی قرار داد.
در مرحله اول پس از شناسایی کودکان طلاق و پس از کسب اجازه از والدین و دریافت رضایتنامه کتبی و با هماهنگی مراکز پیشدبستانی، مادران داوطلب همکاری کودکان مشخص شدند و بهصورت تصادفی در دو گروه آزمایشی (10 نفر) و کنترل (10 نفر)، پرسشنامه جرئتورزی و مقیاس مهارتهای اجتماعی توسط مربیان تکمیل شد و جلسات بازیدرمانی در 5 هفته بهصورت هفتهای 2 جلسه و هر جلسه به مدت یک ساعت برای گروه آزمایشی برگزار شد.
محتوای برنامه آموزش از برنامه آموزش بازیدرمانی کودکمحور با رویکرد اکسلاین (1969) اقتباس شد (محمد اسماعیل، 2010). پس از اتمام جلسات بازیدرمانی پسآزمون برای هر دو گروه آزمایش و کنترل اجرا شد. همچنین دادهها در دو سطح آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (کوواریانس چندمتغیره) و بهوسیله نرمافزار SPSS 26 مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفت.
جدول (1): جلسات بازیدرمانی کودکمحور
جلسه اول معرفی افراد حاضر در جلسه به یکدیگر و ترسیم دورنمای کلی از جلسات
جلسه دوم ایجاد احساس راحتی، آرامش و امنیت از طریق انجام بازی موردعلاقه کودکان
جلسه سوم بازی شناخت ویژگیهای جسمانی و عقلانی و ویژگیهای ظاهری هر فرد و احترام به تفاوتها
جلسه چهارم نمایش عروسکی و شناخت هیجانات مثبت و منفی و نامگذاری احساسات
جلسه پنجم استفاده از حیوانات عروسکی و قصهگویی
جلسه ششم مرور بازی با حیوانات و اجرای نمایش
جلسه هفتم تقویت ابراز وجود و جرئتمندی در آزمودنیها از طریق بازی با خمیر
جلسه هشتم بازی سفر خیالی
جلسه نهم انجام بازی دلخواه
جلسه دهم مرور جلسات بازیدرمانی

منبع: اکسلاین، 1969

یافتهها
 یافتههای توصیفی بیانگر سن آزمودنیها در دامنه 5 تا 7 سال بود. در جدول شماره 2 شاخصهای مربوط به آمار توصیفی برای نمونه موردبررسی شامل میانگین و انحراف استاندارد برای متغیرهای موردبررسی در پیشآزمون و پسآزمون در این پژوهش آورده شده است.
جدول 2. میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهش گروه آزمایش و کنترل در دو مرحله پیشآزمون، پسآزمون
متغیرهای وابسته
گروه کنترل گروه آزمایش
پیشآزمون پسآزمون پیشآزمون پسآزمون
مهارتهای اجتماعی کلی میانگین 696/28 800/27 700/31 963/27
انحراف معیار 489/3 250/2 213/2 884/2
عدمکفایت اجتماعی میانگین 8 800/8 200/10 8
انحراف معیار 414/1 686/1 398/1 260/2
مهارتهای اجتماعی میانگین 800/13 100/13 100/15 400/13
انحراف معیار 780/2 719/1 197/1 836/2
ارتباطات با همسالان میانگین 600/6 300/8 200/9 800/6
انحراف معیار 988/2 983/2 699/2 658/2
جرئتورزی میانگین 300/78 900/74 700/67 600/78
انحراف معیار 473/4 041/5 288/7 501/5
  
چنانچه در جدول 2 مشاهده میشود بین میانگین نمره پسآزمون مهارتهای اجتماعی با کنترل اثر پیشآزمون تفاوت معنیداری وجود دارد. به عبارتی میتوان گفت که استفاده از آموزش بازیدرمانی بهطور معنیداری موجب افزایش مهارتهای اجتماعی (05/0>P، 826/27= F)، در مرحله پسآزمون شده است. درنهایت برای بررسی اثربخشی بازیدرمانی بر مهارتهای اجتماعی و جرئتورزی کودکان طلاق از آزمون کوواریانس چندمتغیره استفاده شد. همچنین بهمنظور بررسی طبیعیبودن متغیرهای پژوهش از آزمون آماری شاپیرو-ویلکز استفاده شد که مورد تأیید قرار گرفت (05/0<P).
جدول 3: آزمون لوین در مورد پیشفرض همگنی خطای واریانسها
p Df2 Df1 1 آماره F متغیرهای وابسته
588/0 18 1 304/0 مهارتهای اجتماعی کلی
239/0 18 1 398/1 عدمکفایت اجتماعی
552/0 18 1 358/0 مهارتهای اجتماعی
402/0 18 1 165/0 ارتباط با همسالان
218/0 18 1 441/1 جرئتورزی

یکی دیگر از پیشفرضهای تحلیل کوواریانس همگنی ماتریسهای واریانس کوواریانس است که برای آن از آزمون ام باکس استفاده شد و آماره برابر بود با (918/10=f) و همچنین سطح معنیداری بهدستآمده (332/0) و بزرگتر از 05/0 بود و بنابراین دادههای تحقیق فرض تساوی ماتریسهای واریانس-کوواریانس را زیر سؤال نبرده است و پیشفرض رعایت شد.

جدول 4: نتایج کوواریانس چند متغیره پسآزمون ابعاد مهارتهای اجتماعی و جرئتورزی
متغیر متغیرهای وابسته مجموع مجذورات درجه آزادی آماره F p ضریب تأثیر
مهارتهای اجتماعی عدمکفایت اجتماعی 010/11 1 622/6 021/0 306/0
مهارت اجتماعی 992/9 1 796/5 029/0 279/0
ارتباط با همسالان 040/4 1 536/5 031/0 232/0
جرئتورزی جرئتورزی 000/605 1 984/28 000/0 630/0

بر طبق جدول 4 بین میزان نبود کفایت اجتماعی، مهارت اجتماعی، ارتباط با همسالان و جرئتورزی در دو گروه آزمایش و کنترل بعد از آموزش گروهی بازیدرمانی کودکمحور تفاوت معنیداری مشاهده شده است. بهعبارتیدیگر، آموزش گروهی بازیدرمانی کودکمحور بر افزایش مهارتهای اجتماعی ارتباط با همسالان و جرئتورزی و کاهش نبود کفایت اجتماعی تأثیر داشته است.
با در نظر گرفتن مجذور اِتاها، میتوان گفت که نبود کفایت 6/30 درصد، مهارت اجتماعی 9/27 درصد، ارتباط با همسالان 2/23 درصد و جرئتورزی 63 درصد این تغییرات ناشی از تأثیر مداخله یا آموزش گروهی بازیدرمانی کودکمحور بوده است.
بحث
 پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی بازیدرمانی کودکمحور بر مهارتهای اجتماعی و جرئتورزی در کودکان طلاق پیشدبستانی در شهرستان مهاباد انجام شد. یافتههای این پژوهش نشان داده بازیدرمانی بر بهبود مهارتهای اجتماعی و جرئتورزی کودکان طلاق تأثیر مثبت و معناداری گذاشته است. این یافته با نتایج پژوهشهای افضلخانی (2022) که به بررسی دو روش بازیدرمانی و قصهدرمانی در بهبود مهارتهای اجتماعی کودکان پیشدبستانی پرداخت همسو است. در تحقیق دیگری که توسط هاشمی و محمدی (2019) انجام شد بازیدرمانی کودکمحور تأثیر مثبت و معناداری برافزایش مهارتهای اجتماعی و هیجانی کودکان اتستیک داشته است. میرصادقی، فهیمیفر و آزادمنجیر (2020) نیز در تحقیق خود به اهمیت آموزش مهارتهای اجتماعی بر کودکان در سنین پیشدبستانی تأکید کردند.
در تازهترین تحقیقات در خصوص بازیدرمانی، حسنی، علیپور، صفارینیا و آقایوسفی (2021) به مقایسه اثربخشی دو روش بازیدرمانی و آموزش مهارتهای اجتماعی بر سازگاری و پذیرش اجتماعی کودکان بیشفعال پرداختند و به این نتیجه رسیدند که باوجوداینکه هر دو روش بر رشد شناختی کودکان تأثیرگذار بودهاند، اما روش بازیدرمانی اثربخشی بالاتری را نشان داده است.
همچنین ابراهیمی، اصلیپور و خسروجاوید (2019) نیز در پژوهشی با همین محتوا، به این نتیجه رسیدند که بازیدرمانی این فرصت را به کودکان میدهد تا احساسات درونی ناشی از استرس، ناامیدی، ترس و سردرگمی خود را نشان دهند و یاد بگیرند که چگونه خود را کنترل کنند. درنهایت ازآنجاییکه بازیدرمانی میتواند به کودکان پیشدبستانی در یادگیری مهارتهایی مانند رعایت قوانین اجتماعی، تعامل و همکاری با دیگران و مدیریت احساسات منفی در روابط بین فردی کمک کند، استفاده از این روش برای آمادهسازی آنها برای ورود به دنیای اجتماعی گستردهتر را ضروری عنوان کردند.
در تبیین یافته پژوهش حاضر میتوان به مبنای رویکرد بازیدرمانی کودکمحور رجوع کرد. این رویکرد از بازی که اولین زبان کودکان است استفاده میکند. در این روش با فراهمکردن محیط درمانی امن، به کودک کمک میکند که بتواند پذیرش، همدلی و درک کامل مشاور را تجربه کند و تجربیات و احساسات درونی خود را از طریق بازی و نمادها پردازش و ابراز کند. درواقع این رویکرد با رعایت سه اصل اساسی: توافق، توجه مثبت بیقیدوشرط و درک همدلانه، زمینه را برای این تجربیات مثبت مهیا میکند. کودک در خلال بازی آزادانه درخواستکردن را میبیند.
این رویکرد علاوه بر جنبه سرگرمکنندگی که دارد به کودک همکاریکردن و تعاون با اعضای گروه را میآموزد، در این فرآیند کودک یاد میگیرد راحتتر خود را ابراز کند و ایدههای خود را با همبازیهایش در میان بگذارد. در این رویکرد با آموزش غیرمستقیم، اثربخشی را بالا میبرد. همیشه تلاش دوجانبهای از طرف والدین و محیطهای آموزشی برای پرورش مهارتهای اجتماعی کودکان انجام گرفته است. بااینوجود و با وجود تلاش فراوان، این هدف با شکست مواجه شده است و عدم تعمیمپذیری مهارتهای آموختهشده میتواند به دلیل ارائه آموزشها در غالب دستورالعمل مستقیم درباره یک شیوه عمل مشخص در یک موقعیت خاص و بدون انعطافپذیری لازم برای رویارویی با موقعیت جدید باشد.
درحالیکه در بازیدرمانی کودکمحور، این آموزشها بهصورت عینی و تجربی ارائه میشود و کودک با درک چرایی و زمان استفاده درست از آنها را بیشتر میکند. به عبارتی، آموزشهای غیرمستقیم مانند بازی و قصه فرصت تجربه موقعیتهای گوناگون را بدون ترس و نگرانی از تنبیه و توبیخ به کودک میدهد و کودک میآموزد در موقعیتهای اجتماعی مختلف از چه روشی استفاده کند و چگونه میان آنچه آموخته و آنچه در روابط اجتماعی دنیای واقعی رخ میدهد یا انتظار میرود پیوند برقرار کند. همچنین کودکی که با بحران جدایی والدین روبهرو شده و احساسات متناقضی را تجربه میکند، با شرایطی مواجه میشود که در آن درمانگر فضایی را برای کودک فراهم کرده است تا احساس کند دیده شده و شنیده میشود و کسی هست که از او مراقبت کرده و او را درک میکند.
بازیدرمانی منتخب در این پژوهش بهصورت گروهی و با سمت و سویی اجتماعی انجام شد و همین خود موجب شده است که کودک خود را در نمونه کوچکی از جامعه و در تعامل با دیگران تصور کند و مشکلات مربوط به روابط بین فردی را از نزدیک لمس کند؛ و از این راه بتواند برای آنها راهحلی بیابد و به موقعیتهای مشابه تعمیم دهد به همین دلیل در تحقیق حاضر با استفاده از رویکرد بازیدرمانی کودک محور، استفاده از قصه و بازی نقش و انجام آموزشهای رفتاری و اخلاقی در خلال این فعالیتها بهکارگیری و تعمیم مهارتهای ارتباطی در کودکان مدنظر قرار گرفت. پژوهش حاضر محدودیتهای نیز داشت که ازجمله آنها میتوان به ابزارهای اندازهگیری و سنجش (اطلاعات جمعآوریشده از طرف والدین و مربیان) اشاره کرد و همچنین جامعه آماری محدود (به دلیل تمایلنداشتن والدین برای حضور فرزندانشان در برنامه درمانی) را ذکر کرد.
پیشنهاد میشود در تحقیقات آینده برای گردآوری اطلاعات از ابزارهای دیگری مانند مصاحبه و ابزارهای متناسب با شرایط کودکان استفاده شود و همچنین مداخله در حجم بیشتر و دارای شرایط متفاوت موردبررسی قرار گیرد. درنهایت به دنبال اثربخشی مثبتی که این رویکرد درمانی نشان داد پیشنهاد میشود بهکارگیری بازیدرمانی کودکمحور در محیطهای آموزشی موردتوجه و استفاده قرار گیرد.
ملاحظات اخلاقی
اصول اخلاقی در این مقاله رعایت شده است و تمامی والدین شرکتکنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند اجازهنامه کتبی خود را لغو کنند. همچنین فرایند انجام پژوهش و هدف تحقیق بهصورت کامل توضیح داده شد.
حامی مالی: این تحقیق هیچگونه حامی مالی نداشته است و کمک مالی از هیچ سازمان و نهادی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان: تمام نویسندگان در اجرا و نگارش پژوهش حاضر مشارکت داشتهاند.
تعارض منافع: بنا بر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
سپاسگزاری: این پژوهش برگرفته از پایاننامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی دانشگاه مهاباد است. بدینوسیله از همه شرکتکنندگان پژوهش و همچنین والدین محترم تشکر و قدردانی میشود.

 
Afzalkhani, M. (2022). The Comparison Between Tow Methods of Playing and Storytelling in pre-school Children Self-help and Social Skills. Educational research, 17(69). (in Persian)
Blynova, O., Moiseienko, V., Los, O., Burlakova, I., Yevdokimova, O., Toba, M., & Popovych, I. S. (2020). Assertiveness as a factor of students’ choice of behavior strategies in social interaction.
Bratton, S. C., Ray, D. C., Edwards, N. A., & Landreth, G. (2009). Child-Centered Play Therapy (CCPT): Theory, Research, and Practice/Kindzentrierte Spieltherapie (CCPT): Theorie, Forschung, Praxis/Terapia de Juego Centrada en el Niño (TJCN): Teoría, Investigación y Práctica/La Thérapie par le Jeu Centrée sur l’Enfant: Théorie, Recherche et Pratique/Ludoterapia Centrada na Criança (LTCC): Teoria, Investigação e Prática. Person-Centered & Experiential Psychotherapies, 8(4), 266-281.
Caksen, H. (2021). The effects of parental divorce on children. Psychiatry, 33, 81-82.
Ebrahimi, T., Aslipoor, A., & Khosrojavid, M. (2019). The effect of group play therapy on aggressive behaviors and social skills in preschool children. Quarterly Journal of Child Mental Health, 6(2), 40-52. (in Persian)
Given, M. (2010). An analysis of the vocational education undergraduate students’ levels of assertiveness and problem-solving skills. ProcediaSocial and Behavioral Sciences, 2(2), 2064-2070.
Geldard, K. (2017). Counseling children: A practical introduction.
Halil, U. Z. U. N., & Baran, G. (2022). Do Fathers Effects the Social Skills of Preschool Children: An Experimental Study. Participatory Educational Research, 9(5), 222-242.
Hassani, F., Alipour, A., Safarinia, M., & Aghayosefi, A. (2021). Comparison of the effectiveness of teaching social skills and cognitive-behavioral play therapy on social adjustment and social acceptance of hyperactive children. Social Cognition, 10(1), -. doi: 10.30473/sc.2021.59362.2690. (in Persian)
Hashemi, P. S. S., & MOHAMMADI, K. (2019). The effectiveness of child-centered play therapy on the emotional and social skills of children with autistic disorders. (in Persian)
Haroon Rashidi, H., & Abdepour Sabzghabaei, E. (2020). Effectiveness of problem-solving skill training on assertive and shy students with learning disability. Journal of Learning Disabilities, 9(4), 133-152. (in Persian)
Koukourikos, K., Tsaloglidou, A., Tzeha, L., Iliadis, C., Frantzana, A., Katsimbeli, A., & Kourkouta, L. (2021). An overview of play therapy. Materia socio-medica, 33(4), 293.
Salavera, C., & Usán, P. (2021). Relationship between social skills and happiness: Differences by gender. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(15), 7929.
Salter, K., Beamish, W., & Davies, M. (2016). The effects of child-centered play therapy (CCPT) on the social and emotional growth of young Australian children with autism. International Journal of Play Therapy, 25(2), 78.
Salehi Seresht, F., & Jafari Harandi, R. (2022). Predicting academic performance based on the components of social skills and social acceptance. Journal of School Psychology, 11(3), 42-56. (in Persian)
Sarah, B., Parson, J., Renshaw, K., & Stagnitti, K. (2021). Can children’s play themes be assessed to inform play therapy practice? Clinical Child Psychology and Psychiatry, 26(1), 257-267.
Shahriari, Y., Ghasemzadeh, S., & Vakili, S. (2019). The effectiveness of child-centered play therapy on internalization and extrapolation behavioral problems in children with cerebral palsy. Iranian journal of psychiatry and clinical psychology, 25(3), 236-249. (in Persian)
Shahim, S. (1998). A Study of Validity Reliability of Social Skill Rating Scale in a Group of Children in Shiraz Elementary Schools. Psychological Achievements, 5(2), 17-38.. (in Persian)
Mahmoudi, Q., Azeemi, H., & Zarghami, M. (2004). The effect of assertive training on degree of anxiety and assertiveness of nursing students. Journal of Gorgan University of Medical Sciences, 6(2), 66-72. (in Persian)
Mir, M. S. M., Fahimifar, M. J., & Azad, M. F. (2020). A Systematic Review Of Programs Improving Executive Functions And Social-Emotional Skills Of Preschoolers. Advances in Cognitive Sciences, 22 (4),94-113. (in Persian)
Toklu, D. (2022). Examination of the social behaviors of preschool children whose parents are married and divorced according to teacher opinions. Early Child Development and Care, 192(1), 14-23.
Truscott. j.w. (1889). A comparison of social skills among second-grade children with varying levels of reading achievement. A dissertation in education. submitted to the graduate of Texas tech university.
Taylor, L., & Ray, D. C. (2021). Child-centered play therapy and social–emotional competencies of African American children: A randomized controlled trial. International Journal of Play Therapy, 30(2), 74.
Vahedi, S., Haji Mir Akha, M. M., & Najarian, Z. (2021). The Effectiveness of a Positive Approach Intervention Program on the Internalized Problems of Divorced Children. Journal of Family Psychology, 8(1), 34-46. (in Persian)
Yaghoobi, A., Kolivand, S., Kord Noghabi, R., & Rashid, K. (2022). Effectiveness of assertiveness skills training on academic self-concept in students with special learning disabilities with high and low school belonging. Empowering Exceptional Children, 13(2), 53-44. (in Persian)
نوع مطالعه: اصیل | موضوع مقاله: کودک، کودکان کار و خیابانی
دریافت: 1401/11/28 | پذیرش: 1402/11/7 | انتشار: 1403/2/14

ارسال پیام به نویسنده مسئول


بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به فصلنامه رفاه اجتماعی می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2024 CC BY-NC 4.0 | Social Welfare Quarterly

Designed & Developed by : Yektaweb