Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

---

مقدمه: نظام برنامه‌ریزی در ایران از گفتمانهای سیاسی و اجتماعی حاکم تأثیر می‌پذیرد و اینکه این گفتمانها چه جایگاهی برای سوژه‌ها و ابژه‌ها قائل باشند در برنامه‌های توسعه به‌صورتهای متفاوتی بازنمایی می‌شوند. ازجمله سوژه‌های بسیار مهم سوژه «زنان» است. برحسب اینکه سوژه زنان در گفتمان دولتهای کارگزارِ برنامه توسعه چه معنا و هویتی یابد، دال «عدالت جنسیتی» نیز به همان منوال در نظام برنامه‌ریزی منظور می‌گردد یا مسکوت می‌ماند. بدین ترتیب توجه یا بیتوجهی برنامه‌های توسعه به عدالت جنسیتی است که می‌تواند به برقراری آن یا تداوم نابرابری جنسیتی منجر شود.
روش: پژوهش با روش تحلیل گفتمان لاکلو و موفه به بازنمائی کشمکشهای گفتمانی عدالت جنسیتی در برنامه‌های توسعه پرداخته است.
یافته‌ها: برنامه‌های توسعه پس از انقلاب از حیث توجه به سوژه زنان از کشمکشهای گفتمانی جاری در عرصه سیاسی متأثر بوده است. تحلیلها نشان داد که در برنامه اول و دوم، عدالت آموزشی و دلالت ناکامل عدالت بهداشتی موردتوجه بوده است. نشانگان «افزایش فرصتهای اشتغال زنان و ارتقاء شغلی آنان»، «توجه به ترکیب جنسیتی عرضه نیروی کار» و «ارتقای مهارتهای شغلی زنان» با دلالت بر مدلول «عدالت اقتصادی»؛ نشانگان «اصلاحات ضروری در امور حقوقی»، «تسهیل امور حقوقی و قضائی زنان»، «خدمات حقوقی»، «حمایت از حقوق زنان»، «بازنگری قوانین و مقررات» و «تمهیدات قانونی و حقوقی برای رفع خشونت علیه زنان»، نظام معنایی «عدالت حقوقی» در گفتمان اصلاحات را سامان می‌دهند؛ گزاره «برنامه‌ریزی برای تدوین برنامه آموزشی ارتقاء سلامت و شیوه‌های زندگی سالم»، دلالت ناکامل عدالت بهداشتی است و «دسترسی به فرصتهای برابر آموزشی» بازنمایی از «عدالت آموزشی» است که گفتمان توسعه سیاسی آن را در برنامه سوم و چهارم گنجانده است. در برنامه پنجم توسعه نشانگان «ارتقا سلامت زنان» و «تأسیس خانه سلامت دختران و زنان» به‌مثابه «عدالت بهداشتی» در نظر گرفته می‌شوند. اگرچه «توسعه و ساماندهی امور اقتصادی ـ معیشتی»، «عدالت اقتصادی» را بازنمائی می‌کند اما ازآنجاکه بر زنان سرپرست خانوار و آن‌هم بر مشاغل خانگی تأکید دارد تمام بار معنایی عدالت اقتصادی را دربر ندارد. گزاره‌های «تأمین آموزشهای موردنیاز متناسب با نقش دختران و پسران» و «تضمین دسترسی به فرصتهای عادلانه آموزشی به‌تناسب جنسیت» دلالت بر مدلول عدالت آموزشی داشته و بار معنایی آن را به‌طور کامل پوشش می‌دهند. همچنین تحلیل گفتمان عدالت جنسیتی در برنامه ششم توسعه نشانگر آن است که گفتمان حاکم بر برنامه ششم با نشانه محوری «عدالت جنسیتی» و با مدلولهای «فرصتهای شغلی»، «سلامت و بهداشت»، «باسوادی زنان»، «اصلاح نظام حقوقی (در حوزه خانواده)» و «مشارکت در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری» (نه فرصت برابری سیاسی) شکل گرفته است که این نشانه‌های معنایی به ترتیب دربرگیرنده عدالت اقتصادی، عدالت بهداشتی، عدالت آموزشی، دلالت ناکامل عدالت حقوقی و دلالت ناکامل عدالت سیاسی هستند.
بحث: با توجه به یافته‌ها می‌توان گفت که عدالت جنسیتی یکی از نشانگان معنایی گفتمانهای اصلاحات و اعتدال، با برداشت برابری به‌مثابه همانندی است و بدین ترتیب حساسیت جنسیتی برنامه‌های سوم، چهارم و ششم توسعه قابل‌توجه است. گویی محدودیتهای ساختاری، آنها را در معرض خصومتها و انتقادهای گفتمانهای رقیب قرار داده و مانع از اجرای کامل برنامه‌ها می‌شود.

واژه‌های کلیدی: برنامههای توسعه، تحلیل گفتمان، عدالت جنسیتی، کشمکش گفتمانی

متن کامل [PDF 492 kb]   (6115 دریافت)