شهرام مقدس قهفرخی، منصور حقیقتیان، سید علی هاشمیان فر،
دوره ۲۰، شماره ۷۷ - ( ۵-۱۳۹۹ )
چکیده
مقدمه: برای کنترل اعتیاد به عنوان یک مسئله مهم اجتماعی کشور، تلاشهای مختلفی صورت گرفته است. سؤال اصلی آن است که چرا اکثر سیاستگذاریها و برنامه‌های اجرا شده به نتایج مناسبی نرسیده‌اند؟ یکی از مفروضات ما آن است که در شناخت پدیده اعتیاد و مبانی نظری سیاستگذاریها، با نارسایی روبه‌رو هستیم. لذا هدف این تحقیق، توسعه نظریه اعتیاد و تأکید بر جایگاه جامعه‌شناسی اعتیاد در برنامهریزیهای مرتبط با این مسئله بوده است.
روش: روش این تحقیق کیفی بود و از نسخه چارمزی نظریه زمینه‌ای برای تولید نظریه‌ها و تفاسیر جدید استفاده کرده است. ایده‌های حاصل از تجربه‌زیسته، مقدمهای برای مرور نظریه‌های جامعه‌شناسی و کشف ایده‌ها و تفاسیر جدید قرار گرفت، سپس این تفاسیر و ایده‌ها به عنوان محورهای پژوهش از نگاه کنشگران، مراجع و اطلاع‌رسانان اصلی حوزه اعتیاد، بررسی شد و بخشی از آنها مورد تأیید قرار گرفتند.
یافته‌ها: ساختاریابی و پویایی سیستمی اعتیاد، اهمیت عاملیت در ساختاریابی اعتیاد، کارکردهای ساختاری اعتیاد، نقش مواد در ایجاد سامانه مدیریت تنشها، نقش خرده‌فرهنگ معتادان و مناسک در ساختاریابی اعتیاد، اهمیت کارایی و سرعت تأثیر مواد و اهمیت پیامدهای ناخواسته کنش عقلانی در ساختاریابی اعتیاد، از یافته‌های این تحقیق هستند.
بحث: نتایج تحقیق نشان داد که عموماً نظریه‌های موجود، قادر به درک هم‌زمان سازوکارهای گرایش افراد به مواد اعتیادآور و پویایی و کارکردهای سیستمی اعتیاد نبوده‌اند. این نظریه‌ها به کژکارکردی سایر سیستمها باور دارند، ولی به کارکردهای جایگزین و مثبت مواد اعتیادآور اهمیت جدی نمی‌دهند. در شرایط فعلی سیستم اعتیاد به جبران نارساییهای ناشی از کژکارکردی سایر سیستمها پرداخته و به صورت ساختاریافته برای برقراری تعادل پویا در نظام کلان اجتماعی ایفای کارکرد می‌کند.
