مقدمه: برنامهریزی شهری در ایران تاکنون بیشتر در قالب رهیافتهای سنتی و به طور خاص رهیافت ساده - جامع آن باقی مانده است. با روشن شدن کاستیهای رهیافتهای مذکور، یک تلاش بطئی جهت ارتقای فرآیند و فرآوردهی برنامهریزی شهری در نظام موجود صورت پذیرفته است. به موازات این تغییرات، نظریه و کنش برنامهریزی در کشورهای توسعه یافته نیز تغییر یافته و بسته به زمینههای مختلف، شیوههای متفاوتی پیگیری و اجرا میشود. پس از گرایش برنامهریزی شهری به جلب مشارکت در دهههای شصت و هفتاد میلادی، نظریه برنامهریزی ارتباطی، به عنوان شیوه پیشرفته از جلب مشارکت مردمی مطرح شد که موجب تغییر در کنشهای نظری و عملی توسعه شهری و منطقهای شده است. انگیزه ارتقای شیوه برنامهریزی شهری در ایران در کنار قوت نظری برنامهریزی ارتباطی، این سوال را پدید میآورد که آیا میتوان این شیوه از برنامهریزی شهری را در سازوکار برنامهریزی ایران بکار بست؟ مقاله حاضر به دنبال پاسخ این پرسش است.
روش: مراحل پژوهش حاضر در قالب چهار قسمت اصلی انجام شده است. ابتدا تحولات برنامهریزی شهری در جهان و گرایش به استفاده از مشارکت جامعه محلی (که ضعف آن از جمله مشکلات برنامهریزی در ایران است) بررسی میشود. دوم، نظریه برنامهریزی ارتباطی و رهیافتهای مرتبط به عنوان رهیافتی که توانایی بکارگیری مشارکت جامعه محلی را دارد، معرفی میشوند. در ادامه ضرورت و فرصت بکارگیری این قسم از برنامهریزیها در فضاهایی متفاوت از فضایی که نظریه از آنجا برخاسته است، تبیین میشود. در نهایت، شرایط به‌کارگیری این نوع از برنامهریزی در محله فرحزاد به عنوان مورد پژوهش این مقاله بررسی شده است و راهکارهای احتمالی ارائه میگردند. دادههای این پژوهش از راه مطالعات اسنادی، پیمایش محیطی و مصاحبه (اعم از انجام پرسش‌نامه و مصاحبه عمیق) جمعآوری شده است.
یافته‌ها: بر اساس مطالعات این پژوهش میتوان اظهار داشت که ماهیت ذاتی برنامهریزی ارتباطی امکان به‌کارگیری آن در کشورهای در حال توسعه در مقیاس خرد و به‌ویژه نواحی با مشکلات پیچیده (مثل نواحی فرسوده و یا غیررسمی) فراهم میکند.
بحث: برنامهریزی ارتباطی با تاکید بر فرآیند به‌جای محتوا، شرایط بستر برنامهریزی را عملا دخیل میکند و همچنین مقیاس خرد آن سبب میشود تا مشکلات توسط نهادهای خرد و به‌دور از موازیکاریها و تداخلهای قانونی نهادهای بزرگ جامعه حل شوند و یا در غیراین‌صورت به تکوین نهادهای شهری و برقراری دموکراسی شهری کمک کند.
