قاسم رمضان‌پور نرگسی، نگین فلاح حقیقی، غلامحسین عبدالله‌زاده، زینب شریفی،
دوره ۲۱، شماره ۸۳ - ( ۱۲-۱۴۰۰ )
چکیده
مقدمه: فرایند توسعه امری چند بعدی شامل ابعاد مختلف می‌باشد. بعد اجتماعی توسعه شامل شاخص‌های مختلفی از جمله شاخص‌های آموزشی، بهداشتی و مهاجرت است که شاخص‌های مذکور کمتر مورد توجه بوده است. نخستین گام در حل مسائل ناشی از نابرابری، شناخت و سطح‌بندی مناطق می‌باشد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف ارزیابی سطح توسعه استانها بر اساس شاخص‌های آموزشی، بهداشتی و مهاجرت گرفت که در آن ۳۱ استان کشور بر مبنای ۲۴ شاخص رتبه‌بندی شدند.
روش: داده‌های ۲۴ شاخص آموزشی، بهداشتی و مهاجرت از نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن کشور و نیز نتایج سالنامه‌های آماری کشور در سال ۱۳۹۷ بدست آمد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم افزار SPSS،Excel و Arc GIS بهره گرفته شد. از ضریب ویلیامسون برای ارزیابی نابرابری فضایی، روش تحلیل مؤلفههای اصلی برای وزن‌دهی شاخص‌ها و روش تاپسیس، برای ساخت شاخص ترکیبی توسعه استانها استفاده شد. در نهایت طبقهبندی سطح توسعه استانها به روش GIS و نیز تحلیل خوشه‌ای سلسله مراتبی انجام گرفت.
یافته: نتایج نشان داد در شاخص‌های «نرخ ترک تحصیل (درصد) ابتدایی» و «نسبت مراکز توانبخشی به ازای جمعیت» بیشترین و در شاخص‌های «نرخ گذر دوره اول متوسطه (درصد)» و «نرخ باسوادی مردان» به ترتیب کمترین نابرابری وجود داشت. نتایج تعیین رتبه استانها نشان داد استان‌های چهارمحال و بختیاری، خراسان جنوبی، سمنان، ایلام و یزد در بهترین وضعیت و استان‌های سیستان و بلوچستان، البرز، تهران، آذربایجان غربی و هرمزگان پایین‌ترین رتبه را داشتند. این یافته به همراه نتایج تحلیل خوشه‌ای سلسله‌مراتبی و نیز نقشه‌هایGIS مؤید وجود شکاف توسعه اجتماعی و تفاوت بین استان‌های ایران از نظر شاخص‌های آموزشی، بهداشتی و مهاجرت از قبیل «نسبت مراکز فنی و حرفه‌ای به جمعیت»، «نرخ مرگ و میر کودکان کمتر از ۵ سال» و «نرخ خالص مهاجرت» و غیره بوده است.
بحث: به منظور برقراری توسعه متوازن پیشنهاد می‌گردد تخصیص هر گونه بودجه به استانها و مناطق کم برخوردار شناسایی شده در این تحقیق اختصاص داده شود.
