هادی خانیکی، طاهره یلفانی، ارسیا تقوا،
دوره ۱۷، شماره ۶۵ - ( ۴-۱۳۹۶ )
چکیده
مقدمه: سلامت در جهان امروز نقش حیاتی دارد و هسته اصـلی و مرکـزی در توسـعه پایـدار تلقی می‌شود. سلامت جامعه، ارتباط عمیقـی بـا رشد و توسعه جامعه دارد. بی‌تردید رسانه‌ها مهم‌ترین منبع اطلاعات بهداشتی برای اغلب مـردم هـستند. هـدف از آمـوزش سلامت، ارتقای سواد بهداشتی، اتخاذ رفتارهای سالم و گـسترش فرهنـگ سـلامت در جامعه است. از سویی رسانه‌ها، بزرگ‌ترین مربیان دنیای امروز هستند. با رسانه‌ای شدن دنیای کنونی تعاریف متفاوتی از واقعیتها دیده می‌شود. از جمله نقش مهم رسانه در دنیای امروز فرهنگ‌سازی است وهمچنین می‌توان رسانه‌ها را از منابع جامعه‌پذیری افراد محسوب کرد. بسیاری از باورها و نگرشها در طول زمان و از طریق القائاتی که از سوی رسانه‌ها صورت می‌گیرد در ذهن انسانها شکل می‌گیرد. ازجمله موضوعات قابل بحث در این مورد افراد مبتلابه بیماریهای روانی و انگ یا برچسبهایی است که از طریق رسانه‌ها به آنها زده می‌شود و این استیگما سبب ایجاد نگرش منفی در بین اذهان عموم می‌شود. هدف این پژوهش واکاوی انگهای روانی است که در خبرهای حوادث مطبوعات به سوژه‌های حوادث نسبت داده می‌شود.
روش: در این پژوهش توصیفی از تحلیل محتوای کمی استفاده کرده‌ایم. جامعه پژوهش خبرهای صفحات حوادث مطبوعات پنج روزنامه کثیرالانتشار کشور یعنی ایران، جام جم، شرق، همشهری و شهروند در سال ۱۳۹۴ بود. به دلیل کمی داده‌های خبری، داده‌های یافت شده به‌صورت کل شماری مورد بررسی قرار گرفته‌اند. داده‌ها با استفاده از آزمون کای اسکوئر استقلال مورد سنجش قرار گرفت. روایی محتوایی داده‌ها با استفاده از آزمون اسکات انجام شده است. داده‌ها توسط نرم‌افزار SPSS و در قالب نظریه‌های چارچوب‌بندی و داغ ننگ تحلیل شده‌اند.
یافته‌ها: بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده ۹/%۹۲ مطالب با محوریت بیماران روانی بوده است و هدف اصلی ۳/۳۳% مطالب بر این بوده است که بیماران روحی و روانی دیوانه و غیرقابل‌کنترل هستند. ۶/۲۳% دیگر مطالب با هدف این بودند که بیماران روانی گوشه‌گیر و دارای اختلال شخصیت حاد هستند. ۴/۲۰% باقی مطالب با هدف بیمار بودن این افراد برای همیشه اشاره داشتند. ۳/۱۴% دیگر مطالب بر این هدف تأکید داشتند که این‌گونه افراد ضداجتماع هستند. ۷/۶۲% مطالب به مؤلفه اختلالات روانی در افراد مبتلا اشاره داشتند و در مرتبه دیگر ۱/۳۱% مطالب خشونت را از مؤلفه‌های دیگر بیماران روانی می‌دانند. انحراف اجتماعی و سوءمصرف بیمار هر کدام به ترتیب با ۱/۳% و ۷/۲% بیماریهای روان را با این مؤلفه‌ها نشان داده‌اند.
بحث: نتایج تحقیق نشان می‌دهد که انگهای روانی به‌صورت مفهومی در اکثر مطالب خبری به بیماریهای روانی زده می‌شود و در تیترها و عکسهای منتشرشده از سوژه‌ها انعکاس می‌یابد. این انگها شامل برچسبهای روانی چون «دیوانه»، «مجنون»، «روانی» و «قاطی» است که در تیترها بیشتر به چشم می‌خورد؛ و بازنمایی بیماریها در قالب چنین کلیشه‌های تصویری این نتیجه را به‌دنبال دارد که افراد مبتلا به بیماریهای روانی قابل‌درمان نیستند و عامل وقوع بسیاری از حوادث می‌تواند بیماریهای روانی باشد. روزنامه جام جم بیشترین کلیشه تصویری متجاوزان جنسی و قاتلان را در مورد بیماران روانی ارائه می‌دهد. روزنامه‌های شهروند و ایران بیشترین تصویر از افراد مبتلا به بیماریهای روانی را روان‌پریش نشان داده‌اند و روزنامه ایران بیماران روانی را با تصویر وحشی نیز انعکاس داده است. روزنامه ایران بیشترین انگ روانی در تیتر را داراست و کم‌ترین انگ روانی در تیتر از آن روزنامه شرق است. پیامدهای این انگها این است که بیماریهای روانی مترادف با «دیوانه بودن» و «غیرقابل‌کنترل بودن» به شمار آمده و افرادی را که از بیماریهای روانی رنج می‌برند از درمان دور کرده و «اعتمادبه‌نفس» و «رفتارهای اجتماعی» آنان را به مخاطره می‌اندازد. در حال حاضر رسانه‌ها با تصویرسازیهای گمراه کننده در انتقال پیامهای مرتبط با سلامت و روان، بیشتر نقش منفی ایفا می‌کنند. اما با تغییر نگرش و عملکرد می‌توان این تأثیرگذاری منفی را به تأثیرگذاری مثبت تغییر داد. می‌توان تلاش کرد که ابزار رسانه به ابزار فعال در جهت مثبت و ارتقای سلامت تبدیل شود و از امکانات نشر و اطلاع‌رسانی فراگیر رسانه‌ای کمکهای قابل توجهی گرفت. رسانه‌ها به‌ویژه رسانه‌های جدیدتر امکان تعاملی دوسویه را فراهم می‌کنند. با این وصف، اصحاب رسانه و روزنامه‌نگاران باید در ایجاد تصویرهای درست رسانه‌ای از افراد مبتلا به بیماریهای روانی قدم بردارند و درصدد تصحیح کلیشه‌های تصویری نادرست از تمامی افراد مبتلا به بیماریهای روانی باشند؛ و مردمان را از تبیینهای عامه‌پسند و غیرعلمی پرهیز دهند. آنها بایستی با ارجاع به مشاوران و متخصصان حوزه بیماریهای روانی درکی درست و شناختی صحیح از این حوزه به دست آورند چرا که روزنامه‌نگاران باید درک درستی از این افراد مبتلا داشته باشند و این درک را بیشتر با انگاره‌های علمی همراه سازند تا چارچوبهای عامی که در جامعه وجود دارد. اگر روزنامه‌نگاران یا اصحاب رسانه درصدد اطلاع‌رسانی درست و بر موازین اخلاقی هستند باید بر اساس دیدگاههای علمی که درخصوص بیماریهای روحی هست، خبر، گزارش یا دیگر محصولات رسانه‌ای خود را تولید و توزیع کنند؛ و از مواضع ایدئولوژیک چارچوب‌بندی‌شده و کلیشه‌ای دوری کنند.
