---

 

مقدمه: لزوم جامع‌نگری در برنامه‌های مرتبط با کودکان، امروزه به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین محورهای فکری دیده می‌شود. از همین‌رو سازمان بهزیستی اقدام به راه‌اندازی روستامهد در بسیاری از مناطق کشور نموده است. هدف پژوهش حاضر، شناخت کیفیت خدمات ارائه شده در روستامهدها براساس شاخصهای رشد و تکامل یکپارچه کودکان خردسال (IECD) است.

روش: این مطالعه با روش پیمایش در بین ۱۲۳ روستامهد از میان ۳ استان کشور و ۲۱۹ والدین و ۱۴۹ مربی با روش نمونه‌گیری سهمیه‌ای انجام شده است. ابزار سنجش، پرسشنامه‌ای شامل چک لیستی براساس شاخصهای IECD بوده که با مصاحبه حضوری تکمیل شد.

یافته‌ها: بیش از دو سوم مهدکودکها از لحاظ امکانات کلی (آموزشی، بهداشتی، تفریحی و رفاهی) در سطح پایینی قرار دارند. میانگین مشارکت والدین در برنامه‌های مهدکودک پایین‌تر از متوسط است اما در شاخصهای آموزش نظیر تعداد مربی، محتوا و برنامه آموزشی بالاتر از میانگین استاندارد قرار دارد. در مواردی چون کل مقیاس آموزش، اختلاف معناداری بین میانگین مهدهای مشارکتی (بهزیستی و یونیسف) و مهدهای غیرمشارکتی وجود ندارد. اما از لحاظ میزان پوشش کل کودکان روستا نسبت به کودکان ثبت‌نامی، مهدکودکهای مشارکتی پوشش بالاتری دارند.

بحث: روستامهدها از نظر آموزشی در وضعیت نسبتاً مناسبی قرار دارند، اما از نظر امکانات رفاهی، بهداشتی و تفریحی پایین‌تر از سطح استاندارد هستند. لذا روستامهدها نیاز به حمایت اقتصادی و یا آموزش برای حمایت‌یابی و همچنین نیاز به نظارت بیشتری دارند.

---

مقدمه: آسیبهای اجتماعی ازجمله مهم‌ترین موضوعات مطرح حال حاضر ایران هستند که ذهن متخصصان و دانشگاهیان را به خود مشغول کرده‌اند. پیامدهای آسیبهای اجتماعی گریبان‌گیر افراد و آحاد جامعه می‌شوند و حتی می‌توانند منجر به تهدید امنیت اجتماعی شوند. عطف به این نگرانی، در سال ۱۳۹۱ دومین همایش آسیبهای اجتماعی از جانب انجمن جامعه‌شناسی، با پذیرش ۶۵۰ چکیده مقاله برگزار شد که از این میان، ۹۳ مقاله در نُه جلد به چاپ رسیدند. لذا بررسی و ارزیابی مقالات چاپ‌شده در ابعاد مختلف هدف مطالعه پیش رو است.
روش: مطالعه پیش رو از نوع مرور نظام‌مند و در واقع تحلیلی بر مقالات برگزیده و چاپ‌شده دومین همایش ملی آسیبهای اجتماعی در ایران است. جامعه آماری پژوهش مجموعه ۹ جلدی مقالات چاپ توسط انجمن جامعه‌شناسی ایران و انتشارات آگاه است که به شیوه تمام‌شماری تمامی ۹۳ مقاله مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. در این بررسی مطالعات از چندین نظر طبقه‌بندی شدند و از طریق تجمیع اطلاعات ارائه شده، تحلیل و تبیینهایی ارائه شده است.
یافته‌ها: در این پژوهش تمامی مقالات از نظر سهم نویسندگان زن، مقطع تحصیلی، تخصصها و رشته‌های دانشگاهی، وابستگی سازمانی نویسندگان مقالات، میزان حمایت مالی دانشگاهی و سازمانی از مقالات، واحدهای مورد مطالعه در پژوهشها، توزیع جغرافیایی جامعه مورد مطالعه، روشهای تحقیق، تنوع و سهم هرکدام از آسیبهای مورد مطالعه، دیدگاه نظری غالب بر پژوهشها، عوامل محافظت‌کننده و عوامل خطرساز و درنهایت راهکارهای ارائه شده برای هرکدام از آسیبها، طبقه‌بندی شده‌اند. برای مثال یافته‌ها نشان می‌دهند که رشته‌های جامعه‌شناسی و آسیب‌شناسی اجتماعی بیشترین فراوانی (بیش از یک سوم) را در میان رشته‌ها دارا بودند. تنها سه مقاله برگرفته از طرحهای پژوهشی بودند که از حمایت مالی سازمانها یا دانشگاهها برخوردار بوده‌اند و همچنین اکثریت مطالعات (بیش از یک سوم)، شهر تهران را به‌عنوان منطقه جغرافیایی مورد پژوهش خود انتخاب کرده بودند.
بحث: نتایج این پژوهش ضمن تأیید حضور متخصصان متعدد، حضور برخی از متخصصان نظیر پزشکان، مددکاران اجتماعی و متخصصان حوزه رفاه و ... را کمرنگ نشان می‌دهد و با توجه به سطح ملی همایش انتظار می‌رفت توزیع عادلانه‌تری از مناطق جغرافیایی مورد مطالعه را شاهد باشیم. حضور قابل‌توجه دانشگاهیان در همایش (بیش از دو سوم) را می‌توان از نکات قوت همایش دانست. موضوع روش‌شناسی مطالعات بیش از همه جای نقد دارد و بخش عمده مطالعات از نوع کمی (قریب به سه چهارم) هستند. این در حالی است که با توجه به ماهیت آسیبهای اجتماعی و همچنین چندلایگی و چندجانبه بودن این حوزه، مطالعات کیفی می‌توانند ابعاد ذهنی و عمیق‌تری از مسائل را آشکار سازند. نظریات مورداستفاده تا حد زیادی تکرار همان نظریات کلاسیک هستند و درنهایت جای خالی بسیاری از آسیبها و مسائل اجتماعی، همچون تمایل به زندگی مجردی، ازدواج سفید، روابط خارج از چارچوب زندگی زناشویی، مسائل جوانان، مدرک‌گرایی، جرائم یقه‌سفید، نزاع و خشونتهای خیابانی، پیامدهای ناشی از زندان و ... در تحقیقات قابل‌مشاهده است.

---

۱- ملیحه عرشی؛ دکترای مددکاری اجتماعی، مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی، گروه آموزشی مددکاری اجتماعی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران، ایران.

۲- مریم شریفیان‌ثانی؛ دکترای علوم اجتماعی، مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی، گروه آموزشی رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران، ایران

۳- مرضیه تکفلی؛ دانشجوی دکتری مددکاری اجتماعی، مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی، گروه اموزشی مددکاری اجتماعی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، ایران.(نویسنده مسئول)،
 
مقدمه: در جوامع امروزی خانواده، به‌عنوان عامل و ذی‌نفع توسعه دیده می‌شود و لذا سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان، کلیه تصمیمات و اقدامات خود را بر مبنای ارتقا و حفاظت از این نهاد اجتماعی قرار می‌دهند. کشورهای مختلف سیاستها و خط‌مشیهای مختلفی درزمینه سیاست‌گذاری برای خانواده دارند که برای نمونه می‌توان به تفاوت دیدگاه میان همگانی‌بودن ارائه خدمات رفاهی در مقابل استحقاق سنجی، اشاره کرد. لذا این پژوهش سعی بر آن دارد تا سیاستهای خانواده در ایران را با توجه به اسناد و قوانین موجود، بررسی و تحلیل کند تا مشخص شود، چه سیاستها و به‌تبع آن خدماتی برای عموم خانواده‌ها تدوین و برنامه‌ریزی شده است.
روش: پارادایم این مطالعه کیفی است و برنامه‌ها و سیاستهای اجتماعی حوزه خانواده، تحلیل محتوای کیفی شده‌اند. جامعه آماری این مطالعه شامل کلیه قوانین و اسناد بالادستی پس از انقلاب جمهوری اسلامی ایران تا پایان سال ۱۳۹۵ است. حجم نمونه در ابتدا ۱۷۱ سند بود و درنهایت ۱۳۰ سند با توجه به معیارهای تعیین‌شده باقی ماندند که پس از طبقه‌بندی اسناد در ۱۴ گروه مخاطب خدمات رفاهی، ۳۵ سند مرتبط با عموم خانواده‌ها بودند. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شد تا مفاهیم و تمهای اصلی استخراج شوند.
یافته‌ها: از تحلیل و کدگذاری ۳۵ سندی که مرتبط با سیاستهای کلان و اجرایی رفاه عموم خانواده‌ها بودند، سه مقوله اصلی ارزشمندی و قداست خانواده، توجه به نیازهای اساسی خانواده و تنظیم خانواده استخراج شده است. با توجه به مقوله قداست خانواده، حفظ و حراست از بنیان خانواده و تلاش برای پایداری آن بر اساس ضوابط اسلامی را می‌توان هدفی کلان و معیار حاکم بر تمامی مقولات دیگر دانست. انواع راهبردهایی که برای تحکیم بنیان مقدس خانواده مورداشاره واقع شده‌اند، شامل مواردی چون ایجاد واحدهای مشاوره، ایجاد دادگاههای اختصاصی خانواده و پیشگیری از طلاق است. همچنین قانون‌گذار توجه به نیازهای پایه عموم خانواده‌ها را در حوزه‌های بهداشت و سلامت، بیمه، مسکن، اقتصاد و درآمد و امنیت مدنظر قرار داده است که در اسناد مختلف به آن اشاره شده است. درنهایت نیز مقوله تنظیم خانواده و جمعیت، در اسناد مختلف پیرو تغییرات مربوط به سیاست‌گذاری در خصوص جمعیت متغیر است و هم راهبردهای کاهش و هم افزایش جمعیت را شامل می‌شود.
بحث: با توجه به یافته‌های حاصلی از تحلیل اسناد و قوانین می‌توان عنوان کرد که سیاستهای رفاه خانواده در اسنادی که به عموم خانواده‌ها توجه کرده کمتر صراحت دارند و در قالب توجه به نیازهایی مانند مسکن و درآمد و ... مطرح شده‌اند. همچنین در راستای تحقق هدف تداوم خانواده در اسناد، به‌جای ایجاد بستر و ساختار برای پایداری خانواده، سعی بر حفظ و تداوم آن با ایجاد دادگاهها، مشاوره خانواده و ایجاد تسهیلات حقوقی شده است. لذا لازم است که راهبردهای کلانی که برای حفظ و حراست از قداست خانواده پیشنهاد شده‌اند، در سطح میانه و خرد برنامه‌ریزی شوند و همچنین سیاست‌گذاری صریح در حوزه رفاه خانواده‌ها به‌صورت مشخص بخشی از سیاستهای کشور را به خود اختصاص دهد.

 

---

مقدمه:  امروزه در کشورهای مختلف با توجه به نقش دولت و جامعه در تأمین شرایط مناسب جهت رشد همه‌جانبه کودکان، مفهوم «نظام رفاه کودک» مطرح می‌شود. تا مدت زمان طولانی، مأموریت نظامهای رفاه کودک پاسخگویی ویژه به نیازهای کودکانی بود که به عنوان آزاردیده، مورد غفلت واقع‌شده و یا درخطر کودک‌آزاری گزارش شده بودند. اما به‌مرور در کشورهای مختلف، گروههای متنوع‌تری از کودکان تحت پوشش قرار گرفتند. در کشور ما یکی از اولین قدمها برای ایجاد ساختار و نظام رفاه کودک، مشخص شدن گروههای هدف نظام رفاه کودک است. لذا این مطالعه به دنبال شناسایی انواع کودکان در وضعیت مخاطره‌آمیز است که در حال حاضر دستگاههای مختلف به آنها خدماتی ویژه‌ای ارائه می‌دهند و همچنین به دنبال شناسایی کودکانی است که علاوه بر اینها باید مورد توجه ویژه قرار بگیرند.
روش: این مطالعه کیفی در دو مرحله انجام گرفت.  در مرحله اول، جامعه پژوهش، شامل کلیه صاحبنظران حوزه کودکان بوده و نمونه‌گیری ابتدا به صورت هدفمند و گلوله برفی شروع شد و به تدریج به‌صورت نمونه‌گیری نظری تا زمان اشباع داده‌ها (۵۶ مصاحبه) ادامه پیدا کرد. در مرحله دوم، کلیه اسناد مرتبط با قوانین، مقررات و سیاستهای کشور و همچنین اسناد مرتبط با خدمات به گروههای مختلف کودکان با روش کتابخانه‌ای جمع‌آوری شدند. در نهایت ۱۸۴ سند سیاست‌گذاری و ۳۲۷ سند به صورت تمام شماری مورد بررسی قرار گرفتند. داده‌های مرتبط با هر دو مرحله در نرم‌افزار MAXQDA (۲۰۱۸) با روش تحلیل محتوای کیفی تحلیل شدند. 
یافته‌ها: گروههای کودکانی که در حال حاضر از دید قوانین و سیاستها یا توسط دستگاههای مختلف حاکمیتی ابعاد مختلف نیازهایشان باید به صورت ویژه مورد توجه قرار گیرد، متشکل از ۹۶ زیرگروه و ۲۲ گروه هدف کلی به دست آمده و طبقه‌بندی شدند. همچنین مجموع کودکان در وضعیت مخاطره‌آمیز و یا نیازمند توجه ویژه که باید تحت پوشش خدمات رفاه کودک در ایران واقع شوند، شامل مجموعه‌ای متشکل از ۱۲۳ زیرگروه و ۲۳ گروه طبقه‌بندی شدند.
بحث: تبیین و طبقه‌بندی مجموعه گروههای هدفی که با توجه به شرایط اجتماعی، رفاهی و اقتصادی کشور نیازمند خدمات ویژه از جانب نهادهای رفاهی هستند، می‌تواند یک چارچوب مناسب برای برنامه‌ریزی، هماهنگی و عدم موازی‌کاری سازمانی و بین‌سازمانی در پوشش انواع گروههای کودکان توسط نهادهای مسئول فراهم کند.