دوره 25، شماره 98 - ( 7-1404 )
جلد 25 شماره 98 صفحات 252-225 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.MUI.NUREMA.REC.1402.017
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Nejad labbaf S, Mousavi A, Amini-Rarani M. (2025). The Role of Social Capital in Environmentally Friendly Behaviors Among Students of Isfahan University of Medical Sciences. refahj. 25(98), : 8 doi:10.32598/refahj.25.98.4109.1
URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-4421-fa.html
URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-4421-fa.html
نژاد لباف سعیده، موسوی عارفه، امینی رارانی مصطفی.(1404). نقش سرمایه اجتماعی در رفتارهای حامی محیطزیست در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان رفاه اجتماعی 25 (98) :252-225 10.32598/refahj.25.98.4109.1
واژههای کلیدی: رفتارهای حامی محیطزیست، دانشجویان علوم پزشکی، سرمایه اجتماعی، اعتماد فردی، حمایت اجتماعی
متن کامل [PDF 549 kb]
(140 دریافت)
| چکیده (HTML) (577 مشاهده)
مقدمه
روش
پرسشنامه رفتارهای حامی محیطزیست امامقلی (صالحی و امامقلی، 1391) شامل شش مؤلفه مصرف گاز، مصرف برق، مصرف آب، استفاده از تولیدات دارای استاندارد زیستمحیطی، حفاظت از منابع طبیعی و استفاده از وسایل بازیافتی در قالب 28 گویه در مقیاس لیکرت بوده است. بدین ترتیب که نمره 1 نمایانگر کمترین و نمره 5 نمایانگر بیشترین امتیاز برای هر گویه بوده است. نقطه برش امتیازات بهدستآمده از پرسشنامه رفتارهای زیستمحیطی در جدول 1 آمده است. روایی هر دو پرسشنامه در مطالعات پیشین مورد تأیید صاحبنظران قرار گرفته است. پایایی پرسشنامهها به ترتیب با ضریب آلفای کرونباخ 88/0 و 845/0 تأیید شده است (صالحی و همکاران، 2012؛ کسانی و همکاران، 2012).
بهمنظور تحلیل دادهها از نرمافزار 26 SPSS استفاده شد. یافتههای توصیفی با استفاده از شاخصهای مرکزی و پراکندگی ازجمله فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار ارائه شد. بهمنظور تجزیهوتحلیل دادهها از آزمونهای کولموگروف-اسمیرنف، شاپیرویلک، کروسکال-والیس و همچنین ضریب همبستگی اسپیرمن با ضریب اطمینان 95% و در سطح معنیداری 05/0 ≥ α استفاده شد.
یافتهها
یافتههای توصیفی حاصل از این مطالعه نشان داد از میان 600 نفر شرکتکننده در این مطالعه، 3/65 درصد زن و 7/34 درصد مرد بودهاند. بیشترین فراوانی مربوط به گروه سنی 30-21 سال (8/64%) و کمترین فراوانی مربوط به گروه سنی 50-41 سال (2/1%) بوده است. بیشترین فراوانی دانشجویان شرکتکننده در مطالعه، مربوط به رشته پزشکی عمومی (3/32%) بوده است. بیشترین فراوانی (3/35%) مربوط به دانشکده پزشکی و کمترین (1%) متعلق به دانشکده فناوریهای نوین علوم پزشکی بوده است. 7/48 درصد از شرکتکنندگان دارای مدرک دکترای حرفهای، 8/36 درصد دارای مدرک کارشناسی، 10 درصد دارای مدرک کارشناسی ارشد و 5/4 درصد دارای مدرک دکترای تخصصی بودهاند.
یافتههای تحلیلی حاصل از مطالعه نشان داد وضعیت متغیر سرمایه اجتماعی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با کسب امتیاز 49/24± 96/156 در وضعیت ضعیف قرار گرفته است. بعد «اعتماد فردی» در سطح ضعیف ارزیابی شده است. همچنین ابعاد «اعتماد اجتماعی - روابط انجمنی» و «همبستگی - حمایت اجتماعی» نیز به ترتیب در سطح بسیار ضعیف و ضعیف ارزیابی شدهاند. یافتههای این مطالعه همچنین نشاندهنده وضعیت متوسطی از رفتارهای حامی محیطزیست با میانگین امتیاز 77/13 ± 92/102 در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بوده است.
از میان مؤلفههای زیرمجموعه رفتارهای حامی محیطزیست مؤلفههای مصرف گاز، مصرف آب، استفاده از تولیدات دارای استاندارد زیستمحیطی، حفاظت از منابع طبیعی و استفاده از وسایل بازیافتی در وضعیت متوسط قرار داشتهاند و تنها مؤلفه مصرف برق در محدوده قوی قرار داشته است. میانگین و انحراف معیار امتیازات متغیرهای سرمایههای اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی در جدول 3 قابلملاحظه است.
همانطورکه نتایج جدول 4 نتایج نشان میدهد، بین متغیر سرمایه اجتماعی در دو بعد «اعتماد فردی» و «همبستگی -حمایت اجتماعی» با متغیر رفتارهای زیستمحیطی رابطه مثبت و معنیداری وجود داشته است. بین بعد «اعتماد اجتماعی- روابط انجمنی» با متغیر رفتارهای زیستمحیطی همبستگی معنیداری وجود نداشته است. نتایج این مطالعه همچنین رابطه مثبت و معنیداری بین متغیر سرمایه اجتماعی و متغیر رفتارهای زیستمحیطی نشان داد.
*** 001/0 >p ** 01/0 >p
بحث
ملاحظات اخلاقی
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در تهیه این مقاله با آگاهی و رضایت کامل مشارکت داشتهاند.
تأمین مالی
برای تهیه این مقاله حمایت مالی از هیچ نهاد یا سازمانی دریافت نشده است.
تضاد منافع
نویسندگان اظهار میدارند هیچگونه تعارض منافعی در نگارش این مقاله وجود ندارد.
پیروی از اصول اخلاقی
اطلاعات مربوط به شرکتکنندگان محرمانه و پرسشنامهها بدون ذکر نام و هرگونه مشخصات فردی بوده است. شرکتکنندگان در مطالعه در تکمیل پرسشنامه آزادی کامل داشتهاند. این پژوهش با کد اخلاق IR.MUI.NUREMA.REC.1402.017 در معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به تصویب رسیده است.
منابع:
متن کامل: (18 مشاهده)
مقدمه
گرمایش جهانی و موضوع تغییر اقلیم یکی از چالشهای زیستمحیطی درحالحاضر و پیش روی بشر است که اخیراً توجه بسیاری از دانشمندان و سیاسیون جهان را به خود جلب کرده است (زارع شاهآبادی و همکاران، 2016). نگاهی گذرا بر وضعیت محیطزیست در دهههای اخیر نشان میدهد که اشتباهات در افکار، نگرشها و فعالیتهای انسانی مهمترین و مؤثرترین علل این مسئله جهانی است. مداخلات انسانی در محیطزیست ضمن ایجاد پیامدهای زیانبار برای سلامت انسان، بر توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی او نیز تأثیرگذار است (سیار خلج و همکاران، 2014). ازاینرو به انسان و رفتارهای او بهعنوان یکی از عناصـر و عوامـل اصلی حافظ منافع زیستمحیطی و عامل تقویـت کیفیـت محیطزیست توجه خاصی شده و به راهبردهای نوینی در قبال حفظ محیطزیست نیاز است (عقیلی و همکاران، 2009).
دونلاپ[1] و همکاران در مطالعهای تأثیر فعالیتهای انسانی روی محیطزیست را بررسی کردهاند و نتایج مطالعه آنها حاکی از این بود که رفتارهای حامی محیطزیست، یکی از عناصر کلیدی در فرایند توسعه پایدار محیطزیست در جوامع درحالتوسعه است و مردم و دولتها باید تلاشهای مضاعفی را برای حفاظت از محیطزیست موردتوجه قرار دهند.
یکی از اقدامات اجتماعی مهم هر فرد در جامعه، نقش او در حمایت از زندگی نسلهای آینده است. زمانی که ارزشهای یک جامعه بهگونهای جهتگیری شده باشد که مردم به حفظ منابع محیطزیستی فکر کنند، این امر شرایط کشور را در حال و آینده مناسب میکند و همه افراد، چه نسلهای کنونی و چه آینده کشور، از ظرفیتهای محیط بهرهمند خواهند شد.
یکی از عواملی که میتواند تعهد مردم به حفظ محیطزیست را افزایش دهد، سرمایه اجتماعی حاکم در جامعه است (ماسیاس و ویلیام[2]، 2016). روابط و اعتمادی که مردم جامعه به یکدیگر دارند میتواند به همه افراد کمک کند تا احساس ارتباط با یکدیگر کنند و با تشکیل یک اتحاد، به سوی حفظ محیطزیستی که در آن زندگی میکنند، گام بردارند. از سوی دیگر، اگر سرمایه اجتماعی جامعه کاهش یابد، مردم دیگر نیازی به حمایت از یکدیگر نخواهند دید و ارزشهای مبتنی بر مصرف بهتدریج جایگزین حفاظت از محیطزیست میشوند (ییلدریم2 و همکاران، 2021). بنتون3 و همکاران معتقدند گام جدید دغدغه زیستمحیطی موجب شده که محققان، نقش وسیعیتر، متفاوتتر و خلاقانهتری را برای سرمایه اجتماعی در مباحث زیستمحیطی قائل شوند (اسماعیلنژاد و همکاران، 2021).
در این زمینه، محققان بر این باورند که سطوح سرمایه اجتماعی تأثیر قابلتوجهی بر رفتارهای محیطزیستی و حفاظت از محیطزیست دارند و رفتارهای محیطزیستی مردم و تمایل آنها به حفظ محیطزیست به شخصیت، وضعیت و ظرفیتهای اجتماعی آنها در جامعه بستگی دارد. همچنین مطالعات نشان دادهاند که هرچه سرمایه اجتماعی در یک جامعه بالاتر باشد، تمایل به حفاظت از محیطزیست نیز بیشتر است (ساروی و خالقی، 2023).
سرمایه اجتماعی عملکرد مؤثر گروههای اجتماعی از طریق روابط بین فردی، حس هویت، ادراک، هنجارها و ارزشهای مشتری است. این سرمایه درنهایت به اعتماد، هماهنگی و تعامل سازنده در برابر تعارضات مخرب منجر خواهد شد (میشچاک4 و همکاران، 2023).
یافتههای مطالعه کاستاندا5 و همکاران (2015) نقش سرمایه اجتماعی در جامعه را بهعنوان یک منبع برای تشویق رفتار مسئولانه مصرفکننده ازنظر زیستمحیطی برجسته میکنند. مدل دیدگاه رفتاری6 در این خصوص استدلال میکند که سرمایه اجتماعی دانش مصرفکننده را در مورد مسائل زیستمحیطی شکل میدهد که بهنوبه خود بر نگرش مصرفکننده در بروز رفتار زیستمحیطی تأثیر میگذارد (کاستاندا و همکاران، 2015). درواقع دانش نسبت به مسائل زیستمحیطی با ایفای نقش واسطهای بر رفتار حامی محیطزیست افراد تأثیر میگذارد (وان و دوو[3]، 2022).
خو[4] و همکاران (2024) بر اساس یک چارچوب تحلیلی نشان دادند که دانش نسبت به مسائل زیستمحیطی قویترین پیشبینیکننده رفتار حامی محیطزیست در بین دانشجویان است (خو و همکاران، 2024).
آموزش اقشار مختلف جامعه در مورد محیطزیست بهعنوان یک موضوع کلیدی برای مسائل زیستمحیطی مطرح میشود. با آموزش میتوان حساسیت افراد را نسبت به تغییرات فیزیکی، زیستی، اجتماعی، سیاسی و رویدادها نسبت به محیطزیست افزایش داد و مسائل و مشکلات زیستمحیطی را شناخته، تشریح و حل کرد (صالحی و همکاران، 2014).
آموزشهای زیستمحیطی در مقاطع مختلف میتواند نقـش مهمـی در آمـادگی عموم مردم برای حفاظت از محیطزیست ایفا کند. آگاهی افراد نسبت به حقوق نسلهای آینده موجب ایجاد حساسیت و مسئولیتپذیری بیشتر برای حفظ بهتر محیطزیست میشود. ازنظر تاریخی، دانشگاهها با آموزش تصمیمگیرندگان، رهبران، کارآفرینان و دانشگاهیان، نقشهای زیادی در دگرگونی جوامع ایفا کردهاند. بااینحال، آموزش و تحقیق در مورد پایداری در دانشگاهها در بسیاری از مؤسسات در مراحل اولیه است. همواره این سؤال مطرح است که آیا دانشگاهها در توسعه و انتقال الگوهای توسعه پایدار مرتبط به دانشجویان خود پیشرو هستند؟ آیا به محرکهای جامعه واکنش نشان میدهند؟ رهبران و اساتید دانشگاهها چه کاری میتوانند انجام دهند تا اطمینان حاصل شود که توسعه پایدار به بخشی جداییناپذیر از فرهنگ دانشگاه تبدیل میشود؟ آیا در خصوص نگرش و درک دانشجویان نسبت به مسائل پایداری زیستمحیطی اقدامی صورت گرفته است؟ (لوزانو[5] و همکاران، 2013). ازآنجاییکه آموزش عالی، افراد مسئول، شایسته و با دانش، مهارتها و ارزشهای کافی برای بهبود جهان تربیت میکند، بدون شک این سازمانها میتوانند نقش اساسی در جهتدهی جامعه به سمت پایداری داشته باشند (دیکاروالهو[6] و همکاران، 2011).
اگرچه دانشجویان، قشر فرهنگی و روشنفکر کشور هستند، لیکن به دلیل پارهای مشکلات مالی، اقتصادی، فرهنگی و یا اجتماعی، به معضلات محیطزیستی کمتر پرداختهاند. همچنین آگاهیهای زیستمحیطی دانشجویان کمتر پایه علمی داشته و در برخی موضوعات نظیر انتشار گازهای گلخانهای و اثرات تغییر اقلیم بسیار محدود است (علوی مقدم و همکاران، 2013).
بررسی رابطه بین مسائل زیستمحیطی و دانشگاهها در ایران نشان میدهد که مراکز دانشگاهی با مشکلات زیستمحیطی زیادی دستوپنجه نرم میکنند که ازجمله آن میتوان به حجم بالای تولید زباله، بیتوجهی به بازیافت آنها و همچنین مصرف بیرویه انرژی و کیسههای پلاستیکی اشاره کرد.
نبود سیاست محیطزیستی پایدار در نظام آموزش عالی، ممکن است ترویج نگرش وسیع دانشجویان نسبت به مسائل و مباحث زیستمحیطی را مشکل سازد و همچنین مدل اجتماعی را که ما خود را با آن وفق میدهیم را برهم زند (دیکاروالهو و همکاران، 2011). درنتیجه اگر رفتارهای زیستمحیطی در جامعه دانشگاهی، خانوادهها و سایر شهروندان جامعه بهعنوان الگوی رفتاری مطلوب پذیرفته شود، میتوان بیان کرد که میتواند منجر به تسری و نهادینهشدن رفتارهای حامی محیطزیست در کل جامعه شود (فاضلی و صالحی، 2013).
بنابراین، انجام مطالعات پژوهشی در مورد رفتارهای زیستمحیطی در دانشگاهها بهعنوان منبع مهم تربیت نیروی انسانی، ضروری به نظر میرسد. زیرا نحوه این رفتارها، پیامدهای محیطی مستقیم یا غیرمستقیم خواهد داشت. اهمیت انتخاب سرمایههای اجتماعی به این منظور است، تا مشخص شود تا چه میزان تقویت مشارکت بین افراد به تقویت رفتارهای زیستمحیطی آنان میانجامد. با توجه به تخصص بالای دانشجویان دانشگاههای علوم پزشکی درزمینه محیطزیست و بیماریها منتسب به عوامل محیطی و مسئولیت بیشتر آنها در قبال حفظ سلامت و محیطزیست در آینده، نوع رفتارهای زیستمحیطی آنها از اهمیت بالایی برخورد است.
میزان آگاهی و طرز برخورد دانشجویان علوم پزشکی میتواند در حال و آینده جامعه مؤثر، آنها میتوانند فرهنگساز باشند و هم در مقام افراد آتی تصمیمساز در جامعه تصمیماتی اتخاذ کنند که در راستای حفاظت از محیطزیست باشد. در ایران مطالعات متعددی درزمینه تأثیر سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی در شهروندان و طبیعتگردان صورت گرفته است اما در حیطه سنجش رفتارهای زیستمحیطی دانشجویان علوم پزشکی در رابطه با سرمایه اجتماعی در داخل کشور مطالعات کافی و لازم انجام نشده است.
مطالعه حاضر با هدف تعیین رابطه سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در سه بعد «اعتماد فردی»، «همبستگی-حمایت اجتماعی» و «اعتماد اجتماعی-روابط انجمنی» بد، سعی کرده است ضمن توصیف وضعیت موجود و تعیین ارتباط دو مقوله «سرمایه اجتماعی» و «رفتارهای زیستمحیطی»، پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت رفتارهای زیستمحیطی در دانشجویان ارائه دهد.
دونلاپ[1] و همکاران در مطالعهای تأثیر فعالیتهای انسانی روی محیطزیست را بررسی کردهاند و نتایج مطالعه آنها حاکی از این بود که رفتارهای حامی محیطزیست، یکی از عناصر کلیدی در فرایند توسعه پایدار محیطزیست در جوامع درحالتوسعه است و مردم و دولتها باید تلاشهای مضاعفی را برای حفاظت از محیطزیست موردتوجه قرار دهند.
یکی از اقدامات اجتماعی مهم هر فرد در جامعه، نقش او در حمایت از زندگی نسلهای آینده است. زمانی که ارزشهای یک جامعه بهگونهای جهتگیری شده باشد که مردم به حفظ منابع محیطزیستی فکر کنند، این امر شرایط کشور را در حال و آینده مناسب میکند و همه افراد، چه نسلهای کنونی و چه آینده کشور، از ظرفیتهای محیط بهرهمند خواهند شد.
یکی از عواملی که میتواند تعهد مردم به حفظ محیطزیست را افزایش دهد، سرمایه اجتماعی حاکم در جامعه است (ماسیاس و ویلیام[2]، 2016). روابط و اعتمادی که مردم جامعه به یکدیگر دارند میتواند به همه افراد کمک کند تا احساس ارتباط با یکدیگر کنند و با تشکیل یک اتحاد، به سوی حفظ محیطزیستی که در آن زندگی میکنند، گام بردارند. از سوی دیگر، اگر سرمایه اجتماعی جامعه کاهش یابد، مردم دیگر نیازی به حمایت از یکدیگر نخواهند دید و ارزشهای مبتنی بر مصرف بهتدریج جایگزین حفاظت از محیطزیست میشوند (ییلدریم2 و همکاران، 2021). بنتون3 و همکاران معتقدند گام جدید دغدغه زیستمحیطی موجب شده که محققان، نقش وسیعیتر، متفاوتتر و خلاقانهتری را برای سرمایه اجتماعی در مباحث زیستمحیطی قائل شوند (اسماعیلنژاد و همکاران، 2021).
در این زمینه، محققان بر این باورند که سطوح سرمایه اجتماعی تأثیر قابلتوجهی بر رفتارهای محیطزیستی و حفاظت از محیطزیست دارند و رفتارهای محیطزیستی مردم و تمایل آنها به حفظ محیطزیست به شخصیت، وضعیت و ظرفیتهای اجتماعی آنها در جامعه بستگی دارد. همچنین مطالعات نشان دادهاند که هرچه سرمایه اجتماعی در یک جامعه بالاتر باشد، تمایل به حفاظت از محیطزیست نیز بیشتر است (ساروی و خالقی، 2023).
سرمایه اجتماعی عملکرد مؤثر گروههای اجتماعی از طریق روابط بین فردی، حس هویت، ادراک، هنجارها و ارزشهای مشتری است. این سرمایه درنهایت به اعتماد، هماهنگی و تعامل سازنده در برابر تعارضات مخرب منجر خواهد شد (میشچاک4 و همکاران، 2023).
یافتههای مطالعه کاستاندا5 و همکاران (2015) نقش سرمایه اجتماعی در جامعه را بهعنوان یک منبع برای تشویق رفتار مسئولانه مصرفکننده ازنظر زیستمحیطی برجسته میکنند. مدل دیدگاه رفتاری6 در این خصوص استدلال میکند که سرمایه اجتماعی دانش مصرفکننده را در مورد مسائل زیستمحیطی شکل میدهد که بهنوبه خود بر نگرش مصرفکننده در بروز رفتار زیستمحیطی تأثیر میگذارد (کاستاندا و همکاران، 2015). درواقع دانش نسبت به مسائل زیستمحیطی با ایفای نقش واسطهای بر رفتار حامی محیطزیست افراد تأثیر میگذارد (وان و دوو[3]، 2022).
خو[4] و همکاران (2024) بر اساس یک چارچوب تحلیلی نشان دادند که دانش نسبت به مسائل زیستمحیطی قویترین پیشبینیکننده رفتار حامی محیطزیست در بین دانشجویان است (خو و همکاران، 2024).
آموزش اقشار مختلف جامعه در مورد محیطزیست بهعنوان یک موضوع کلیدی برای مسائل زیستمحیطی مطرح میشود. با آموزش میتوان حساسیت افراد را نسبت به تغییرات فیزیکی، زیستی، اجتماعی، سیاسی و رویدادها نسبت به محیطزیست افزایش داد و مسائل و مشکلات زیستمحیطی را شناخته، تشریح و حل کرد (صالحی و همکاران، 2014).
آموزشهای زیستمحیطی در مقاطع مختلف میتواند نقـش مهمـی در آمـادگی عموم مردم برای حفاظت از محیطزیست ایفا کند. آگاهی افراد نسبت به حقوق نسلهای آینده موجب ایجاد حساسیت و مسئولیتپذیری بیشتر برای حفظ بهتر محیطزیست میشود. ازنظر تاریخی، دانشگاهها با آموزش تصمیمگیرندگان، رهبران، کارآفرینان و دانشگاهیان، نقشهای زیادی در دگرگونی جوامع ایفا کردهاند. بااینحال، آموزش و تحقیق در مورد پایداری در دانشگاهها در بسیاری از مؤسسات در مراحل اولیه است. همواره این سؤال مطرح است که آیا دانشگاهها در توسعه و انتقال الگوهای توسعه پایدار مرتبط به دانشجویان خود پیشرو هستند؟ آیا به محرکهای جامعه واکنش نشان میدهند؟ رهبران و اساتید دانشگاهها چه کاری میتوانند انجام دهند تا اطمینان حاصل شود که توسعه پایدار به بخشی جداییناپذیر از فرهنگ دانشگاه تبدیل میشود؟ آیا در خصوص نگرش و درک دانشجویان نسبت به مسائل پایداری زیستمحیطی اقدامی صورت گرفته است؟ (لوزانو[5] و همکاران، 2013). ازآنجاییکه آموزش عالی، افراد مسئول، شایسته و با دانش، مهارتها و ارزشهای کافی برای بهبود جهان تربیت میکند، بدون شک این سازمانها میتوانند نقش اساسی در جهتدهی جامعه به سمت پایداری داشته باشند (دیکاروالهو[6] و همکاران، 2011).
اگرچه دانشجویان، قشر فرهنگی و روشنفکر کشور هستند، لیکن به دلیل پارهای مشکلات مالی، اقتصادی، فرهنگی و یا اجتماعی، به معضلات محیطزیستی کمتر پرداختهاند. همچنین آگاهیهای زیستمحیطی دانشجویان کمتر پایه علمی داشته و در برخی موضوعات نظیر انتشار گازهای گلخانهای و اثرات تغییر اقلیم بسیار محدود است (علوی مقدم و همکاران، 2013).
بررسی رابطه بین مسائل زیستمحیطی و دانشگاهها در ایران نشان میدهد که مراکز دانشگاهی با مشکلات زیستمحیطی زیادی دستوپنجه نرم میکنند که ازجمله آن میتوان به حجم بالای تولید زباله، بیتوجهی به بازیافت آنها و همچنین مصرف بیرویه انرژی و کیسههای پلاستیکی اشاره کرد.
نبود سیاست محیطزیستی پایدار در نظام آموزش عالی، ممکن است ترویج نگرش وسیع دانشجویان نسبت به مسائل و مباحث زیستمحیطی را مشکل سازد و همچنین مدل اجتماعی را که ما خود را با آن وفق میدهیم را برهم زند (دیکاروالهو و همکاران، 2011). درنتیجه اگر رفتارهای زیستمحیطی در جامعه دانشگاهی، خانوادهها و سایر شهروندان جامعه بهعنوان الگوی رفتاری مطلوب پذیرفته شود، میتوان بیان کرد که میتواند منجر به تسری و نهادینهشدن رفتارهای حامی محیطزیست در کل جامعه شود (فاضلی و صالحی، 2013).
بنابراین، انجام مطالعات پژوهشی در مورد رفتارهای زیستمحیطی در دانشگاهها بهعنوان منبع مهم تربیت نیروی انسانی، ضروری به نظر میرسد. زیرا نحوه این رفتارها، پیامدهای محیطی مستقیم یا غیرمستقیم خواهد داشت. اهمیت انتخاب سرمایههای اجتماعی به این منظور است، تا مشخص شود تا چه میزان تقویت مشارکت بین افراد به تقویت رفتارهای زیستمحیطی آنان میانجامد. با توجه به تخصص بالای دانشجویان دانشگاههای علوم پزشکی درزمینه محیطزیست و بیماریها منتسب به عوامل محیطی و مسئولیت بیشتر آنها در قبال حفظ سلامت و محیطزیست در آینده، نوع رفتارهای زیستمحیطی آنها از اهمیت بالایی برخورد است.
میزان آگاهی و طرز برخورد دانشجویان علوم پزشکی میتواند در حال و آینده جامعه مؤثر، آنها میتوانند فرهنگساز باشند و هم در مقام افراد آتی تصمیمساز در جامعه تصمیماتی اتخاذ کنند که در راستای حفاظت از محیطزیست باشد. در ایران مطالعات متعددی درزمینه تأثیر سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی در شهروندان و طبیعتگردان صورت گرفته است اما در حیطه سنجش رفتارهای زیستمحیطی دانشجویان علوم پزشکی در رابطه با سرمایه اجتماعی در داخل کشور مطالعات کافی و لازم انجام نشده است.
مطالعه حاضر با هدف تعیین رابطه سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در سه بعد «اعتماد فردی»، «همبستگی-حمایت اجتماعی» و «اعتماد اجتماعی-روابط انجمنی» بد، سعی کرده است ضمن توصیف وضعیت موجود و تعیین ارتباط دو مقوله «سرمایه اجتماعی» و «رفتارهای زیستمحیطی»، پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت رفتارهای زیستمحیطی در دانشجویان ارائه دهد.
روش
مطالعه توصیفی- تحلیلی حاضر بهصورت مقطعی در نیمسال تحصیلی 1403-1402 انجام شده است. جامعه آماری این مطالعه همه دانشجویان علوم پزشکی دانشگاه اصفهان بودند. نمونهگیری به روش خوشهای به تفکیک دانشکدههای مختلف متناسب با حجم نمونه همه دانشجویان انجام شده است. حجم نمونه انتخابشده به تفکیک دانشکدهها در جدول 1 نشان داده شده است.
جدول1: حجم نمونه به تفکیک دانشکدههای دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
نمونهها بهصورت تصادفی از میان مقاطع تحصیلی مختلف در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان انتخاب شدند. حجم نمونه بر اساس تعداد مؤلفههای موردبررسی در دو پرسشنامه سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی و تعداد طبقات موردبررسی محاسبه شد. با توجه به مؤلفههای فوقالذکر و با توجه به دو متغیر جنسیت، محل سکونت (شهری و روستایی و حاشیه شهرها) و همچنین توجه به 4 طبقه مقطع تحصیلی شامل (کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکترای تخصصی و دکترای حرفهای) تعداد 540 نمونه به دست آمد.
بهاینترتیب که بهازای هر مؤلفه، تعداد 30 نمونه در نظر گرفته شد. همچنین به دلیل ریزش احتمالی نمونهها، با در نظر گرفتن 10 درصد نمونه، تعداد 54 نفر نیز به حجم نمونه اضافه شد. درمجموع نمونه انتخابشده 600 نفر به دست آمد. معیار ورود به مطالعه اشتغال به تحصیل در یکی از مقاطع تحصیلی فوقالذکر در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بود.
ابزارهای جمعآوری دادهها پرسشنامه سرمایه اجتماعی اربن هارت-1[7] شامل سه مؤلفه اصلی «اعتماد فردی»؛ «حمایت- همبستگی اجتماعی»، «اعتماد اجتماعی و روابط انجمنی» در قالب 9 سؤال اصلی و 67 گویه در مقیاس لیکرت بوده است. نمره کل پرسشنامه مجموع امتیازات کسبشده از سؤالات بوده است. بهمنظور محاسبه امتیازات در هر یک از ابعاد سرمایه اجتماعی، مجموع نمرات سؤالات مرتبط با هر بعد در نظر گرفته شده است. نقطه برش تعیینشده برای هر بعد با استفاده از چارک بندی دادهها به شرح جدول 2 به دست آمد.
بهاینترتیب که بهازای هر مؤلفه، تعداد 30 نمونه در نظر گرفته شد. همچنین به دلیل ریزش احتمالی نمونهها، با در نظر گرفتن 10 درصد نمونه، تعداد 54 نفر نیز به حجم نمونه اضافه شد. درمجموع نمونه انتخابشده 600 نفر به دست آمد. معیار ورود به مطالعه اشتغال به تحصیل در یکی از مقاطع تحصیلی فوقالذکر در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بود.
ابزارهای جمعآوری دادهها پرسشنامه سرمایه اجتماعی اربن هارت-1[7] شامل سه مؤلفه اصلی «اعتماد فردی»؛ «حمایت- همبستگی اجتماعی»، «اعتماد اجتماعی و روابط انجمنی» در قالب 9 سؤال اصلی و 67 گویه در مقیاس لیکرت بوده است. نمره کل پرسشنامه مجموع امتیازات کسبشده از سؤالات بوده است. بهمنظور محاسبه امتیازات در هر یک از ابعاد سرمایه اجتماعی، مجموع نمرات سؤالات مرتبط با هر بعد در نظر گرفته شده است. نقطه برش تعیینشده برای هر بعد با استفاده از چارک بندی دادهها به شرح جدول 2 به دست آمد.
جدول 2: نقطه برش امتیازات بهدستآمده از پرسشنامه سرمایه اجتماعی و پرسشنامه رفتارهای زیستمحیطی
پرسشنامه رفتارهای حامی محیطزیست امامقلی (صالحی و امامقلی، 1391) شامل شش مؤلفه مصرف گاز، مصرف برق، مصرف آب، استفاده از تولیدات دارای استاندارد زیستمحیطی، حفاظت از منابع طبیعی و استفاده از وسایل بازیافتی در قالب 28 گویه در مقیاس لیکرت بوده است. بدین ترتیب که نمره 1 نمایانگر کمترین و نمره 5 نمایانگر بیشترین امتیاز برای هر گویه بوده است. نقطه برش امتیازات بهدستآمده از پرسشنامه رفتارهای زیستمحیطی در جدول 1 آمده است. روایی هر دو پرسشنامه در مطالعات پیشین مورد تأیید صاحبنظران قرار گرفته است. پایایی پرسشنامهها به ترتیب با ضریب آلفای کرونباخ 88/0 و 845/0 تأیید شده است (صالحی و همکاران، 2012؛ کسانی و همکاران، 2012).
بهمنظور تحلیل دادهها از نرمافزار 26 SPSS استفاده شد. یافتههای توصیفی با استفاده از شاخصهای مرکزی و پراکندگی ازجمله فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار ارائه شد. بهمنظور تجزیهوتحلیل دادهها از آزمونهای کولموگروف-اسمیرنف، شاپیرویلک، کروسکال-والیس و همچنین ضریب همبستگی اسپیرمن با ضریب اطمینان 95% و در سطح معنیداری 05/0 ≥ α استفاده شد.
یافتهها
یافتههای توصیفی حاصل از این مطالعه نشان داد از میان 600 نفر شرکتکننده در این مطالعه، 3/65 درصد زن و 7/34 درصد مرد بودهاند. بیشترین فراوانی مربوط به گروه سنی 30-21 سال (8/64%) و کمترین فراوانی مربوط به گروه سنی 50-41 سال (2/1%) بوده است. بیشترین فراوانی دانشجویان شرکتکننده در مطالعه، مربوط به رشته پزشکی عمومی (3/32%) بوده است. بیشترین فراوانی (3/35%) مربوط به دانشکده پزشکی و کمترین (1%) متعلق به دانشکده فناوریهای نوین علوم پزشکی بوده است. 7/48 درصد از شرکتکنندگان دارای مدرک دکترای حرفهای، 8/36 درصد دارای مدرک کارشناسی، 10 درصد دارای مدرک کارشناسی ارشد و 5/4 درصد دارای مدرک دکترای تخصصی بودهاند.
یافتههای تحلیلی حاصل از مطالعه نشان داد وضعیت متغیر سرمایه اجتماعی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با کسب امتیاز 49/24± 96/156 در وضعیت ضعیف قرار گرفته است. بعد «اعتماد فردی» در سطح ضعیف ارزیابی شده است. همچنین ابعاد «اعتماد اجتماعی - روابط انجمنی» و «همبستگی - حمایت اجتماعی» نیز به ترتیب در سطح بسیار ضعیف و ضعیف ارزیابی شدهاند. یافتههای این مطالعه همچنین نشاندهنده وضعیت متوسطی از رفتارهای حامی محیطزیست با میانگین امتیاز 77/13 ± 92/102 در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بوده است.
از میان مؤلفههای زیرمجموعه رفتارهای حامی محیطزیست مؤلفههای مصرف گاز، مصرف آب، استفاده از تولیدات دارای استاندارد زیستمحیطی، حفاظت از منابع طبیعی و استفاده از وسایل بازیافتی در وضعیت متوسط قرار داشتهاند و تنها مؤلفه مصرف برق در محدوده قوی قرار داشته است. میانگین و انحراف معیار امتیازات متغیرهای سرمایههای اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی در جدول 3 قابلملاحظه است.
جدول 3: میانگین امتیاز متغیرهای سرمایههای اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
همانطورکه نتایج جدول 4 نتایج نشان میدهد، بین متغیر سرمایه اجتماعی در دو بعد «اعتماد فردی» و «همبستگی -حمایت اجتماعی» با متغیر رفتارهای زیستمحیطی رابطه مثبت و معنیداری وجود داشته است. بین بعد «اعتماد اجتماعی- روابط انجمنی» با متغیر رفتارهای زیستمحیطی همبستگی معنیداری وجود نداشته است. نتایج این مطالعه همچنین رابطه مثبت و معنیداری بین متغیر سرمایه اجتماعی و متغیر رفتارهای زیستمحیطی نشان داد.
جدول 4: رابطه بین متغیر سرمایه اجتماعی و متغیر رفتارهای زیستمحیطی در دانشجویان علوم پزشکی اصفهان
*** 001/0 >p ** 01/0 >p
بحث
نتایج سنجش متغیر رفتارهای زیستمحیطی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان نشان داد، وضعیت رفتارهای حامی محیطزیست در این دسته از دانشجویان مطلوب نبوده است. این وضعیت به علت عدم رعایت الگوی مصرف در مؤلفههای رفتارهای زیستمحیطی ازجمله مصرف حاملهای انرژی؛ استفاده از تولیدات دارای استاندارد زیستمحیطی؛ حفاظت از منابع طبیعی و استفاده از وسایل بازیافتی بوده است.
مطالعات دیگری در همین راستا بر نامطلوببودن سطح رفتارهای حامی محیطزیست در دانشجویان برخی دانشگاههای ایران اشاره کردهاند. ازجمله مطالعهای روی دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر نشان داد چالشهای زیستمحیطی در اولویت آخر اهمیت برای آنها است. همچنین نتایج حاصل حاکی از آن است که میزان اطلاعات دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر در این زمینه بهطور متوسط کمتر از 50 درصد بوده است (علوی مقدم، 2013).
همانطور که در یافتهها ذکر شد، متغیر سرمایه اجتماعی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در وضعیت ضعیف قرار گرفته است. ضعیفبودن سرمایه اجتماعی این دسته از دانشجویان را میتوان به پایینبودن فعالیتهای دستهجمعی و داوطلبانه؛ پایینبودن همبستگی و شبکههای اجتماعی؛ پایینبودن سطح پیوندها و تعاملات بینفردی؛ کاهش اعتماد فردی و اجتماعی؛ کاهش حمایت اجتماعی؛ سطح پایین پایبندی به ارزشها؛ پایینبودن احساس تعلق و همبستگی مرتبط دانست.
مطالعهای با هدف بررسی سرمایه اجتماعی در دانشجویان علوم پزشکی مازندران در سال 1396 میزان متغیر سرمایه اجتماعی در دانشجویان را متوسط و رو به بالا ارزیابی کرد و نشان داد که بعد ارتباط با دوستان و خانواده بیشترین نمره میانگین و بعد مشارکت در اجتماعات محلی کمترین نمره میانگین ابعاد سرمایه اجتماعی در بین دانشجویان را دارد (چالشگر و همکاران، 2020).
سنجش رابطه بین متغیر سرمایه اجتماعی و متغیر رفتارهای زیستمحیطی در این مطالعه حاکی از وجود رابطه مثبت و معنیداری بین این دو متغیر بوده است؛ بنابراین انتظار میرود با ارتقاء شاخص سرمایه اجتماعی، وضعیت متغیر رفتارهای زیستمحیطی نیز بهبود یابد. همچنین به نظر میرسد با افزایش دو مؤلفه «اعتماد فردی» و «همبستگی - حمایت اجتماعی» باعث افزایش رفتارهای زیستمحیطی شود؛ بنابراین میتوان با افزایش میزان فعالیتهای دستهجمعی و داوطلبانه، افزایش اعتماد، حمایت اجتماعی، همبستگی، احساس تعلق و تقویت شبکههای اجتماعی، زمینه لازم برای ارتقاء رفتارهای زیستمحیطی در دانشجویان را افزایش داد.
همراستا با مطالعه حاضر مطالعه قنادی (2023) نشان داد که رابطهای مثبت و معنادار بین سرمایه اجتماعی و مؤلفههای آن با رفتار حفاظت از محیطزیست در بین دانشجویان دانشگاه همدان وجود دارد (قنادی، 2023).
البته ارتباط بین متغیرهای سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی میتواند متأثر از متغیرهای واسط یا تعدیلکننده دیگری باشد. همانطور که مطالعه وان و دوو (2022) نشان داد، دانش محیطزیستی نقش واسطهای در مسیر تأثیر سرمایه اجتماعی بر رفتارهای دوستدار محیطزیست فردی ایفا میکند و بهبود سرمایه اجتماعی تأثیر معناداری بر دانش محیطزیستی افراد با طبقه اجتماعی ذهنی بالا دارد. همچنین ناهمگونی جنسیتی سرمایه اجتماعی که بر دانش محیطزیستی تأثیر میگذارد، عمدتاً ناشی از اعتماد اجتماعی و شبکه اجتماعی است.
هر چه درجه اعتماد اجتماعی قویتر باشد، دانش محیطزیستی زنان غنیتر است و شبکه اجتماعی عمدتاً بر سطح دانش مردان تأثیر میگذارد. علاوه بر این، عموم مردم در مناطق جنوبی بیشتر تحتتأثیر اعتماد اجتماعی قرار دارند و دانش محیطزیستی خود را بهبود میبخشند (وان و دوو، 2022).
نتایج مطالعه دیگری که توسط ونتائو سی[8] و همکاران (2022) انجام شد، نشان داد از میان پنج بعد سرمایه اجتماعی، چهار بعد شامل اعتماد اجتماعی، هنجارهای اجتماعی، حس تعلق به جامعه و داوطلبی اجتماعی نقش واسطهای جزئی بین آگاهی محیطزیستی، کیفیت محیطزیست و رفتار دوستدار محیطزیست ایفا میکنند (سی و همکاران، 2022).
در همین راستا مطالعه وان و دوو (2022) در کره جنوبی نشان داد هرچه عموم مردم بیشتر به هنجارهای اجتماعی پایبند باشند، میزان مشارکت اجتماعی بالاتر و تمایل به اتخاذ رفتارهای خصوصی و عمومی حامی محیطزیست قویتر میشود. بااینحال، بهبود اعتماد اجتماعی تنها بر رفتارهای محیطی خصوصی و گسترش مقیاس شبکه اجتماعی تنها بر رفتارهای حامی محیطزیست عمومی تأثیر بسزایی داشته است (وان و دوو، 2022).
همراستا با مطالعه حاضر، یافتههای مطالعه بخشی و همکاران (2017) با هدف بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر رفتارهای محیطزیستی مسئولانه روی دانشجویان رشتههای کشاورزی، منابع طبیعی و محیطزیست دانشگاه بیرجند نیز نشان داد که شاخصهای سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی دانشجویان در حد متوسط بوده و رابطه مثبت و معنیداری بین متغیر سرمایه اجتماعی و رفتارهای حامی محیطزیست وجود داشته است. همچنین میزان همبستگی در دو بعد «انسجام اجتماعی» و «مشارکت اجتماعی» با رفتارهای محیط حامی محیطزیست بیشتر بوده است (بخشی و همکاران، 2017).
همچنین مطالعه صالحی و امامقلی (1391) نشان داد، بین سرمایه اجتماعی و رفتارهای محیطزیستی رابطه مثبت و مستقیم وجود دارد و از میان مؤلفههای سرمایه اجتماعی، هنجارهای اجتماعی رابطه بیشتری با رفتارهای زیستمحیطی نشان داده است (صالحی و امام قلی، 2012).
مطالعه حاضر ضمن اینکه بر اهمیت بررسی و در نظر گرفتن تأثیر بالقوه عوامل اجتماعی در حین برنامهریزی ابتکارات زیستمحیطی تأکید میکند، میتواند بهعنوان مبنایی برای تلاشهای ما در کاربرد نظریه سرمایه اجتماعی بهمنظور ارتقاء عملکرد جامعه دانشگاهی در بهبود رفتارهای زیستمحیطی در دانشگاهها باشد. محدودیت مطالعه حاضر این بود که عوامل واسطهای در ارتباط بین دو متغیر سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی را موردبررسی قرار نداده است. ازاینرو، پیشنهاد میشود در پژوهشهای آتی، رابطه بین سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی با در نظر گرفتن متغیرهای واسطهای از قبیل هنجارپذیری با استفاده از روش مدلسازی معادلات ساختاری مطالعه شود.
سیاستمداران و برنامهریزان آموزش عالی بایستی از طریق گسترش شبکههای اجتماعی و روابط انجمنی دانشجویان ازجمله شکلگیری و توسعه انجمنهای دانشجویی، ورزشی و افزایش گردهماییها، زمینه تقویت سرمایه اجتماعی آنان را فراهم کنند. تعیین نیازهای آموزشی و تدوین کوریکولومهای آموزشی مناسب برای ارتقای سرمایه اجتماعی و سبک زندگی حامی محیطزیست در مقاطع تحصیلی مختلف از ارکان اصلی در این خصوص به شمار میآید. همچنین برگزاری کارگاهها و دورههای آموزشی، همایشهای دورهای، تهیه و توزیع پمفلتها و محتواهای آموزشی در میان دانشجویان پیشنهاد میشود.
در این راستا ونتائو سی و همکاران (2022) پیشنهاد میکنند که میتوان از حمایت سازمانهای مردمنهاد حامی محیطزیست، آژانسهای تجاری و کمپینهای تبلیغاتی نیز بهره گرفت (سی و همکاران، 2022). کاستاندا و همکاران (2015) استفاده از رویکرد بازاریابی اجتماعی و محیطی را بهمنظور فعالسازی شبکههای اجتماعی در تشویق و تقویت رفتارهای زیستمحیطی پیشنهاد میکنند (کاستاندا و همکاران، 2015).
مطالعه حمایتخواه و همکاران (2018) نشان داد افزایش سطح دانش زیستمحیطی دانشجویان از طریق افزودن دروس مرتبط به محیطزیست، نقش مهمی در افزایش احساس مسئولیت و توانمندسازی تصمیمگیران زیستمحیطی آینده ایفا میکند (حمایتخواه و همکاران، 2018).
بنابراین تدوین یک برنامه جامع و کامل بهمنظور ارتقای جایگاه فرهنگ محیطزیست در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی کشور، از طریق آشناسازی دانشجویان با مفاهیم جدید توسعه پایدار و حفظ محیطزیست کمکرسان خواهد بود.
با توجه به اهمیت مسائل زیستمحیطی و تغییر اقلیم در حیات بشر، بایستی رفتارهای زیستمحیطی و عوامل مؤثر بر شکلگیری این دسته از رفتارها مدنظر قرار گیرد. مطالعه حاضر با بیان وضعیت متغیرهای سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی دانشجویان علوم پزشکی اصفهان تلاش کرده است ضمن آگاهیدادن به مسئولین در خصوص عدم توجه کافی به مسائل محیطزیستی پایدار در نظام آموزش عالی، حساسیت آنها را برای تدوین برنامههای آموزشی مناسب برای ارتقای سرمایه اجتماعی و راهبردهای نوین حفاظت از محیطزیست در بین دانشجویان دانشگاههای علوم پزشکی برانگیزد. پیشنهادهای سیاستگذاری در این خصوص به شرح زیر است:
1) برنامههای آموزشی: تدوین و یکپارچهسازی برنامههای آموزشی که بر اهمیت سرمایه اجتماعی و تأثیر آن بر رفتارهای زیستمحیطی تأکید دارند. این برنامهها باید شامل فعالیتها و ابتکارات اعتمادسازی باشد که حمایت اجتماعی و همبستگی را در بین دانشجویان ترویج میکند.
2) مشارکت اجتماع: پروژههای مبتنی بر اجتماع را تشویق کنید که پیوندهای اجتماعی و اقدامات جمعی زیستمحیطی را تقویت میکنند. این را میتوان از طریق ابتکارات دانشجومحور، فرصتهای داوطلبانه و مشارکت با سازمانهای زیستمحیطی محلی به دست آورد.
3) شبکههای حمایتی: ایجاد شبکههای حمایتی در مؤسسات آموزشی برای افزایش اعتماد فردی و حمایت اجتماعی در بین دانشجویان. برنامههای مربیگری، گروههای پشتیبانی همتایان و پروژههای مشترک میتوانند به ایجاد حس اجتماعی و مسئولیت مشترک برای پایداری زیستمحیطی کمک کنند.
4) ساختارهای تشویقی: اجرای سیاستهایی که رفتارهای طرفدار محیطزیست را تشویق میکند، بهویژه در حوزههایی که دانشجویان مشارکت قوی نشان دادهاند، مانند مصرف برق. سیستمهای پاداش، مسابقات و شناخت عمومی میتواند دانشجویان را برای ادامه و گسترش شیوههای پایدار خود ترغیب کند.
5) تحقیق و پایش: تحقیق و پایش مستمر در مورد رابطه بین سرمایه اجتماعی و رفتارهای حامی محیطزیست میتواند به شناسایی استراتژیها و حوزههای مؤثر نیازمند بهبود کمک کند و مطمئن شویم که سیاستها مرتبط و تأثیرگذار حفظ شوند.
مطالعات دیگری در همین راستا بر نامطلوببودن سطح رفتارهای حامی محیطزیست در دانشجویان برخی دانشگاههای ایران اشاره کردهاند. ازجمله مطالعهای روی دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر نشان داد چالشهای زیستمحیطی در اولویت آخر اهمیت برای آنها است. همچنین نتایج حاصل حاکی از آن است که میزان اطلاعات دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر در این زمینه بهطور متوسط کمتر از 50 درصد بوده است (علوی مقدم، 2013).
همانطور که در یافتهها ذکر شد، متغیر سرمایه اجتماعی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در وضعیت ضعیف قرار گرفته است. ضعیفبودن سرمایه اجتماعی این دسته از دانشجویان را میتوان به پایینبودن فعالیتهای دستهجمعی و داوطلبانه؛ پایینبودن همبستگی و شبکههای اجتماعی؛ پایینبودن سطح پیوندها و تعاملات بینفردی؛ کاهش اعتماد فردی و اجتماعی؛ کاهش حمایت اجتماعی؛ سطح پایین پایبندی به ارزشها؛ پایینبودن احساس تعلق و همبستگی مرتبط دانست.
مطالعهای با هدف بررسی سرمایه اجتماعی در دانشجویان علوم پزشکی مازندران در سال 1396 میزان متغیر سرمایه اجتماعی در دانشجویان را متوسط و رو به بالا ارزیابی کرد و نشان داد که بعد ارتباط با دوستان و خانواده بیشترین نمره میانگین و بعد مشارکت در اجتماعات محلی کمترین نمره میانگین ابعاد سرمایه اجتماعی در بین دانشجویان را دارد (چالشگر و همکاران، 2020).
سنجش رابطه بین متغیر سرمایه اجتماعی و متغیر رفتارهای زیستمحیطی در این مطالعه حاکی از وجود رابطه مثبت و معنیداری بین این دو متغیر بوده است؛ بنابراین انتظار میرود با ارتقاء شاخص سرمایه اجتماعی، وضعیت متغیر رفتارهای زیستمحیطی نیز بهبود یابد. همچنین به نظر میرسد با افزایش دو مؤلفه «اعتماد فردی» و «همبستگی - حمایت اجتماعی» باعث افزایش رفتارهای زیستمحیطی شود؛ بنابراین میتوان با افزایش میزان فعالیتهای دستهجمعی و داوطلبانه، افزایش اعتماد، حمایت اجتماعی، همبستگی، احساس تعلق و تقویت شبکههای اجتماعی، زمینه لازم برای ارتقاء رفتارهای زیستمحیطی در دانشجویان را افزایش داد.
همراستا با مطالعه حاضر مطالعه قنادی (2023) نشان داد که رابطهای مثبت و معنادار بین سرمایه اجتماعی و مؤلفههای آن با رفتار حفاظت از محیطزیست در بین دانشجویان دانشگاه همدان وجود دارد (قنادی، 2023).
البته ارتباط بین متغیرهای سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی میتواند متأثر از متغیرهای واسط یا تعدیلکننده دیگری باشد. همانطور که مطالعه وان و دوو (2022) نشان داد، دانش محیطزیستی نقش واسطهای در مسیر تأثیر سرمایه اجتماعی بر رفتارهای دوستدار محیطزیست فردی ایفا میکند و بهبود سرمایه اجتماعی تأثیر معناداری بر دانش محیطزیستی افراد با طبقه اجتماعی ذهنی بالا دارد. همچنین ناهمگونی جنسیتی سرمایه اجتماعی که بر دانش محیطزیستی تأثیر میگذارد، عمدتاً ناشی از اعتماد اجتماعی و شبکه اجتماعی است.
هر چه درجه اعتماد اجتماعی قویتر باشد، دانش محیطزیستی زنان غنیتر است و شبکه اجتماعی عمدتاً بر سطح دانش مردان تأثیر میگذارد. علاوه بر این، عموم مردم در مناطق جنوبی بیشتر تحتتأثیر اعتماد اجتماعی قرار دارند و دانش محیطزیستی خود را بهبود میبخشند (وان و دوو، 2022).
نتایج مطالعه دیگری که توسط ونتائو سی[8] و همکاران (2022) انجام شد، نشان داد از میان پنج بعد سرمایه اجتماعی، چهار بعد شامل اعتماد اجتماعی، هنجارهای اجتماعی، حس تعلق به جامعه و داوطلبی اجتماعی نقش واسطهای جزئی بین آگاهی محیطزیستی، کیفیت محیطزیست و رفتار دوستدار محیطزیست ایفا میکنند (سی و همکاران، 2022).
در همین راستا مطالعه وان و دوو (2022) در کره جنوبی نشان داد هرچه عموم مردم بیشتر به هنجارهای اجتماعی پایبند باشند، میزان مشارکت اجتماعی بالاتر و تمایل به اتخاذ رفتارهای خصوصی و عمومی حامی محیطزیست قویتر میشود. بااینحال، بهبود اعتماد اجتماعی تنها بر رفتارهای محیطی خصوصی و گسترش مقیاس شبکه اجتماعی تنها بر رفتارهای حامی محیطزیست عمومی تأثیر بسزایی داشته است (وان و دوو، 2022).
همراستا با مطالعه حاضر، یافتههای مطالعه بخشی و همکاران (2017) با هدف بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر رفتارهای محیطزیستی مسئولانه روی دانشجویان رشتههای کشاورزی، منابع طبیعی و محیطزیست دانشگاه بیرجند نیز نشان داد که شاخصهای سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی دانشجویان در حد متوسط بوده و رابطه مثبت و معنیداری بین متغیر سرمایه اجتماعی و رفتارهای حامی محیطزیست وجود داشته است. همچنین میزان همبستگی در دو بعد «انسجام اجتماعی» و «مشارکت اجتماعی» با رفتارهای محیط حامی محیطزیست بیشتر بوده است (بخشی و همکاران، 2017).
همچنین مطالعه صالحی و امامقلی (1391) نشان داد، بین سرمایه اجتماعی و رفتارهای محیطزیستی رابطه مثبت و مستقیم وجود دارد و از میان مؤلفههای سرمایه اجتماعی، هنجارهای اجتماعی رابطه بیشتری با رفتارهای زیستمحیطی نشان داده است (صالحی و امام قلی، 2012).
مطالعه حاضر ضمن اینکه بر اهمیت بررسی و در نظر گرفتن تأثیر بالقوه عوامل اجتماعی در حین برنامهریزی ابتکارات زیستمحیطی تأکید میکند، میتواند بهعنوان مبنایی برای تلاشهای ما در کاربرد نظریه سرمایه اجتماعی بهمنظور ارتقاء عملکرد جامعه دانشگاهی در بهبود رفتارهای زیستمحیطی در دانشگاهها باشد. محدودیت مطالعه حاضر این بود که عوامل واسطهای در ارتباط بین دو متغیر سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی را موردبررسی قرار نداده است. ازاینرو، پیشنهاد میشود در پژوهشهای آتی، رابطه بین سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی با در نظر گرفتن متغیرهای واسطهای از قبیل هنجارپذیری با استفاده از روش مدلسازی معادلات ساختاری مطالعه شود.
سیاستمداران و برنامهریزان آموزش عالی بایستی از طریق گسترش شبکههای اجتماعی و روابط انجمنی دانشجویان ازجمله شکلگیری و توسعه انجمنهای دانشجویی، ورزشی و افزایش گردهماییها، زمینه تقویت سرمایه اجتماعی آنان را فراهم کنند. تعیین نیازهای آموزشی و تدوین کوریکولومهای آموزشی مناسب برای ارتقای سرمایه اجتماعی و سبک زندگی حامی محیطزیست در مقاطع تحصیلی مختلف از ارکان اصلی در این خصوص به شمار میآید. همچنین برگزاری کارگاهها و دورههای آموزشی، همایشهای دورهای، تهیه و توزیع پمفلتها و محتواهای آموزشی در میان دانشجویان پیشنهاد میشود.
در این راستا ونتائو سی و همکاران (2022) پیشنهاد میکنند که میتوان از حمایت سازمانهای مردمنهاد حامی محیطزیست، آژانسهای تجاری و کمپینهای تبلیغاتی نیز بهره گرفت (سی و همکاران، 2022). کاستاندا و همکاران (2015) استفاده از رویکرد بازاریابی اجتماعی و محیطی را بهمنظور فعالسازی شبکههای اجتماعی در تشویق و تقویت رفتارهای زیستمحیطی پیشنهاد میکنند (کاستاندا و همکاران، 2015).
مطالعه حمایتخواه و همکاران (2018) نشان داد افزایش سطح دانش زیستمحیطی دانشجویان از طریق افزودن دروس مرتبط به محیطزیست، نقش مهمی در افزایش احساس مسئولیت و توانمندسازی تصمیمگیران زیستمحیطی آینده ایفا میکند (حمایتخواه و همکاران، 2018).
بنابراین تدوین یک برنامه جامع و کامل بهمنظور ارتقای جایگاه فرهنگ محیطزیست در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی کشور، از طریق آشناسازی دانشجویان با مفاهیم جدید توسعه پایدار و حفظ محیطزیست کمکرسان خواهد بود.
با توجه به اهمیت مسائل زیستمحیطی و تغییر اقلیم در حیات بشر، بایستی رفتارهای زیستمحیطی و عوامل مؤثر بر شکلگیری این دسته از رفتارها مدنظر قرار گیرد. مطالعه حاضر با بیان وضعیت متغیرهای سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیستمحیطی دانشجویان علوم پزشکی اصفهان تلاش کرده است ضمن آگاهیدادن به مسئولین در خصوص عدم توجه کافی به مسائل محیطزیستی پایدار در نظام آموزش عالی، حساسیت آنها را برای تدوین برنامههای آموزشی مناسب برای ارتقای سرمایه اجتماعی و راهبردهای نوین حفاظت از محیطزیست در بین دانشجویان دانشگاههای علوم پزشکی برانگیزد. پیشنهادهای سیاستگذاری در این خصوص به شرح زیر است:
1) برنامههای آموزشی: تدوین و یکپارچهسازی برنامههای آموزشی که بر اهمیت سرمایه اجتماعی و تأثیر آن بر رفتارهای زیستمحیطی تأکید دارند. این برنامهها باید شامل فعالیتها و ابتکارات اعتمادسازی باشد که حمایت اجتماعی و همبستگی را در بین دانشجویان ترویج میکند.
2) مشارکت اجتماع: پروژههای مبتنی بر اجتماع را تشویق کنید که پیوندهای اجتماعی و اقدامات جمعی زیستمحیطی را تقویت میکنند. این را میتوان از طریق ابتکارات دانشجومحور، فرصتهای داوطلبانه و مشارکت با سازمانهای زیستمحیطی محلی به دست آورد.
3) شبکههای حمایتی: ایجاد شبکههای حمایتی در مؤسسات آموزشی برای افزایش اعتماد فردی و حمایت اجتماعی در بین دانشجویان. برنامههای مربیگری، گروههای پشتیبانی همتایان و پروژههای مشترک میتوانند به ایجاد حس اجتماعی و مسئولیت مشترک برای پایداری زیستمحیطی کمک کنند.
4) ساختارهای تشویقی: اجرای سیاستهایی که رفتارهای طرفدار محیطزیست را تشویق میکند، بهویژه در حوزههایی که دانشجویان مشارکت قوی نشان دادهاند، مانند مصرف برق. سیستمهای پاداش، مسابقات و شناخت عمومی میتواند دانشجویان را برای ادامه و گسترش شیوههای پایدار خود ترغیب کند.
5) تحقیق و پایش: تحقیق و پایش مستمر در مورد رابطه بین سرمایه اجتماعی و رفتارهای حامی محیطزیست میتواند به شناسایی استراتژیها و حوزههای مؤثر نیازمند بهبود کمک کند و مطمئن شویم که سیاستها مرتبط و تأثیرگذار حفظ شوند.
ملاحظات اخلاقی
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در تهیه این مقاله با آگاهی و رضایت کامل مشارکت داشتهاند.
تأمین مالی
برای تهیه این مقاله حمایت مالی از هیچ نهاد یا سازمانی دریافت نشده است.
تضاد منافع
نویسندگان اظهار میدارند هیچگونه تعارض منافعی در نگارش این مقاله وجود ندارد.
پیروی از اصول اخلاقی
اطلاعات مربوط به شرکتکنندگان محرمانه و پرسشنامهها بدون ذکر نام و هرگونه مشخصات فردی بوده است. شرکتکنندگان در مطالعه در تکمیل پرسشنامه آزادی کامل داشتهاند. این پژوهش با کد اخلاق IR.MUI.NUREMA.REC.1402.017 در معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به تصویب رسیده است.
منابع:
Aghili, S. M., Khoshfar, G. R., & Salehi, S. (2009). Social Capital and Responsible Environmental Behaviors in Northern Iran (Case Study: Gilan, Mazandaran and Golestan Provinces). Journal of AgriculturalSciencesandNaturalResources,16(1),236-250. [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/443294/fa
Alavi Moghadam, S. M. R., Maknoun, R., Babazadeh Naseri, A., Khanmohammadi Hazaveh, M. R., & Efthari Yeganeh, Y. (2013). Assessment of knowledge, attitude and performance of students of Amirkabir University of Technology regarding the environment. Journal of EnvironmentalScienceandTechnology,14(4),147-154. [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/87061/fa
Bakhshi, M. R., Pirdadeh Beiranvand, K., & Falaki, M. (2017). Investigating the Relationship between Social Capital and Environmental Behaviors of Students in University of Birjand. Journal of Social capital management, 4(3), 453-471. [In Persian]. https://jscm.ut.ac.ir/article_64820.html
Castaneda, M. G., Martinez, C. P., Marte, R., & Roxas, B. (2015). Explaining the environmentally-sustainable consumer behavior: A social capital perspective. Social Responsibility Journal, 11(4), 658-676. https://doi.org/10.1108/SRJ-02-2014-0019
Chaleshgar Kordasiabi, M., Yazdani Cherati, J., Avazpour, M., Ramezani, A., & Hosseinzadeh, K. (2020). Investigation of Social Capital among Mazandaran University of Medical Sciences Students. Jornal of Health 11(2), 194-202. [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/382881/fa
de Carvalho Maffia, A. M., Silva, E., & Jacovine, L. A. G. (2011). Environment and environmental awareness: how university students conceive and act. Acta Scientiarum. Biological Sciences, 33(2), 209-214. https://www.redalyc.org/pdf/1871/187118578012.pdf
Emina, K. A. (2021). Sustainable development and the future generations. Social Sciences, Humanitiesand Education Journal (SHEJournal), 2(1), 57-71. http://dx.doi.org/10.25273/she.v2i1.8611
Esmailnejad, M., Eskandari Sani, M., & Rezaei, E. (2021). An analysis of the culture and responsible environmental behaviors of Birjand citizens. Journal of Human and Environment, 19(1), 161-173. [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/1042313/fa
Fazeli, M., & Salehi, S. J. (2013). The gap between attitude, knowledge and environmental behavior of tourists. Tourism Management Studies, 8(22), 137-161. [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/202667/fa
Ghannadi, S. (2023).The Relationship between Social Capital with Environmental ProtectionBehaviors.Journal of Modern Psychology, 3(4), 48-53. https://doi.org/10.22034/jmp.2024.445070.1091
Hemayatkhah, M., Rahmanian, V., & Mansoorian, E. (2018). Evaluating the level of environmental behaviors among students at Jahrom University of Medical Sciences, 2016-2017. Jornal of Environmental Health Sustainable Development, 3(3), 567-577. http://jehsd.ssu.ac.ir/article-1-128-en.html
Kasani, A., Gohari, M. R., Mousav, M. T., & Asadi Lari, M. R. (2012). Factor analysis of the social capital questionnaire in the study of urban justice in Tehran.. Journal of the School of Public Health and Health Research Institute, 10(2), 1-10. [In Persian]. http://sjsph.tums.ac.ir/article-1-17-fa.html
Lozano, R., Lozano, F. J., Mulder, K., Huisingh, D., & Waas, T. (2013). Advancing higher education for sustainable development: international insights and critical reflections. Journal of Cleaner Production, 48, 3-9. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2013.03.034
Macias, T., Williams, K. (2016). Know your neighbors, save the planet: Social capital and the widening wedge of pro-environmental outcomes. Environment and Behavio 48(3), 391-420. https://doi.org/10.1177/0013916514540458
Mishchuk, H., Bilan, Y., Androniceanu, A., & Krol, V. (2023). Social capital: Evaluating its roles in competitiveness and ensuring human development. Journal of Competitiveness, 15(2). https://doi.org/10.7441/joc.2023.02.01
Salehi, S., & Emamgholi, L. (2012). Effect of Social Capital on Environmental Behavior (Case Study: Kurdistan Province). Journal of Iranian Sociology, 13(4), 90-115. [In Persian]. http://www.jsi-isa.ir/article_21041_en.html
Salehi, S., & Emamgholi, L. (2012). A Study of Role of Cultural Capital on Environmental Behavior (Case Study: Kurdistan Province). Journal of Cultural and Communication Studies, 8(91-120). [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/118207/fa
Salehi, S., Pazooki, Z., & Emamgholi, L. (2014). Education and training and the environment (attitudes, knowledge and environmental behavior of students). Journal of Educational Sicences, 6(2), 171-190. [In Persian]. https://education.scu.ac.ir/article_10750.html
Savari, M., & Khaleghi, B. (2023). The role of social capital in forest conservation: An approach to deal with deforestation. Science of The Total Environment, 896, 165216. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2023.165216
Si, W., Jiang, C., & Meng, L. (2022). The relationship between environmental awareness, habitat quality, and community residents’ pro-environmental behavior—mediated effects model analysis based on social capital. International Journal of Environmental Research Public Health, 19(20), 13253. https://doi.org/10.3390/ijerph192013253
Siarkhalaj, H., Shokoohifar, K., & Farahmand, M. (2014). Investigating social factors affecting environmental behaviors (case study: citizens of Yazd city). Journal of Urban Sociological Studies, 4(10), 141-109. [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/210392/fa
Xu Z, Li Y, Wang C, Shan J.(2024). Social capital and environmentally friendly behaviors. Environmental Science & Policy, 151, 103612. https://doi.org/10.1016/j.envsci.2023.103612
Wan, Q., & Du, W. (2022). Social capital, environmental knowledge, and pro-environmental behavior. International Journal of Environmental Research Public Health, 19(3), 1443. https://doi.org/10.3390/ijerph19031443
Yildirim, J., Alpaslan, B., & Eker, E. E. (2021). The role of social capital in environmental protection efforts: evidence from Turkey. Journal of Applied Statistics, 48(13-15), 2626-2642. https://doi.org/10.1080/02664763.2020.1843609
Zareshahabadi, A., Sayarkhalaj, H., & Aghaabdollahmahootfooroosh, S. (2016). Factors Associated with Environmental Behavior in the Urban Environment (Case Study: the Citizens of the City of Karaj). Journal of environmental education and sustainable development, 5(1), 27-39 [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/261011/en
Alavi Moghadam, S. M. R., Maknoun, R., Babazadeh Naseri, A., Khanmohammadi Hazaveh, M. R., & Efthari Yeganeh, Y. (2013). Assessment of knowledge, attitude and performance of students of Amirkabir University of Technology regarding the environment. Journal of EnvironmentalScienceandTechnology,14(4),147-154. [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/87061/fa
Bakhshi, M. R., Pirdadeh Beiranvand, K., & Falaki, M. (2017). Investigating the Relationship between Social Capital and Environmental Behaviors of Students in University of Birjand. Journal of Social capital management, 4(3), 453-471. [In Persian]. https://jscm.ut.ac.ir/article_64820.html
Castaneda, M. G., Martinez, C. P., Marte, R., & Roxas, B. (2015). Explaining the environmentally-sustainable consumer behavior: A social capital perspective. Social Responsibility Journal, 11(4), 658-676. https://doi.org/10.1108/SRJ-02-2014-0019
Chaleshgar Kordasiabi, M., Yazdani Cherati, J., Avazpour, M., Ramezani, A., & Hosseinzadeh, K. (2020). Investigation of Social Capital among Mazandaran University of Medical Sciences Students. Jornal of Health 11(2), 194-202. [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/382881/fa
de Carvalho Maffia, A. M., Silva, E., & Jacovine, L. A. G. (2011). Environment and environmental awareness: how university students conceive and act. Acta Scientiarum. Biological Sciences, 33(2), 209-214. https://www.redalyc.org/pdf/1871/187118578012.pdf
Emina, K. A. (2021). Sustainable development and the future generations. Social Sciences, Humanitiesand Education Journal (SHEJournal), 2(1), 57-71. http://dx.doi.org/10.25273/she.v2i1.8611
Esmailnejad, M., Eskandari Sani, M., & Rezaei, E. (2021). An analysis of the culture and responsible environmental behaviors of Birjand citizens. Journal of Human and Environment, 19(1), 161-173. [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/1042313/fa
Fazeli, M., & Salehi, S. J. (2013). The gap between attitude, knowledge and environmental behavior of tourists. Tourism Management Studies, 8(22), 137-161. [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/202667/fa
Ghannadi, S. (2023).The Relationship between Social Capital with Environmental ProtectionBehaviors.Journal of Modern Psychology, 3(4), 48-53. https://doi.org/10.22034/jmp.2024.445070.1091
Hemayatkhah, M., Rahmanian, V., & Mansoorian, E. (2018). Evaluating the level of environmental behaviors among students at Jahrom University of Medical Sciences, 2016-2017. Jornal of Environmental Health Sustainable Development, 3(3), 567-577. http://jehsd.ssu.ac.ir/article-1-128-en.html
Kasani, A., Gohari, M. R., Mousav, M. T., & Asadi Lari, M. R. (2012). Factor analysis of the social capital questionnaire in the study of urban justice in Tehran.. Journal of the School of Public Health and Health Research Institute, 10(2), 1-10. [In Persian]. http://sjsph.tums.ac.ir/article-1-17-fa.html
Lozano, R., Lozano, F. J., Mulder, K., Huisingh, D., & Waas, T. (2013). Advancing higher education for sustainable development: international insights and critical reflections. Journal of Cleaner Production, 48, 3-9. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2013.03.034
Macias, T., Williams, K. (2016). Know your neighbors, save the planet: Social capital and the widening wedge of pro-environmental outcomes. Environment and Behavio 48(3), 391-420. https://doi.org/10.1177/0013916514540458
Mishchuk, H., Bilan, Y., Androniceanu, A., & Krol, V. (2023). Social capital: Evaluating its roles in competitiveness and ensuring human development. Journal of Competitiveness, 15(2). https://doi.org/10.7441/joc.2023.02.01
Salehi, S., & Emamgholi, L. (2012). Effect of Social Capital on Environmental Behavior (Case Study: Kurdistan Province). Journal of Iranian Sociology, 13(4), 90-115. [In Persian]. http://www.jsi-isa.ir/article_21041_en.html
Salehi, S., & Emamgholi, L. (2012). A Study of Role of Cultural Capital on Environmental Behavior (Case Study: Kurdistan Province). Journal of Cultural and Communication Studies, 8(91-120). [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/118207/fa
Salehi, S., Pazooki, Z., & Emamgholi, L. (2014). Education and training and the environment (attitudes, knowledge and environmental behavior of students). Journal of Educational Sicences, 6(2), 171-190. [In Persian]. https://education.scu.ac.ir/article_10750.html
Savari, M., & Khaleghi, B. (2023). The role of social capital in forest conservation: An approach to deal with deforestation. Science of The Total Environment, 896, 165216. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2023.165216
Si, W., Jiang, C., & Meng, L. (2022). The relationship between environmental awareness, habitat quality, and community residents’ pro-environmental behavior—mediated effects model analysis based on social capital. International Journal of Environmental Research Public Health, 19(20), 13253. https://doi.org/10.3390/ijerph192013253
Siarkhalaj, H., Shokoohifar, K., & Farahmand, M. (2014). Investigating social factors affecting environmental behaviors (case study: citizens of Yazd city). Journal of Urban Sociological Studies, 4(10), 141-109. [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/210392/fa
Xu Z, Li Y, Wang C, Shan J.(2024). Social capital and environmentally friendly behaviors. Environmental Science & Policy, 151, 103612. https://doi.org/10.1016/j.envsci.2023.103612
Wan, Q., & Du, W. (2022). Social capital, environmental knowledge, and pro-environmental behavior. International Journal of Environmental Research Public Health, 19(3), 1443. https://doi.org/10.3390/ijerph19031443
Yildirim, J., Alpaslan, B., & Eker, E. E. (2021). The role of social capital in environmental protection efforts: evidence from Turkey. Journal of Applied Statistics, 48(13-15), 2626-2642. https://doi.org/10.1080/02664763.2020.1843609
Zareshahabadi, A., Sayarkhalaj, H., & Aghaabdollahmahootfooroosh, S. (2016). Factors Associated with Environmental Behavior in the Urban Environment (Case Study: the Citizens of the City of Karaj). Journal of environmental education and sustainable development, 5(1), 27-39 [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/261011/en
نوع مطالعه: اصیل |
موضوع مقاله:
آلودگی محیط زیست
دریافت: 1403/10/12 | پذیرش: 1404/6/23 | انتشار: 1404/7/12
دریافت: 1403/10/12 | پذیرش: 1404/6/23 | انتشار: 1404/7/12
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
فصلنامه رفاه اجتماعی
تهران، اوین، بلوار دانشجو، خ کودکیار، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، ساختمان فارابی
تلفن دفتر نشریه: 02171732851
وب سایت: http://refahj.uswr.ac.ir
ایمیل: refahj@uswr.ac.ir
