دوره 25، شماره 96 - ( در حال انتشار 1404 )
جلد 25 شماره 96 صفحات 0-0 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Azimi A, Pir ahari N, Parnian S. (2025). Investigation and comparative analysis of social hope among Tehrani citizens. refahj. 25(96), : 10 doi:10.32598/refahj.25.96.4463.1
URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-4319-fa.html
URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-4319-fa.html
عظیمی علیرضا، پیر اهری نیر، پرنیان شیده. اعتباریابی پرسشنامه امید اجتماعی در بین شهروندان تهران رفاه اجتماعی 1404; 25 (96) 10.32598/refahj.25.96.4463.1
متن کامل [PDF 472 kb]
(164 دریافت)
| چکیده (HTML) (583 مشاهده)
منابع: (توکویل، 2017)؛ (پیترز، 1993)؛ (دارندورف، 1976)؛ (باومن، 2004)؛ (دورکیم، 2002)؛ (سوئدبرگ و میازاکی، 2017)؛ (وبر، 1994)؛ (ترنر، 2018)؛ (استوکدیل، 2019)؛ (بریثویت، 2004)؛ (مک‌کورمیک، 2017).
روش
پژوهش حاضر از نوع کمّی و با روش پیمایشی و با ابزار پرسشنامه انجام شد. اعتبار پرسشنامه از طریق اعتبارسنجی محتوایی و صوری و با ابزار CVR محاسبه شد که میانگین کل به دست آمده (798/0)، نشان‌دهنده اعتبار ابزار است. از اعتبارسنجی سازه نیز برای امید اجتماعی استفاده شد. همچنین برای پایایی از آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار به دست آمده (88/0)، نشان‌دهنده پایایی ابزار است.
جامعه آماری پژوهش نیز شامل شهروندان تهرانی 15 تا 65 سال است که بر پایه فرمول کوکران، 384 نفر به‌عنوان حجم نمونه تعیین شد و برای اطمینان به 400 نمونه افزایش پیدا کرد. شیوه نمونهگیری، دومرحله‌ای است که در زمستان 1401 انجام شده است. ابتدا به صورت نمونهگیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای و سپس از بین مناطق انتخابی، شهروندان پاسخگو با نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شدند.
نحوه نمونهگیری در جدول 2 مشخص شده است. همچنین حوزه‌های هر منطقه، در نقشه بلوکهای سازمان آمار، به‌صورت تصادفی انتخاب شده‌اند (5 حوزه در هر منطقه) و انتخاب دو بلوک در هر حوزه نیز به‌صورت تصادفی و با شروع از جنوب شرقی آن بلوک است. واحدهای هر بلوک در فهرست‌برداری کل پلاکها تعیین شد. خانوارهای نمونه هم با نمونهگیری تصادفی انتخاب شده‌اند و در هر منزل، از افراد واجد شرایط (در صورت اعلام آمادگی) نظرسنجی شده است. در صورت نبود افراد، از پلاکهای بعدی (جایگزین) استفاده شد. پاسخ‌نامه‌های نهایی نیز با نرم‌افزار SPSS مورد تحلیل قرار گرفته است.
یافته‌ها
توصیف بافت نمونه
ویژگیهای افراد موردمطالعه: 5/52 درصد زنان و 5/47 درصد مردان هستند. در گروههای سنی، 22 درصد گروه 27-37 سال، 5/30 درصد 37-47 سال، 5/22 درصد 47-57 سال و 25 درصد مابقی، از سایر گروههای سنی هستند. در گروه تحصیلات، اغلب افراد با 27 درصد دیپلم،3/26 درصد لیسانس، 8/26 درصد فوق‌لیسانس و کمترین میزان (3/5 درصد)، فوق‌دیپلم و 6/14 درصد مابقی، دکتری و زیر دیپلم بودهاند. وضعیت تأهل نشان داد که اکثریت افراد (3/60 درصد) متأهل و 7/39 درصد مابقی، افراد مجرد، مطلقه، همسر فوت‌شده و سایر موارد هستند.
در گروه فعالیتها، 5/52 درصد شاغل، 3/19 درصد بازنشسته، 10 درصد دانشجو، 5/9 درصد بیکار و 7/8 درصد مابقی در سایر فعالیتها بودند. به لحاظ توزیع فراوانی قومیت، اغلب افراد (قوم فارس) 5/43 درصد، قوم آذری 3/21 درصد و کمترین آنان، 5/1 درصد (قوم بلوچ) و 7/33 درصد مابقی را اقوام کرد، لر، گیلک و سایرین تشکیل داده‌اند.
سرانجام به لحاظ درآمد ماهانه، اکثریت افراد نمونه (2/47 درصد) درآمد 7-14 میلیون تومان، 8/28 درصد، 14-21 میلیون تومان، 2/15 درصد کمتر از 7 میلیون تومان و 8/8 درصد نیز درآمد بالای 21 میلیون تومان داشتند.
شناسایی شاخصهای امید اجتماعی
برای شناسایی ابعاد امید اجتماعی از آزمون تحلیل عامل اکتشافی استفاده شد که هدف آن، مطالعه نظم و ساختار موجود در داده‌های چند متغیره است و در آن، حتیالمقدور از مشاهدات زیاد، تعداد معدودی انتخاب می‌شوند که هر یک، از روی متغیرها و معنی آنها تفسیر می‌شوند.
اساس تحلیل عامل بر دو آزمون (آزمون کیزر- میر – اولکین (KMO) و بارتلت) مبتنی است که تناسب داده‌ها برای تحلیل عامل را نشان می‌دهند؛ با استفاده از این آزمونها بررسی می‌شود که کاهش داده‌ها به چندعاملی پنهانی ممکن است.
با توجه به جدول 3، برای تقلیل داده‌ها به عوامل بنیادی و پنهانی، مشکلی وجود ندارد و سازه‌های نظری و تجربی تحقیق با هم تناسب دارند. مقدار آزمون کرویت بارتلت (335/8572) نشان می‌دهد که ماتریس همبستگی عاملها با گویه‌ها و متغیرها، یک ماتریس واحد نیست؛ از یک سو، همبستگی درون‌گویه‌ای مناسب است و از سویی دیگر، همبستگی هر عامل با مجموعه گویه‌ها و نیز همبستگی عوامل دیگر با مجموعه گویه‌ها، متفاوت است.
جدول 4 شامل نتایج تحلیل عاملی و همسازی گویه‌ها با عوامل است؛
ابعاد مختلف امید اجتماعی
بر پایه نتایج تحلیل عامل اکتشافی، ابعاد و گویه‌های امید اجتماعی توصیف شده‌اند.
بعد اجتماعی
طبق جدول 5، سوألات طراحی‌شده (مثبت و منفی) نشان می‌دهد میانگین گویه‌های منفی، بالای 3 و گویه‌های مثبت، پایین 3 است که در کل نشان‌دهنده میزان پایین بعد اجتماعی در امید اجتماعی شهروندان تهرانی است.
بعد اقتصادی
جدول 6 نشان می‌دهد که امید اجتماعی شهروندان تهران از بعد اقتصادی، از میزان پایینی برخوردار است.
بعد سیاسی
جدول 7 نشان می‌دهد امید اجتماعی شهروندان تهرانی در بعد سیاسی، از متوسط، پایین‌تر است.
بعد فردی
جدول 8 نشان می‌دهد از بعد فردی نیز امید اجتماعی شهروندان تهرانی، پایین‌تر از میانگین است.
جدول 9 نشان می‌دهد که بعد سیاسی از بالاترین و بعد اقتصادی از پایین‌ترین میزان امید اجتماعی برخوردار است.
تحلیل امید اجتماعی در شهروندان تهرانی
با هدف شناخت وضعیت موجود امید اجتماعی با وضع حداقلی یا حد متوسط، از آزمون تی‌تک نمونه‌ای استفاده شد. طبق جدول 10 و با توجه به سطح معناداری زیر 05/0، تفاوت معناداری بین میانگین ابعاد امید اجتماعی با میانگین متوسط و حداقلی وجود دارد، به‌طوری‌که در تمامی ابعاد، میانگین واقعی پایین‌تر است و نشان‌دهنده امید اجتماعی پایین شهروندان تهرانی است.
مقایسه امید اجتماعی بر پایه ویژگیهای جمعیت‌شناختی شهروندان تهرانی
جدول زیر نتایج آزمونهای تی نمونه‌های مستقل و تحلیل واریانس یک‌طرفه برای مقایسه امید اجتماعی بر پایه ویژگیهای جمعیت‌شناختی است که بر اساس سطح معناداری، به‌جز قومیت، سایر مشخصات از تفاوت معناداری برخوردار نیستند. جدول 11 نشان می‌دهد بیشترین درصد به قوم گیلک و کمترین به قوم بلوچ، تعلق دارند. برای درصد بالای امید اجتماعی در قوم گیلک، میتوان دلایلی چون بافت فرهنگی بومی و محلی آنها، وضعیت اقتصادی و توسعه‌یافتگی نسبت به قومیتهای دیگر را برشمرد.
بحث
به باور اینرراریتی، انسان تنها موجودی است که درک و احساسی از آینده دارد و همین آگاهی، وی را ناگزیر از داشتن احساس بیم و امید میکند. آرنسون، امید را مبنای اراده اجتماعی و گرین، آن را نقشه راهی برای ادامه پیشرفت در آینده توصیف میکند. ناامیدی اجتماعی در پژوهشهای (طاهری‌دمنه و کاظمی، 2020)، (امیری‌اسفرجانی و همکاران، 2019)، (کیانی‌قلعه‌سردی، 2018)، (امیرپناهی و همکاران، 2016) و همایش ملی امید اجتماعی (1398) بررسی شده است. لذا میتوان گفت ناامیدی اجتماعی، پدیده‌ای غالب، نه‌تنها میان شهروندان تهرانی که در جامعه ایران و در زمینههای مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، به‌ویژه در سالهای اخیر بوده است و با توجه نتایج تحقیق حاضر، باید به بحران و مسئله امید اجتماعی در شهروندان تهرانی اذعان کرد.
همچنین بررسی ویژگیهای جمعیت‌شناختی شهروندان تهرانی نشان داد که جز قومیت، در سایر ویژگیها (گروه سنی، جنسیت، تحصیلات، وضعیت فعالیت و وضعیت تأهل)، تفاوت معناداری وجود ندارد.
تصور فرد از آینده بستگی به درک وی از وضعیت موجود دارد؛ هر چه وضع کنونی را از نظر اقتصادی و اجتماعی ناعادلانه‌تر بداند، از افزایش عدالت در آینده ناامیدتر می‌شود. لذا به نظر می‌رسد افزایش امید اجتماعی در ایران منوط به اصلاحات اساسی در فرایندها و رویه‌های کشور و افزایش احساس عدالت در اعضای جامعه است.
پیشنهاد‌ها و راه‌کارها:
الف) اجتماعی
شایستهسالاری در انتخاب افراد برای مسئولیتهای مختلف
اجرای دقیقتر اصل 7 حقوق بشر (همه در برابر قانون مساوی هستند و حق دارند بی‌هیچ تبعیضی از حمایت یکسان قانون برخوردار شوند.)
کمک‌گرفتن از نهادهای واسط امیدآفرین، مانند سمنها
استفاده از دیدگاههای متخصصان مختلف برای تحلیلی چندوجهی
افزایش امید اجتماعی از طریق رسانه‌ها (درباره ظرفیتها و توانمندیهای کشور)
مصاحبه‌های عمقی با شهروندان تهرانی از تجربیات زیسته آنها، در رابطه با میزان امید و عوامل مرتبط با آن و ارائه راهکارهای کاربردی
ب) اقتصادی
بهبود وضعیت معیشت مردم
اصلاح مقررات اقتصادی
شفاف‌سازی اقتصادی
ممانعت از انحصارات
حذف اقتصاد رانتی
تقویت و اصلاح نظام مالیاتی
ج) سیاسی
استفاده از تجربیات متخصصین کشورهای توسعه‌یافته
تعامل بیشتر بین مردم و مسئولین
آینده‌نگار بودن مسئولین به جای آینده‌نگری
لازم به ذکر است پژوهش حاضر با محدودیتهایی چون کمبود پیشینه پژوهش، نبود ادبیات نظری مرتبط، محدودیت در توزیع و گردآوری به دلیل همکاری نامناسب شهروندان، پراکندگی و گستردگی مناطق شهر تهران و محدودیت ابزار اندازه‌گیری مواجه بود.
ملاحظات اخلاقی
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در تهیه این مقاله مشارکت آگاهانه و همراه با رضایت داشته‌اند.
منابع مالی
برای تهیه این مقاله حمایت مالی مستقیم از هیچ نهاد یا سازمانی دریافت نشده است.
تعارض منافع
در این مقاله بین نویسندگان هیچ‌گونه تضاد منافع وجود نداشته است.
پیروی از اصول اخلاقی پژوهش
در این مقاله کدهای اخلاقی پژوهش رعایت شده است و در کمیته اخلاق دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی با کد IR.USWR.REC.1400.238 تصویب شده است.
منابع
متن کامل: (14 مشاهده)
مقدمه
امید، بنیان تلاش و پیشرفت در زندگی انسان است و هنگامی‌که انسان نسبت به آینده جامعه خویش امیدوار باشد، سرشار از انرژی، شادکامی، نبوغ و ابتکار خواهد شد.
امید اجتماعی، مفهومی برای تشریح فضای بین‌الاذهانی جامعه است و به ساختار احساسات حاکم بر این فضا مربوط می‌شود (فاضلی، 2018). امید اجتماعی را میتوان مبنایی برای سنجش ظرفیتهای آرزومندی جامعه در ابعاد مختلف تلقی کرد. امید اجتماعی عامل تداوم جامعه در مقابله با بحران است. در این صورت است که افراد جامعه از یک سو بهتر میتوانند برای پیشبرد اهداف خود و حکومت گام بردارند و از سوی دیگر میتوانند همراهی بهتری با ارکان نظام داشته باشند که نتیجه تحقق برنامه‌ها و سیاستگذاریهاست (خانیکی، 2019).
امروزه با توجه به بحرانهای گوناگونی که شهروند تهرانی با آن درگیر است ـ مانند بحران محیط‌زیست، بحران فرسایش سرمایه‌های اجتماعی، بحران سیاسی درنتیجه درگیریهای منطقه‌ای و بین‌المللی، بحران آسیبهای اجتماعی، بحران اعتیاد، بحران فقر و بحران تبعیض اجتماعی ـ این پرسش مطرح می‌شود که چه امکان یا امیدی برای بهبود شرایط جامعه وجود دارد (فاضلی، 2018).
آنچه در بررسیهای اولیه، تحقیقات و مشاهدات به دست آمده است، این پرسش بنیادی را به ذهن پژوهشگر متبادر میکند که شاخصهای امید اجتماعی شهروندان تهرانی کدامند؟ آنچه پژوهش حاضر را از پژوهشهای پیشین متمایز میکند، این است که تمرکز بر شهروندان تهرانی است و نه یک قشر یا گروه خاص (ازاین‌جهت که تهران، پایتخت و اصلی‌ترین کلان‌شهر ایران و دارای بیشترین جمعیت و تنوع قومیتی است)؛ از رویکرد جامعهشناختی استفاده شده، نه روانشناسی؛ و نیز به جای مفاهیم مرتبط با امید (مانند امید به آینده یا امید به زندگی)، به امید اجتماعی پرداخته شده است.
چارچوب نظری
«امید» به‌عنوان کلید روان‌درمانی موفق، پایه و اساس نوعی از روان‌درمانی را تشکیل داده است. «امیدواری به آینده» و نقطه مقابل آن یعنی «ناامیدی»، جزو مباحث مهمی هستند که (به‌ویژه در دهه اخیر) موردتوجه جامعهشناسان، روانشناسان و علمای سیاست قرار گرفتند (صفری‌شالی و طوافی، 2018).
اندیشمندان مؤخر جامعهشناسی به مقولاتی همچون «امید»، «ترس»، «اضطراب اجتماعی» پرداخته‌اند، چراکه فرض اصلی جامعهشناسان معاصر، به رسمیت شناختن ارتباط بین امید و سلامت اجتماعی است (فرخ‌نژادکشکی و همکاران، 2018). هنری دروش در کتاب «جامعهشناسی امید»، برای اولین بار دین، اتوپیا و انتظار را به‌مثابه سه جلوه اصلی امید در عصر حاضر مورد تحلیل جامعهشناختی قرار داد.
آلبرت گری در کتاب «جامعهشناسی سلامت و بیماری» بیان میکند که پس از تحولات نظری در جامعهشناسی، مواردی نظیر «امید اجتماعی» جزو مقولات موردتوجه این رشته قرار گرفتند. «ریچارد رورتی» (2011)، ازجمله کسانی بود که امید اجتماعی را تعریف کرد: «تلاش، برنامه‌ریزی و همکاری افراد جامعه برای رسیدن به هدف، خواه موفقیت کسب شود یا نشود» (میرسپاسی، 2009).
رورتی معتقد است: «بشر به جایی رسیده که به جای دل‌بستگی به پروژه‌های عظیم تغییر اجتماعی، باید به اصلاح همین انسان خاکی و جامعه موجود بپردازد. نه بر اساس الگویی آرمانی، بلکه به‌اندازه‌ای که بتواند یک زندگی شرافتمندانه برای افراد فراهم آورد» (طاهری‌دمنه و کاظمی، 2020).
امید اجتماعی بیش از آن‌که درکی احساسی از وضعیت حاضر باشد، نوعی آگاهی نسبت به جامعه و ارتباط دوطرفه فرد و نظام اجتماعی است. جامعهشناسی امید میبایست جریان تعاملی کنشگر و نظام اجتماعی را در رابطه با امید اجتماعی واکاوی کند (امیرپناهی و همکاران، 2016).
فاضلی معتقد است گفت‌وگوهایی اخیری که درباره امید در ایران شکل گرفته است، نشان‌دهنده وجود موقعیت اجتماعی خاصی است که در آن، امید به مسئله جامعه تبدیل شده است (فاضلی، 2019).
در جدول 1، خلاصه‌ای از نظریه‌های اجتماعی درباره امید اجتماعی ارائه می‌شود:
امید، بنیان تلاش و پیشرفت در زندگی انسان است و هنگامی‌که انسان نسبت به آینده جامعه خویش امیدوار باشد، سرشار از انرژی، شادکامی، نبوغ و ابتکار خواهد شد.
امید اجتماعی، مفهومی برای تشریح فضای بین‌الاذهانی جامعه است و به ساختار احساسات حاکم بر این فضا مربوط می‌شود (فاضلی، 2018). امید اجتماعی را میتوان مبنایی برای سنجش ظرفیتهای آرزومندی جامعه در ابعاد مختلف تلقی کرد. امید اجتماعی عامل تداوم جامعه در مقابله با بحران است. در این صورت است که افراد جامعه از یک سو بهتر میتوانند برای پیشبرد اهداف خود و حکومت گام بردارند و از سوی دیگر میتوانند همراهی بهتری با ارکان نظام داشته باشند که نتیجه تحقق برنامه‌ها و سیاستگذاریهاست (خانیکی، 2019).
امروزه با توجه به بحرانهای گوناگونی که شهروند تهرانی با آن درگیر است ـ مانند بحران محیط‌زیست، بحران فرسایش سرمایه‌های اجتماعی، بحران سیاسی درنتیجه درگیریهای منطقه‌ای و بین‌المللی، بحران آسیبهای اجتماعی، بحران اعتیاد، بحران فقر و بحران تبعیض اجتماعی ـ این پرسش مطرح می‌شود که چه امکان یا امیدی برای بهبود شرایط جامعه وجود دارد (فاضلی، 2018).
آنچه در بررسیهای اولیه، تحقیقات و مشاهدات به دست آمده است، این پرسش بنیادی را به ذهن پژوهشگر متبادر میکند که شاخصهای امید اجتماعی شهروندان تهرانی کدامند؟ آنچه پژوهش حاضر را از پژوهشهای پیشین متمایز میکند، این است که تمرکز بر شهروندان تهرانی است و نه یک قشر یا گروه خاص (ازاین‌جهت که تهران، پایتخت و اصلی‌ترین کلان‌شهر ایران و دارای بیشترین جمعیت و تنوع قومیتی است)؛ از رویکرد جامعهشناختی استفاده شده، نه روانشناسی؛ و نیز به جای مفاهیم مرتبط با امید (مانند امید به آینده یا امید به زندگی)، به امید اجتماعی پرداخته شده است.
چارچوب نظری
«امید» به‌عنوان کلید روان‌درمانی موفق، پایه و اساس نوعی از روان‌درمانی را تشکیل داده است. «امیدواری به آینده» و نقطه مقابل آن یعنی «ناامیدی»، جزو مباحث مهمی هستند که (به‌ویژه در دهه اخیر) موردتوجه جامعهشناسان، روانشناسان و علمای سیاست قرار گرفتند (صفری‌شالی و طوافی، 2018).
اندیشمندان مؤخر جامعهشناسی به مقولاتی همچون «امید»، «ترس»، «اضطراب اجتماعی» پرداخته‌اند، چراکه فرض اصلی جامعهشناسان معاصر، به رسمیت شناختن ارتباط بین امید و سلامت اجتماعی است (فرخ‌نژادکشکی و همکاران، 2018). هنری دروش در کتاب «جامعهشناسی امید»، برای اولین بار دین، اتوپیا و انتظار را به‌مثابه سه جلوه اصلی امید در عصر حاضر مورد تحلیل جامعهشناختی قرار داد.
آلبرت گری در کتاب «جامعهشناسی سلامت و بیماری» بیان میکند که پس از تحولات نظری در جامعهشناسی، مواردی نظیر «امید اجتماعی» جزو مقولات موردتوجه این رشته قرار گرفتند. «ریچارد رورتی» (2011)، ازجمله کسانی بود که امید اجتماعی را تعریف کرد: «تلاش، برنامه‌ریزی و همکاری افراد جامعه برای رسیدن به هدف، خواه موفقیت کسب شود یا نشود» (میرسپاسی، 2009).
رورتی معتقد است: «بشر به جایی رسیده که به جای دل‌بستگی به پروژه‌های عظیم تغییر اجتماعی، باید به اصلاح همین انسان خاکی و جامعه موجود بپردازد. نه بر اساس الگویی آرمانی، بلکه به‌اندازه‌ای که بتواند یک زندگی شرافتمندانه برای افراد فراهم آورد» (طاهری‌دمنه و کاظمی، 2020).
امید اجتماعی بیش از آن‌که درکی احساسی از وضعیت حاضر باشد، نوعی آگاهی نسبت به جامعه و ارتباط دوطرفه فرد و نظام اجتماعی است. جامعهشناسی امید میبایست جریان تعاملی کنشگر و نظام اجتماعی را در رابطه با امید اجتماعی واکاوی کند (امیرپناهی و همکاران، 2016).
فاضلی معتقد است گفت‌وگوهایی اخیری که درباره امید در ایران شکل گرفته است، نشان‌دهنده وجود موقعیت اجتماعی خاصی است که در آن، امید به مسئله جامعه تبدیل شده است (فاضلی، 2019).
در جدول 1، خلاصه‌ای از نظریه‌های اجتماعی درباره امید اجتماعی ارائه می‌شود:
جدول 1: خلاصه نظریه‌های امید اجتماعی
منابع: (توکویل، 2017)؛ (پیترز، 1993)؛ (دارندورف، 1976)؛ (باومن، 2004)؛ (دورکیم، 2002)؛ (سوئدبرگ و میازاکی، 2017)؛ (وبر، 1994)؛ (ترنر، 2018)؛ (استوکدیل، 2019)؛ (بریثویت، 2004)؛ (مک‌کورمیک، 2017).
روش
پژوهش حاضر از نوع کمّی و با روش پیمایشی و با ابزار پرسشنامه انجام شد. اعتبار پرسشنامه از طریق اعتبارسنجی محتوایی و صوری و با ابزار CVR محاسبه شد که میانگین کل به دست آمده (798/0)، نشان‌دهنده اعتبار ابزار است. از اعتبارسنجی سازه نیز برای امید اجتماعی استفاده شد. همچنین برای پایایی از آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار به دست آمده (88/0)، نشان‌دهنده پایایی ابزار است.
جامعه آماری پژوهش نیز شامل شهروندان تهرانی 15 تا 65 سال است که بر پایه فرمول کوکران، 384 نفر به‌عنوان حجم نمونه تعیین شد و برای اطمینان به 400 نمونه افزایش پیدا کرد. شیوه نمونهگیری، دومرحله‌ای است که در زمستان 1401 انجام شده است. ابتدا به صورت نمونهگیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای و سپس از بین مناطق انتخابی، شهروندان پاسخگو با نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شدند.
نحوه نمونهگیری در جدول 2 مشخص شده است. همچنین حوزه‌های هر منطقه، در نقشه بلوکهای سازمان آمار، به‌صورت تصادفی انتخاب شده‌اند (5 حوزه در هر منطقه) و انتخاب دو بلوک در هر حوزه نیز به‌صورت تصادفی و با شروع از جنوب شرقی آن بلوک است. واحدهای هر بلوک در فهرست‌برداری کل پلاکها تعیین شد. خانوارهای نمونه هم با نمونهگیری تصادفی انتخاب شده‌اند و در هر منزل، از افراد واجد شرایط (در صورت اعلام آمادگی) نظرسنجی شده است. در صورت نبود افراد، از پلاکهای بعدی (جایگزین) استفاده شد. پاسخ‌نامه‌های نهایی نیز با نرم‌افزار SPSS مورد تحلیل قرار گرفته است.
جدول 2: نحوه نمونهگیری پژوهش
یافته‌ها
توصیف بافت نمونه
ویژگیهای افراد موردمطالعه: 5/52 درصد زنان و 5/47 درصد مردان هستند. در گروههای سنی، 22 درصد گروه 27-37 سال، 5/30 درصد 37-47 سال، 5/22 درصد 47-57 سال و 25 درصد مابقی، از سایر گروههای سنی هستند. در گروه تحصیلات، اغلب افراد با 27 درصد دیپلم،3/26 درصد لیسانس، 8/26 درصد فوق‌لیسانس و کمترین میزان (3/5 درصد)، فوق‌دیپلم و 6/14 درصد مابقی، دکتری و زیر دیپلم بودهاند. وضعیت تأهل نشان داد که اکثریت افراد (3/60 درصد) متأهل و 7/39 درصد مابقی، افراد مجرد، مطلقه، همسر فوت‌شده و سایر موارد هستند.
در گروه فعالیتها، 5/52 درصد شاغل، 3/19 درصد بازنشسته، 10 درصد دانشجو، 5/9 درصد بیکار و 7/8 درصد مابقی در سایر فعالیتها بودند. به لحاظ توزیع فراوانی قومیت، اغلب افراد (قوم فارس) 5/43 درصد، قوم آذری 3/21 درصد و کمترین آنان، 5/1 درصد (قوم بلوچ) و 7/33 درصد مابقی را اقوام کرد، لر، گیلک و سایرین تشکیل داده‌اند.
سرانجام به لحاظ درآمد ماهانه، اکثریت افراد نمونه (2/47 درصد) درآمد 7-14 میلیون تومان، 8/28 درصد، 14-21 میلیون تومان، 2/15 درصد کمتر از 7 میلیون تومان و 8/8 درصد نیز درآمد بالای 21 میلیون تومان داشتند.
شناسایی شاخصهای امید اجتماعی
برای شناسایی ابعاد امید اجتماعی از آزمون تحلیل عامل اکتشافی استفاده شد که هدف آن، مطالعه نظم و ساختار موجود در داده‌های چند متغیره است و در آن، حتیالمقدور از مشاهدات زیاد، تعداد معدودی انتخاب می‌شوند که هر یک، از روی متغیرها و معنی آنها تفسیر می‌شوند.
اساس تحلیل عامل بر دو آزمون (آزمون کیزر- میر – اولکین (KMO) و بارتلت) مبتنی است که تناسب داده‌ها برای تحلیل عامل را نشان می‌دهند؛ با استفاده از این آزمونها بررسی می‌شود که کاهش داده‌ها به چندعاملی پنهانی ممکن است.
جدول 3: نتایج آزمونهای تحلیل عامل اکتشافی ابعاد امید اجتماعی
با توجه به جدول 3، برای تقلیل داده‌ها به عوامل بنیادی و پنهانی، مشکلی وجود ندارد و سازه‌های نظری و تجربی تحقیق با هم تناسب دارند. مقدار آزمون کرویت بارتلت (335/8572) نشان می‌دهد که ماتریس همبستگی عاملها با گویه‌ها و متغیرها، یک ماتریس واحد نیست؛ از یک سو، همبستگی درون‌گویه‌ای مناسب است و از سویی دیگر، همبستگی هر عامل با مجموعه گویه‌ها و نیز همبستگی عوامل دیگر با مجموعه گویه‌ها، متفاوت است.
جدول 4 شامل نتایج تحلیل عاملی و همسازی گویه‌ها با عوامل است؛
جدول 4: نتایج تحلیل عامل ابعاد امید اجتماعی شهروندان تهرانی
ابعاد مختلف امید اجتماعی
بر پایه نتایج تحلیل عامل اکتشافی، ابعاد و گویه‌های امید اجتماعی توصیف شده‌اند.
بعد اجتماعی
طبق جدول 5، سوألات طراحی‌شده (مثبت و منفی) نشان می‌دهد میانگین گویه‌های منفی، بالای 3 و گویه‌های مثبت، پایین 3 است که در کل نشان‌دهنده میزان پایین بعد اجتماعی در امید اجتماعی شهروندان تهرانی است.
جدول 5: توصیف بعد اجتماعی امید اجتماعی
بعد اقتصادی
جدول 6 نشان می‌دهد که امید اجتماعی شهروندان تهران از بعد اقتصادی، از میزان پایینی برخوردار است.
جدول 6: توصیف بعد اقتصادی امید اجتماعی
بعد سیاسی
جدول 7 نشان می‌دهد امید اجتماعی شهروندان تهرانی در بعد سیاسی، از متوسط، پایین‌تر است.
جدول 7: توصیف بعد سیاسی امید اجتماعی
بعد فردی
جدول 8 نشان می‌دهد از بعد فردی نیز امید اجتماعی شهروندان تهرانی، پایین‌تر از میانگین است.
جدول 8: توصیف بعد فردی امید اجتماعی
جدول 9 نشان می‌دهد که بعد سیاسی از بالاترین و بعد اقتصادی از پایین‌ترین میزان امید اجتماعی برخوردار است.
جدول 9: توصیف ابعاد امید اجتماعی
تحلیل امید اجتماعی در شهروندان تهرانی
با هدف شناخت وضعیت موجود امید اجتماعی با وضع حداقلی یا حد متوسط، از آزمون تی‌تک نمونه‌ای استفاده شد. طبق جدول 10 و با توجه به سطح معناداری زیر 05/0، تفاوت معناداری بین میانگین ابعاد امید اجتماعی با میانگین متوسط و حداقلی وجود دارد، به‌طوری‌که در تمامی ابعاد، میانگین واقعی پایین‌تر است و نشان‌دهنده امید اجتماعی پایین شهروندان تهرانی است.
جدول 10: نتایج آزمون t تک‌نمونه‌ای برای وضعیت امید اجتماعی شهروندان تهرانی
مقایسه امید اجتماعی بر پایه ویژگیهای جمعیت‌شناختی شهروندان تهرانی
جدول زیر نتایج آزمونهای تی نمونه‌های مستقل و تحلیل واریانس یک‌طرفه برای مقایسه امید اجتماعی بر پایه ویژگیهای جمعیت‌شناختی است که بر اساس سطح معناداری، به‌جز قومیت، سایر مشخصات از تفاوت معناداری برخوردار نیستند. جدول 11 نشان می‌دهد بیشترین درصد به قوم گیلک و کمترین به قوم بلوچ، تعلق دارند. برای درصد بالای امید اجتماعی در قوم گیلک، میتوان دلایلی چون بافت فرهنگی بومی و محلی آنها، وضعیت اقتصادی و توسعه‌یافتگی نسبت به قومیتهای دیگر را برشمرد.
جدول 11: نتایج آزمونهای t با دو نمونه مستقل و تحلیل واریانس یک‌طرفه
بحث
به باور اینرراریتی، انسان تنها موجودی است که درک و احساسی از آینده دارد و همین آگاهی، وی را ناگزیر از داشتن احساس بیم و امید میکند. آرنسون، امید را مبنای اراده اجتماعی و گرین، آن را نقشه راهی برای ادامه پیشرفت در آینده توصیف میکند. ناامیدی اجتماعی در پژوهشهای (طاهری‌دمنه و کاظمی، 2020)، (امیری‌اسفرجانی و همکاران، 2019)، (کیانی‌قلعه‌سردی، 2018)، (امیرپناهی و همکاران، 2016) و همایش ملی امید اجتماعی (1398) بررسی شده است. لذا میتوان گفت ناامیدی اجتماعی، پدیده‌ای غالب، نه‌تنها میان شهروندان تهرانی که در جامعه ایران و در زمینههای مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، به‌ویژه در سالهای اخیر بوده است و با توجه نتایج تحقیق حاضر، باید به بحران و مسئله امید اجتماعی در شهروندان تهرانی اذعان کرد.
همچنین بررسی ویژگیهای جمعیت‌شناختی شهروندان تهرانی نشان داد که جز قومیت، در سایر ویژگیها (گروه سنی، جنسیت، تحصیلات، وضعیت فعالیت و وضعیت تأهل)، تفاوت معناداری وجود ندارد.
تصور فرد از آینده بستگی به درک وی از وضعیت موجود دارد؛ هر چه وضع کنونی را از نظر اقتصادی و اجتماعی ناعادلانه‌تر بداند، از افزایش عدالت در آینده ناامیدتر می‌شود. لذا به نظر می‌رسد افزایش امید اجتماعی در ایران منوط به اصلاحات اساسی در فرایندها و رویه‌های کشور و افزایش احساس عدالت در اعضای جامعه است.
پیشنهاد‌ها و راه‌کارها:
الف) اجتماعی
شایستهسالاری در انتخاب افراد برای مسئولیتهای مختلف
اجرای دقیقتر اصل 7 حقوق بشر (همه در برابر قانون مساوی هستند و حق دارند بی‌هیچ تبعیضی از حمایت یکسان قانون برخوردار شوند.)
کمک‌گرفتن از نهادهای واسط امیدآفرین، مانند سمنها
استفاده از دیدگاههای متخصصان مختلف برای تحلیلی چندوجهی
افزایش امید اجتماعی از طریق رسانه‌ها (درباره ظرفیتها و توانمندیهای کشور)
مصاحبه‌های عمقی با شهروندان تهرانی از تجربیات زیسته آنها، در رابطه با میزان امید و عوامل مرتبط با آن و ارائه راهکارهای کاربردی
ب) اقتصادی
بهبود وضعیت معیشت مردم
اصلاح مقررات اقتصادی
شفاف‌سازی اقتصادی
ممانعت از انحصارات
حذف اقتصاد رانتی
تقویت و اصلاح نظام مالیاتی
ج) سیاسی
استفاده از تجربیات متخصصین کشورهای توسعه‌یافته
تعامل بیشتر بین مردم و مسئولین
آینده‌نگار بودن مسئولین به جای آینده‌نگری
لازم به ذکر است پژوهش حاضر با محدودیتهایی چون کمبود پیشینه پژوهش، نبود ادبیات نظری مرتبط، محدودیت در توزیع و گردآوری به دلیل همکاری نامناسب شهروندان، پراکندگی و گستردگی مناطق شهر تهران و محدودیت ابزار اندازه‌گیری مواجه بود.
ملاحظات اخلاقی
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در تهیه این مقاله مشارکت آگاهانه و همراه با رضایت داشته‌اند.
منابع مالی
برای تهیه این مقاله حمایت مالی مستقیم از هیچ نهاد یا سازمانی دریافت نشده است.
تعارض منافع
در این مقاله بین نویسندگان هیچ‌گونه تضاد منافع وجود نداشته است.
پیروی از اصول اخلاقی پژوهش
در این مقاله کدهای اخلاقی پژوهش رعایت شده است و در کمیته اخلاق دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی با کد IR.USWR.REC.1400.238 تصویب شده است.
منابع
Amiriasfarjani, Z., Hashemiyanfar, A., & Qasemi, V. (2018), Exploring Social Hope, Foundation Data Theory. Iran’s Social Issues, 10(10): 27-51. Link (in Persian)
Amirpanahi, M., Malmir, M., Shokriyani, M. (2016), Status Measurement of Social Hope in Iran. Social Work Research Paper, 3: 79-106. Link (in Persian)
Bauman, Z. (2004), To Hope is Human. Tikkun, 19(6): 64-67. Link
Braithwaite, V. (2004), The Hope Process and Social Inclusion. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 592(1): 128-151. Link
Dahrendorf, R. (1976), Inequality, Hope, and Progress (Eleanor Rathbone Memorial Lecture). Liverpool, Liverpool University Press. Link
Durkheim, E. (2002), On the Division of Social Work (Trans. by B. Parham). Tehran, Nahr-e-Karzan. Link (in Persian)
Farokhnezhadkeshki, D., Mohammadi, A., & Haghighatian, M. (2018), Investigating the Sociological Factors Effective In the Hope for the Future of Tabriz Residents, Urban Sociological Studies, 8(29): 81-108. Link (in Persian)
Fazeli, M. (2019), the Social Hope of Humble Government and Small Successes. In H. Khaniki (Ed.), Social Hope; Nature, Condition and Etiology (557-562), Tehran, Research Institute of Cultural and Social Studies (in Cooperation with the Rahman Institute). Link (in Persian)
Fazeli, N. (2017), Contemporary Social Hope, Development of Social Science Education, 21(1). Link (in Persian)
Khaniki, H. (2019), Social Hope, the Nature, Status and Etiology, Tehran, Research Institute of Cultural and Social Studies (In Cooperation with the Rahman Institute). Link (in Persian)
Kiani Ghale Sardi, P. (2018), A Study of Social Hope among Students and Non-University Youth in Tehran (Master’s Thesis). Shahid Beheshti University, Tehran. (in Persian)
McCormick, M. S. (2017). Rational Hope. Philosophical Explorations, 20(1): 127-141. Link
Mirsepasi, A. (2009). Ethics in the Public Domain, Tehran, Sales Publications. Link (in Persian)
Peters, C. H. (1993). Kant’s Philosophy of Hope, New York, Peter Lang Inc., International Academic Publishers. Link
Rorty, R. (2011), Social Philosophy and Hope (Translated by Azarang and Nader), Tehran, Nei Publication. Link (in Persian)
Safarishali, R., & Tavvafi, P. (2018). Investigating the Level of Hope for the Future and Factors Affecting It among Tehrani Citizens. Welfare and Social Development Planning Quarterly, 9(35): 117-157. Link (in Persian)
Stockdale, K. (2019). Social and Political Dimensions of Hope. Journal of Social Philosophy, 50(1): 28-44. Link
Swedberg, R., & Miyazaki, H. (2017). The Economy of Hope: An Introduction, Pennsylvania, University of Pennsylvania Press. Link
Taheridamneh, M., & Kazemi, M. (2020), A Futurist Reading of The Problematic of Social Hope in Iran. Quarterly Journal of Strategic Researches on Social Issues of Iran, 9(3): 49-80. Link (in Persian)
Tocqueville, A. D. (2017). Democracy in America. New York, Library of America. Link
Turner, J. H. (2018). Theoretical Principles of Sociology (Trans. by Ebrahimi Mirzei). Tehran, Loyeh Publication. Link (in Persian)
Weber, M. (1994). Weber: Political Writings. Cambridge, Cambridge University Press. Link
Amirpanahi, M., Malmir, M., Shokriyani, M. (2016), Status Measurement of Social Hope in Iran. Social Work Research Paper, 3: 79-106. Link (in Persian)
Bauman, Z. (2004), To Hope is Human. Tikkun, 19(6): 64-67. Link
Braithwaite, V. (2004), The Hope Process and Social Inclusion. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 592(1): 128-151. Link
Dahrendorf, R. (1976), Inequality, Hope, and Progress (Eleanor Rathbone Memorial Lecture). Liverpool, Liverpool University Press. Link
Durkheim, E. (2002), On the Division of Social Work (Trans. by B. Parham). Tehran, Nahr-e-Karzan. Link (in Persian)
Farokhnezhadkeshki, D., Mohammadi, A., & Haghighatian, M. (2018), Investigating the Sociological Factors Effective In the Hope for the Future of Tabriz Residents, Urban Sociological Studies, 8(29): 81-108. Link (in Persian)
Fazeli, M. (2019), the Social Hope of Humble Government and Small Successes. In H. Khaniki (Ed.), Social Hope; Nature, Condition and Etiology (557-562), Tehran, Research Institute of Cultural and Social Studies (in Cooperation with the Rahman Institute). Link (in Persian)
Fazeli, N. (2017), Contemporary Social Hope, Development of Social Science Education, 21(1). Link (in Persian)
Khaniki, H. (2019), Social Hope, the Nature, Status and Etiology, Tehran, Research Institute of Cultural and Social Studies (In Cooperation with the Rahman Institute). Link (in Persian)
Kiani Ghale Sardi, P. (2018), A Study of Social Hope among Students and Non-University Youth in Tehran (Master’s Thesis). Shahid Beheshti University, Tehran. (in Persian)
McCormick, M. S. (2017). Rational Hope. Philosophical Explorations, 20(1): 127-141. Link
Mirsepasi, A. (2009). Ethics in the Public Domain, Tehran, Sales Publications. Link (in Persian)
Peters, C. H. (1993). Kant’s Philosophy of Hope, New York, Peter Lang Inc., International Academic Publishers. Link
Rorty, R. (2011), Social Philosophy and Hope (Translated by Azarang and Nader), Tehran, Nei Publication. Link (in Persian)
Safarishali, R., & Tavvafi, P. (2018). Investigating the Level of Hope for the Future and Factors Affecting It among Tehrani Citizens. Welfare and Social Development Planning Quarterly, 9(35): 117-157. Link (in Persian)
Stockdale, K. (2019). Social and Political Dimensions of Hope. Journal of Social Philosophy, 50(1): 28-44. Link
Swedberg, R., & Miyazaki, H. (2017). The Economy of Hope: An Introduction, Pennsylvania, University of Pennsylvania Press. Link
Taheridamneh, M., & Kazemi, M. (2020), A Futurist Reading of The Problematic of Social Hope in Iran. Quarterly Journal of Strategic Researches on Social Issues of Iran, 9(3): 49-80. Link (in Persian)
Tocqueville, A. D. (2017). Democracy in America. New York, Library of America. Link
Turner, J. H. (2018). Theoretical Principles of Sociology (Trans. by Ebrahimi Mirzei). Tehran, Loyeh Publication. Link (in Persian)
Weber, M. (1994). Weber: Political Writings. Cambridge, Cambridge University Press. Link
نوع مطالعه: اصیل |
موضوع مقاله:
کیفیت زندگی
دریافت: 1402/12/17 | پذیرش: 1403/8/30 | انتشار: 1404/1/15
دریافت: 1402/12/17 | پذیرش: 1403/8/30 | انتشار: 1404/1/15
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
فصلنامه رفاه اجتماعی
تهران، اوین، بلوار دانشجو، خ کودکیار، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، ساختمان فارابی
تلفن دفتر نشریه: 02171732851
وب سایت: http://refahj.uswr.ac.ir
ایمیل: refahj@uswr.ac.ir
