دوره 24، شماره 93 - ( 4-1403 )
جلد 24 شماره 93 صفحات 338-301 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Khosravani R, Vosooghi M, Baghaei Sarabi A, Musai M. (2024). Investigating the Impact of Entrepreneurial Personality and Innovativeness of Economic Activities on Improving the Quality of Life of Villagers. refahj. 24(93), : 8 doi:10.32598/refahj.24.93.4156.1
URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-4091-fa.html
URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-4091-fa.html
خسروانی راضیه، وثوقی منصور، بقایی سرابی علی، موسائی میثم. تأثیر شخصیت کارآفرین و نوآور در فعالیتهای اقتصادی بر ارتقای کیفیت زندگی روستاییان (مطالعه موردی روستاهای شهرستان نظرآباد) رفاه اجتماعی 1403; 24 (93) :338-301 10.32598/refahj.24.93.4156.1
متن کامل [PDF 741 kb]
(1478 دریافت)
| چکیده (HTML) (2004 مشاهده)
متن کامل: (380 مشاهده)
مقدمه
در سالهای اخیر، توسعه شهرنشینی در جوامع انسانی موجب شکاف درآمدی، ناهمخوانی در مصرف‌گرایی بین ساکنین شهر و روستا و کاهش اشتغال در نواحی روستایی شده است (موروایووا، 2018). یافته‌های علمی نشان می‌دهند که وضعیت اقتصادی در سطح فردی و ملی - اجتماعی با شرایط و کیفیت زندگی افرادی که در مناطق روستایی سکونت دارند، همبسته است (وو و لی، 2017). ازاین‌رو، همواره یکی از دغدغه‌های اجتماعی-اقتصادی دولتها در کشورهای درحال‌توسعه و حتی جوامع توسعه‌یافته، پیداکردن راهبردهای مؤثر و کاربردی به‌منظور بهبود شاخصهای اقتصادی است.
کارآفرین و نوآوربودن ازجمله ویژگیهای شخصیتی هستند که نقش کلیدی در این زمینه ایفا می‌کنند. بر اساس مطالعات نظری موجود، برخورداری از شخصیت کارآفرین و نوآور به عنوان پیش‌فرضهای رشد اقتصادی، نتایج مطلوب یک اقتصاد پویا را رقم می‌زنند (جرج و گاتنگو، 2013).
در نتیجه، حضور افراد نوآور و کارآفرین در دنیای پرتلاطم و پرنوسان امروزی، به عنوان دو بال موتور محرکه رشد اقتصادی جوامع به شمار می‌آید. ژائو (2011) کارآفرین‌بودن را به عنوان ویژگی شخصیتی که باعث ایجاد تغییر از طریق خلق یا نوآوری که معمولاً همراه با ریسک است، تعریف کرده‌اند.
بر این اساس، کارآفرین‌بودن بر فرصتهایی برای خلق و راه‌اندازی کسب‌وکارها و سازمانها تأکید می‌کند؛ بنابراین، کارآفرینان روستایی در چارچوب فضای روستایی درگیر فعالیت کارآفرینی شده و از منابع فضایی موجود در آن بهره می‌گیرند. بر اساس تعریف کارکردی از کارآفرینی، کارآفرینان روستایی دربرگیرنده ترکیب جدیدی از منابع روستایی مکان‌محور یا محلی شده‌ای هستند که ارزشهای جدیدی نه‌فقط برای کارآفرینی بلکه برای فضای روستایی خلق می‌کنند (مولر و کروسگارد، 2014).
به عنوان مفهومی مرتبط اما متفاوت از مفهوم شخصیت کارآفرین، شخصیت نوآور به عنوان توانایی ایجاد ترکیبی نو از عاملهای تولید و یا حالتهای مختلف سیستم در اثر به‌کارگیری تابع تولیدی جدید قلمداد می‌شود (شومپیتر ، 2010). یسیل و درلی (2013) نیز نوآوری را به عنوان وسیله‌ای برای ایجاد تغییر می‌دانند که شامل فرآیند ایجاد، توسعه، اجرای ایده و رفتار جدید است.
در سطح جهان، تغییرات شکل‌گرفته در حوزه فناوری و میزان بالای انباشت ایده‌های نوآورانه، حرکت به سمت اقتصاد دانش‌محور را اجتناب‌ناپذیر ساخته است. هسته مرکزی چنین حرکتی، فعالیتهای نوآورانه در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی است. ازاین‌رو، برانگیختن روحیه نوآوری در افراد جامعه و اشاعه فناوریهای نوین در همه بخشهای اقتصادی لازم و ضروری به نظر می‌رسد؛ زیرا توسعه فعالیتهای نوآورانه رشد سرمایه‌گذاری و کارآفرینی را به همراه خواهد داشت (النفراه و موصلی، 2018). اگرچه در نگاه اول، به نظر می‌رسد همبستگی خطی بین نوآوربودن و کارآفرین‌بودن وجود داشته باشد؛ بااین‌حال، ارتباط بین نوآوری، کارآفرینی و رفاه اقتصادی افراد جامعه بسیار پیچیده و بحث‌انگیز است و تعاملی چندگانه با بحث نوآوری و جغرافیای اقتصادی دارد (بینون و همکاران، 2019).
درگذشته، برخی نظریات تأکید داشتند اگرچه نوآوربودن افراد در فعالیتهای اقتصادی موجب رقابتی‌شدن محصولات شرکتها در سطح ملی و بین‌المللی می‌شود، بااین‌حال، انتشار و توزیع دانشهای نوآورانه تأثیر منفی بر نیروی انسانی شاغل و نرخ اشتغال دارد و رشد تکنولوژی موجب افزایش نرخ بیکاری می‌شود (گالینو و مندز، 2014). بااین‌حال، بررسیهای جدیدتر نشان می‌دهد که نوآوربودن تأثیر مثبتی بر کارآفرین‌بودن دارد و سبب تقویت اشتغال در جوامع می‌شود (کوباکو، 2015).
عقب‌ماندگی روستاها از توسعه و رواج شهرنشینی، موجب کاهش جمعیت روستاها و از دست رفتن حیات آنها در اکثر کشورهای جهان شده است. در نتیجه، توسعه اقتصاد روستاها و کارآفرینی برای جمعیت ساکن در آن، موجب بهبود شرایط سکونت در روستاها خواهد شد و سطح کیفیت زندگی در این مناطق را ارتقاء می‌دهد (لی و همکاران، 2018).
تحقق آرمانهای کارآفرینان در محیط‌های روستایی می‌تواند موجب بهبود کیفیت زندگی روستاییان شود. مفهوم کیفیت زندگی به ادراک فرد از انتظارات فردی، استانداردها و نگرانیها در چارچوب سیستم فرهنگی و ارزشی که در آن زندگی می‌کنند، برمی‌گردد (روما و همکاران، 2014). کیفیت زندگی می‌تواند پیش‌بینی‌کننده میزان و تأثیر بیماریها، صدمات و ناتوانیها و سنجش سلامت روانی در جوامع باشد (اوگاندیر و همکاران، 2017).
بررسی شواهد علمی نشان می‌دهد از یک‌سوی، نوآور و کارآفرین‌بودن افراد جامعه با رشد و توسعه اقتصادی همراه است (برای مثال، پارادهان و همکاران، 2018؛ کوگان و همکاران، 2017؛ تامپسون، 2018؛ پولوف و برینر، 2019) و از سویی دیگر، رشد وضعیت اقتصادی موجب ارتقاء سطح کیفیت زندگی می‌شود (اسچولت و همکاران، 2019؛ پولین و همکاران، 2019؛ یو و همکاران، 2018؛ ایسمیلا و همکاران، 2018).
روستا به دلیل منابع مختلف طبیعی می‌تواند فرصت مناسبی برای فعالیتهای اقتصادی باشد و همچنین ارتقای سطح کیفیت زندگی می‌تواند از مهاجرت روستاییان به شهرها جلوگیری کرده و ناهنجاریهای مختلف شهری را کاهش دهد. ازاین‌رو، پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر کارآفرین و نوآوربودن روستاییان در فعالیتهای اقتصادی بر ارتقای کیفیت زندگی آنها انجام شده است. ازآنجاکه با بررسی ادبیات پژوهشی به نظر می‌رسد کارآفرینی و نوآوری بر کیفیت زندگی تأثیر دارد، در پژوهش حاضر تأثیر میزان کارآفرین و نوآوربودن روستاییان بر کیفیت زندگی آنها ارزیابی شد. ازاین‌رو، هدف پژوهش حاضر پاسخ به این سؤال است که آیا کارآفرین و نوآوربودن روستاییان در فعالیتهای اقتصادی بر کیفیت زندگی آنها تأثیر دارد؟
بیان مسئله
مسئله اصلی پژوهش حاضر، اهمیتی است که کیفیت زندگی جامعه روستایی برای جوامع انسانی دارد. به دلیل شکاف زیادی که بین کیفیت زندگی مناطق شهری و روستایی وجود دارد، تمایل به مهاجرت از روستا به شهر افزایش یافته است (گونزالز-لئوناردو و همکاران، 2022). با توجه به اینکه روستاها به عنوان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های اقتصادی و اجتماعی هر کشور محسوب می‌شوند، بررسی کیفیت زندگی در این مناطق می‌تواند به توسعه پایدار آنها کمک کند (پتروویچ و ماتورکانیک، 2022). با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از نیروی کار در بخش کشاورزی و دامداری در مناطق روستایی فعالیت می‌کنند، بهبود شرایط زندگی آنها می‌تواند بهبود وضعیت اقتصادی این مناطق را در پی داشته باشد و تمایل به مهاجرت را کاهش دهد (اوزر و تورک، 2023).
ازآنجاکه مشکلات اقتصادی و اشتغال محرک اصلی مهاجرت روستاییان شناخته شده است (ژوو و همکاران، 2022)، تقویت روحیه کارآفرینی و نوآوربودن روستاییان در فعالیتهای اقتصادی می‌تواند به عنوان یکی از راههای موفقیت‌آمیز برای توسعه و ایجاد شغل در این مناطق باشد و کیفیت زندگی آنها را افزایش دهد (آسانووا و همکاران، 2022)؛ اما متأسفانه اقتصاد روستایی وابسته به روشهای سنتی است و کارآفرینی و نوآوری در فعالیتهای اقتصادی کمتر موردتوجه قرار گرفته است. بسیاری از کارآفرینان در این مناطق دسترسی محدودی به تسهیلات و کمکهای دولتی دارند که می‌تواند باعث کاهش فرصتهای تجاری و پیشرفت کارآفرینان شود (نامینز و همکاران، 2019). امکانات حمل‌ونقل و امکانات پردازش و تولید ممکن است در این مناطق کمتر باشد که می‌تواند باعث کاهش فرصتهای تجاری و رشد کسب‌وکار شود (کانها و همکاران، 2020).
همچنین، بسیاری از ساکنین مناطق روستایی به دلیل کمبود دسترسی به اطلاعات لازم، از فرصتهای کارآفرینی در جوامع خود مطلع نیستند و این می‌تواند روی توسعه اقتصادی و کارآفرینی در روستاها تأثیر منفی بگذارد (گررو و همکاران، 2021).
یکی از دلایل مغفول‌ماندن کارآفرینی و نوآوری فعالیتهای اقتصادی، نقش تأثیرگذار آنها در کیفیت زندگی روستاییان و پیامدهای آن است. تقویت روحیه کارآفرینی و نوآوری در روستاییان از طریق ایجاد فرصتهای شغلی، می‌تواند بهبود کیفیت زندگی اقتصادی آنها را به دنبال داشته باشد. با داشتن شغل، افراد می‌توانند به تأمین نیازهای خود و خانواده خود بپردازند و از امکانات بهتری بهره‌مند شوند (وودسایت و همکاران، 2016).
با ایجاد روحیه کارآفرینی، افراد می‌توانند خلاقیت و نوآوری خود را به کار بگیرند و با ایجاد کسب‌وکارهای جدید، موجب بهبود کیفیت زندگی خود و دیگران شوند (کومینی، 2016). نوآوربودن روستاییان در فعالیت اقتصادی باعث افزایش سطح زندگی و بهبود زیرساختهای اجتماعی و اقتصادی این مناطق و در نتیجه، کیفیت زندگی محیطی می‌شود (بوک، 2016). همچنین، با ایجاد فرصتهای شغلی و توسعه صنایع محلی، تمایل به مهاجرت کاهش می‌یابد که این امر باعث حفظ جمعیت و افزایش ثبات جمعیتی در مناطق روستایی و بهبود کیفیت زندگی اجتماعی می‌شود (اوزر و تورک، 2023).
با توجه به پیامدهای مثبتی که بهبود کیفیت زندگی در مناطق روستایی دارد، بررسی نقش عوامل مؤثر بر آن بسیار ضروری به نظر می‌رسد. اگرچه در پیشینه پژوهشی نقش کارآفرین و نوآوربودن بر کیفیت زندگی بررسی شده است، بااین‌حال، چند خلأ اطلاعاتی در این زمینه برجسته است. نخست اینکه در اغلب مطالعات کیفیت زندگی به عنوان پیش‌نیاز و متغیر پیش‌بین کارآفرینی مطرح شده است (شکرالهی و طاهری، 2016). در برخی دیگر از مطالعات، تأثیر کارآفرینی بر کیفیت زندگی قشر دانشگاهی و دانشجویان موردبررسی قرار گرفته است (ناظم، 2013).
در مطالعات اندکی هم که تأثیر کارآفرینی و نوآوری بر کیفیت زندگی روستاییان بررسی شده است، جنبه‌های مختلف کیفیت زندگی بررسی نشده و کیفیت زندگی به‌صورت کلی موردتوجه بوده است. ازاین‌رو، انجام پژوهش حاضر با نوآوری علمی همراه بوده و می‌تواند به دانش موجود بیفزاید. با توجه به آنچه گفته شد، سؤال اصلی پژوهش حاضر آن است که آیا کارآفرین و نوآوربودن روستاییان در فعالیتهای اقتصادی بر کیفیت زندگی آنها تأثیر دارد؟
مبانی نظری
موریس و لویس (1991) در نظریه کیفیت زندگی اجتماعی معتقدند کارآفرین‌بودن چیزی فراتر از پاسخ به محیط است. بر اساس این رویکرد نظری، کارآفرینی نشان‌دهنده نوعی تغییر نهادینه‌شده اجتماعی است که در آن تغییراتی در فناوری، بازاریابی یا سازمان آغاز می‌شود. ازاین‌رو، با تشدید درجه تلاش کارآفرینانه، نرخ تغییرات محیطی نیز افزایش می‌یابد. کارآفرینی در همه اقشار جامعه و در مقاطع مختلف زندگی قابلیت اثرگذاری دارد و می‌تواند میزان کیفیت زندگی افراد جامعه را ارتقاء دهد.
هوک و همکاران (2016) یک چارچوب نظری درزمینه تأثیر کارآفرینی اجتماعی بر کیفیت زندگی مردم ارائه دادند. کارآفرینی اجتماعی می‌تواند به یک نیروی محرک اصلی برای تقویت همکاریهای اجتماعی و بازار برای دستیابی به مزیت رقابتی تبدیل شود. کارآفرینی اجتماعی به عنوان عامل اساسی رشد و توسعه، با ایجاد مزیت رقابتی موجب بهبود کیفیت زندگی مردم می‌شود.
از دیدگاه ناتاراجان و آنگور (2014) برای مؤثرتربودن یک جامعه از نظر اقتصادی، مشارکت کارآفرین از اهمیت حیاتی برخوردار است و رقابت در کسب‌وکارها از طریق نوآوری می‌تواند با افزایش کیفیت زندگی همراه باشد. صرف‌نظر از سطح توسعه کشورها، کارآفرین‌بودن افراد به نوآوری و کیفیت زندگی آنها کمک می‌کند. این امر علاوه بر افزایش تولید و درآمد سرانه، تغییرات در سطح زندگی مردم را موجب می‌شود. کارآفرینان همچنین نقش مهمی در بازار بازی می‌کنند؛ زیرا دانش آنها می‌تواند به مدلهای کسب‌وکار، نوآوریها، اختراعات، محصولات و خدمات جدید تبدیل شود که می‌توانند ارزش ایجاد کنند. با تشویق فعالیتهای کارآفرینی در مراحل اولیه در جامعه‌ای که با نوآوری تکمیل می‌شود، کیفیت زندگی جامعه می‌تواند افزایش یابد.
کوپونن (2012) نیز مدل نظری درزمینه تأثیر نوآوری و کارآفرینی کسب‌وکار به‌منظور بهبود کیفیت زندگی ارائه داد. بر اساس این مدل، ادغام ابزارهای کسب‌وکار و شیوه‌های اجتماعی الگوهای متمایزی را برای توسعه سیستم کسب‌وکار ایجاد می‌کند که در آن کارآفرینان اجتماعی به شتاب‌دهنده‌های اصلی تبدیل می‌شوند. کارآفرینان اجتماعی کارایی فعالیتهای کارآفرینانه را با جهت‌گیری رفاهی حاکمیت کشور ترکیب می‌کنند و سرمایه اجتماعی، ازجمله کیفیت زندگی را موجب می‌شوند. درواقع، کارآفرینان فعال اجتماعی با ابتکارات خود به ایجاد سرمایه اجتماعی کمک می‌کنند که منبعی حیاتی برای ارتقاء کیفیت زندگی است.
جمع‌بندی مبانی نظری حاکی از آن است که نوآوری و کارآفرینی، نوعی تغییر اجتماعی قلمداد می‌شود که با تحریک تلاش اجتماعی و همچنین، ایجاد مزیت رقابتی می‌تواند کیفیت زندگی را ارتقاء دهد. همچنین، تقویت روحیه کارآفرینی به عنوان یک شتاب‌دهنده در نظر گرفته می‌شود که می‌تواند از طریق توسعه سرمایه اجتماعی موجب بهبود کیفیت زندگی در سطح جامعه شود.
پیشینه تجربی
در این بخش مطالعات و تحقیقاتی که درزمینه کارآفرینی، نوآوری و کیفیت زندگی انجام شده است، ارائه شد. برقی و همکاران (2022) پژوهشی با هدف تحلیل روابط فضایی میان مفاهیم کیفیت زندگی، سرمایه اجتماعی و کارآفرینی روستایی (موردمطالعه: شهرستان دزفول) انجام دادند. با ترکیب لایه‌های تحلیل رابطه خاکستری و تحلیل فازی، وضعیت نامناسب نزدیک به دوسوم روستاهای منطقه در جریان روابط کلی مفاهیم پژوهش مشخص شد. نتایج نشان داد کارآفرینی روستایی رابطه معناداری با کیفیت زندگی و سرمایه اجتماعی دارد. علاوه بر این، ملکیان و برادران (2021) پژوهشی با هدف بررسی رابطه بین روحیه کارآفرینی و کیفیت زندگی کاری؛ (موردمطالعه: کارشناسان ترویج کشاورزی استان کرمانشاه) انجام دادند. یافته‌ها نشان دادند که بین متغیر روحیه کارآفرینی با کیفیت زندگی کاری کارشناسان رابطه مثبت و معنی‌دار وجود دارد. شیهکی‌تاش و همکاران (2017) در پژوهشی که با هدف بررسی نقش عوامل کارآفرینی غیرکشاورزی در ارتقاء کیفیت زندگی خانوارهای روستایی شهرستان کنارک انجام دادند به این نتیجه رسیدند که از بین عوامل اجتماعی کارآفرینی غیرکشاورزی در ارتقاء کیفیت زندگی روستاییان، شاخص سرمایه‌های اجتماعی با میانگین 4/ 5 بیشترین تأثیر را دارد؛ و از میان عوامل اقتصادی، کیفیت اشتغال با میانگین 3/ 38 بیشترین تأثیر را در ارتقاء کیفیت زندگی روستاییان دارد. از بین عوامل محیطی کارآفرینی غیرکشاورزی در ارتقاء کیفیت زندگی روستاییان شاخص کیفیت مسکن با میانگین 3/ 25 بیشترین تأثیر را دارد؛ و از بین عوامل اجتماعی، اقتصادی و محیطی مؤثر بر کارآفرینی غیرکشاورزی عوامل اجتماعی با میانگین 3/ 25 بیشترین تأثیر را در ارتقاء کیفیت زندگی روستاییان دارد.
سجاسی قیداری و همکاران (2015) نقش کارآفرینی فعالیتهای غیرکشاورزی در ارتقاء کیفیت زندگی روستاییان را موردبررسی قرار دادند و دریافتند کارآفرینی فعالیتهای غیرکشاورزی تأثیرات مثبت و معناداری را در مؤلفه‌های هر سه بعد اقتصادی (مؤلفه کیفیت تولید بیشترین تأثیرگذاری با ضریب بتای 308/ 0)، اجتماعی (دسترسی با ضریب بتای 194/ 0) و محیطی (تغییر کاربری اراضی زراعی مرغوب با ضریب بتای 186/ 0) کیفیت زندگی روستاییان دارد. عثمان و همکاران (2022) پژوهشی با هدف بررسی تأثیر شایستگیهای زنان کارآفرین روستایی بر کیفیت زندگی آنها انجام دادند. این مطالعه در بین 152 زن کارآفرین روستایی پراک انجام شد که با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. نتایج نشان داد بین مهارتهای کارآفرینی و شایستگی زنان روستایی با کیفیت زندگی آنها رابطه معناداری وجود دارد.
افزون بر این، ویویوروسکا و همکاران (2020) مطالعه‌ای با هدف بررسی رابطه بین ابعاد نوآوریهای اجتماعی و اقتصادی پایدار با کیفیت زندگی کشاورزان در مناطق روستایی انجام دادند. نمونه موردبررسی شامل 600 کشاورز لهستانی بود و تحلیلها نشان داد هرچه میزان نوآوریهای اجتماعی و اقتصادی در مناطق روستایی لهستان افزایش یابد، میزان کیفیت زندگی کشاورزان نیز بهبود خواهد یافت.
ورگاس-هرناندز (2016) در پژوهشی نقش کارآفرینی و نوآوری در کسب‌وکار خرد روستایی و بهبود کیفیت زندگی موردبررسی قرار داد. نتایج نشان داد کارآفرینی و نوآوری در کسب‌وکار خرد می‌تواند موجب بهبود کیفیت زندگی روستاییان شود.
با توجه به مرور انجام‌شده، بر اساس شواهد علمی موجود، نقش کارآفرینی و نوآوری در ارتباط با کیفیت زندگی بررسی شده است. بااین‌حال، چند خلأ اطلاعاتی در این زمینه وجود دارد. در اکثر مطالعات، کیفیت زندگی به عنوان پیش‌نیاز و متغیر پیش‌بینی کارآفرینی موردبررسی قرار گرفته است.
در برخی دیگر از مطالعات، تأثیر کارآفرینی بر کیفیت زندگی قشر دانشگاهی و دانشجویان بررسی شده است. هرچند در چند مطالعه، تأثیر کارآفرینی و نوآوری بر کیفیت زندگی روستاییان نیز موردبررسی قرار گرفته است، اما جنبه‌های مختلف کیفیت زندگی در این مطالعات بررسی نشده و کیفیت زندگی به‌صورت کلی موردتوجه قرار گرفته است.
روش
پژوهش حاضر از نظر هدف، بنیادی و ازلحاظ گردآوری داده‌ها، روش آمیخته (کیفی-کمی) است. جامعه آماری این پژوهش، همه روستاییان در حومه شهرستان نظرآباد استان البرز در سال 2020 بودند که بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، تعداد آنها 28، 252 نفر است. برای تعیین حجم نمونه مربوط به جامعه دقت برآورد یا حداکثر خطای قابل‌قبول (ε) برای جامعه مذکور 05/ 0 در نظر گرفته شده است.
بدین ترتیب تعداد کل نمونه با فرض جامعه آماری معین، در سطح اطمینان 95 درصد، 379 نفر در نظر گرفته شد. نمونه‌ها به‌صورت تصادفی خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب شدند. ازاین‌رو، از بین دو بخش مرکزی و تنکمان، بخش مرکزی به عنوان خوشه اول انتخاب شد. در گام بعدی، از بین دهستانهای احمدآباد و نجم‌آباد، دهستان نجم‌آباد به‌صورت تصادفی به عنوان خوشه دوم انتخاب شد. درنهایت، از بین روستاهای دهستان نجم‌آباد، 8 روستا انتخاب و در هر یک از آنها 50 پرسشنامه توزیع شد. تعداد پرسشنامه‌های توزیع‌شده درمجموع 400 پرسشنامه بود که درنهایت 323 پرسشنامه قابل‌قبول تکمیل شد.
پیش از انجام بخش کمی، تدوین پرسشنامه به شیوه کیفی و با استفاده از روش تحلیل مضمون و در پنج بخش انجام گرفت. در بخش اول، با مرور ادبیات پژوهش، سؤالات مصاحبه نیمه ساختاریافته درزمینه «کارآفرینی و نوآوری اقتصادی» و «کیفیت زندگی اجتماعی-اقتصادی» تدوین شد و در جلساتی موردبحث پژوهشگران و اساتید و صاحبنظران حوزه علوم اجتماعی قرار گرفت تا از نظر محتوا بررسی شود؛ به‌نحوی‌که با سؤالات تدوین‌شده بتوان معیارها و ویژگیهای «کارآفرین و نوآوربودن در فعالیتهای اقتصادی» و «کیفیت زندگی اجتماعی - اقتصادی» را از نظر روستاییان و متخصصان جویا شد؛ بنابراین در این پژوهش برای اینکه تمام حوزه‌های «کارآفرینی و نوآوری اقتصادی» و «کیفیت زندگی اجتماعی- اقتصادی» پوشش داده شود و انواع مشابهی از داده‌ها استخراج شود و همچنین به علت انعطاف‌پذیری، از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شد.
در بخش دوم، پس از تدوین سؤالات مصاحبه نیمه ساختاریافته، جلسات مصاحبه توسط پژوهشگران با کارشناسان، کارآفرینان و تعدادی از روستاییان مطلع انجام شد و معیارها و ویژگیهای «کارآفرین و نوآوربودن در فعالیتهای اقتصادی» و «کیفیت زندگی اجتماعی- اقتصادی» استخراج شد. در بخش سوم، جلسات مصاحبه نیمه ساختاریافته توسط پژوهشگران با صاحبنظران و متخصصان علوم اجتماعی انجام شد و معیارها و ویژگیهای «کارآفرین و نوآوربودن در فعالیتهای اقتصادی» و «کیفیت زندگی اجتماعی-اقتصادی» بر اساس نظر آنها استخراج شد. در بخش دوم و سوم به‌موازات فرایند مصاحبه، یافته‌ها تحلیل شد و تعداد جلسات مصاحبه تا حد اشباع مقوله افزایش یافت. متنهای نسخه‌برداری‌شده مصاحبه‌ها مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. برای بررسی محتوای مصاحبه‌های صورت‌گرفته، مفهوم‌سازی و استخراج مقوله‌ها از روش سیستماتیک استفاده شد. در جدول زیر متغیرها، ابعاد، مؤلفه‌ها و معرفهای پژوهش ارائه شده است.
جدول 1: ابعاد، مؤلفه‌ها و معرفهای کارآفرین‌بودن، نوآوربودن و کیفیت زندگی
بر اساس شاخصهای به‌دست‌آمده از تحقیق کیفی داده‌بنیاد درزمینه کارآفرین‌بودن، نوآوربودن و کیفیت زندگی روستایی و همچنین مدل مفهومی کیفیت زندگی روستایی پرسشنامه محقق‌ساخته‌ای طراحی شد. برای افزایش روایی پرسشنامه از 1- بررسی پرسشنامه‌های پیشین؛ 2- استفاده از نظرات کارشناسان و متخصصان مربوطه؛ 3- استفاده از نظرات استاد راهنما؛ 4- توزیع ابتدایی پرسشنامه به تعداد 15 نمونه و بررسی بازخورد و پاسخ‌دهی پاسخگویان؛ و 5- استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی (بارهای عاملی) استفاده شد. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد در تمامی متغیرهای پرسشنامه، بارهای عاملی بیشتر از 5/ 0 است که نشان می‌دهد تمامی سؤالات بار عاملی معناداری دارند. به‌منظور بررسی پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد و همسانی درونی برای کل پرسشنامه و متغیرهای کارآفرین‌بودن، نوآوربودن و کیفیت زندگی به ترتیب 87/ 0، 88/ 0، 89/ 0 و 85/ 0 محاسبه شد.
روش نمونه‌گیری به این صورت بود که پژوهشگر با مراجعه به هر یک از روستاهای برگزیده، ابتدا از خانه‌های سمت چپ اولین خیابان شروع می‌کرد و با مراجعه به منازل، پرسشنامه‌ها را در اختیار ساکنین آن منازل قرار می‌داد. برای هر یک از افراد، اهداف پژوهش توضیح داده می‌شد و از آنها درخواست می‌شد به هر یک از سؤالات به‌دقت پاسخ دهند. همچنین، به افراد شرکت‌کننده در این پژوهش توضیح داده شد که پاسخ صحیح یا غلط وجود ندارد و نظر شخصی خود را نسبت به عبارت موجود در پرسشنامه بیان کنند.
تکمیل پرسشنامه‌ها بین 10 تا 20 دقیقه زمان نیاز داشت؛ بااین‌حال، هیچ محدودیت زمانی برای تکمیل پرسشنامه‌ها در نظر گرفته نشد. در صورت نیاز شرکت‌کنندگان به توضیح برخی از عباراتی که از نظر آنها مبهم بود، پژوهشگر به تشریح آن عبارات می‌پرداخت به‌طوری‌که ماهیت جمله تغییر نکند. لازم به ذکر است که همه روستاییان 15 تا 64 سال (دامنه سنی بزرگ‌سال) که قادر به خواندن و نوشتن بودند و در روستای مربوطه سکونت داشتند، در این مطالعه شرکت کردند. پس از جمع‌آوری اطلاعات پرسشنامه تجزیه‌وتحلیل توصیفی، استنباطی و تحلیل مسیر رگرسیون اجرا شد.
یافته‌ها
در این مطالعه، 323 نفر در این مطالعه شرکت کردند که اکثر آنها (4/ 74 درصد) زن بودند. افزون بر این، به لحاظ سنی، اکثر شرکت‌کنندگان (4/ 24 درصد) در دامنه سنی 35-40 سال بودند. کم‌ترین فراوانی دامنه سنی مربوط به دامنه سنی 20-25 سال بود (3/ 13 درصد). افزون بر این، اکثر شرکت‌کنندگان پژوهش حاضر دارای تحصیلات دیپلم بودند (32/ 39 درصد).
برای سنجش ارتباط بین کارآفرینی و نوآوری با کیفیت زندگی و ابعاد آن (کیفیت زندگی اقتصادی، کیفیت زندگی اجتماعی و کیفیت زندگی محیطی) از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. پیش از بررسی همبستگی بین متغیرها، نرمال‌بودن توزیع متغیرها با استفاده از آزمون کولموگروف - اسمیرنف مورد تأیید قرار گرفت.
جدول 2: آزمون همبستگی بین کارآفرین‌بودن، نوآوربودن و کیفیت زندگی روستایی
همان‌طور که در جدول 2 ملاحظه می‌شود، سطح معنی‌داری برای تمامی متغیرها برابر صفر بوده و کمتر از 0.05 است. بر این اساس، کارآفرین‌بودن ارتباط معناداری با نمره کلی کیفیت زندگی روستایی (656/ 0=r؛ 000/ 0=P)، کیفیت زندگی اقتصادی (636/ 0=r؛ 000/ 0=P)، کیفیت زندگی اجتماعی (568/ 0=r؛ 000/ 0=P) و کیفیت زندگی محیطی (434/ 0=r؛ 000/ 0=P) دارد. افزون بر این، نوآوربودن نیز با نمره کلی کیفیت زندگی روستایی (223/ 0=r؛ 000/ 0=P)، کیفیت زندگی اقتصادی (216/ 0=r؛ 000/ 0=P)، کیفیت زندگی اجتماعی (247/ 0=r؛ 000/ 0=P) و کیفیت زندگی محیطی (199/ 0=r؛ 000/ 0=P) رابطه معناداری دارد.
جدول 3: مدل رگرسیونی متغیرهای پیش‌بین (کارآفرین‌بودن و نوآوربودن) و متغیر ملاک (کیفیت زندگی روستایی)
برای پیش‌بینی کیفیت زندگی روستایی بر اساس کارآفرین و نوآوربودن از مدل رگرسیونی استفاده شد. همان‌طور که در جدول 3 مشاهده می‌شود، ضریب همبستگی برابر حدود 62/ 0 و ضریب تأثیر آن نیز حدود 35/ 0 است. بدین ترتیب، کارآفرین‌بودن و نوآوربودن حدود 35 درصد تغییرات مربوط به کیفیت زندگی روستایی را تبیین می‌کنند. با توجه به اینکه آماره دوربین-واتسون نیز مابین 5/ 1 تا 5/ 2 قرار دارد، نشان می‌دهد متغیرهای مستقل هم‌خطی ندارند و نتایج به‌دست‌آمده قابل‌اتکا است و می‌توان بر اساس آن تحلیل کرد.
جدول 4: جدول ضرایب رگرسیونی تأثیر کارآفرین‌بودن و نوآوربودن بر کیفیت زندگی روستایی
متغیرهای موردبررسی هم خطی ندارند؛ زیرا تلورانس متغیرها بیشتر از 5/ 0 است. سطح معنی‌داری آزمون ضریب متغیرهای کارآفرین‌بودن و نوآوربودن کمتر از 05/ 0 است و در نتیجه در مدل اثرگذاری بر کیفیت زندگی روستایی قرار می‌گیرد؛ بنابراین متغیرهای کارآفرین‌بودن و نوآوربودن، بر کیفیت زندگی روستایی مؤثر هستند. میزان تأثیر متغیر کارآفرین بودن بر کیفیت زندگی روستایی برابر 412/ 0 و متغیر نوآوربودن برابر 211/ 0 است. بر این اساس، میزان تأثیر کارآفرین‌بودن بر کیفیت زندگی روستایی بیشتر از نوآوربودن است. بااین‌حال هر دو متغیر بر کیفیت زندگی روستایی مؤثر هستند.
جدول 5: جدول ضرایب رگرسیونی تأثیر کارآفرین‌بودن و نوآوربودن بر کیفیت اقتصادی و اجتماعی (محیطی) زندگی روستایی
همچنین سطح معنی‌داری کارآفرین‌بودن و نوآوربودن در هر دو مدل کمتر از 05/ 0 است که نشان می‌دهد بر ابعاد کیفیت زندگی روستایی تأثیرگذار هستند. ضرایب بتا نشان می‌دهد که تأثیر کارآفرین‌بودن بر بعد کیفیت اقتصادی برابر 443/ 0 و بر ابعاد کیفیت اجتماعی و محیطی، برابر 461/ 0 است. تأثیر نوآوربودن بر کیفیت اقتصادی برابر 223/ 0 و بر کیفیت اجتماعی و محیطی برابر 199/ 0 است. یافته‌های جداول 5 نشان می‌دهد، به‌طورکلی تأثیر کارآفرین‌بودن بر کیفیت زندگی روستایی و ابعاد آن، بیشتر از تأثیر نوآوربودن است. بااین‌حال هر دوی این متغیرها کیفیت زندگی روستایی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند.
شکل 2: ضرایب تأثیر کارآفرین و نوآوربودن بر کیفیت زندگی روستایی
بحث
هدف این تحقیق بررسی رابطه و تأثیر کارآفرین و نوآوربودن بر کیفیت زندگی روستاییان بود. یافته‌های این مطالعه بیانگر وجود روابط همبستگی معنی‌داری میان کارآفرین و نوآوربودن با کیفیت زندگی روستایی است. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون نیز بیانگر آن است که کارآفرین و نوآوربودن روستاییان پیش‌بینی‌کننده‌های مناسبی برای کیفیت زندگی آنها هستند. بااین‌حال، تأثیر کارآفرین‌بودن بیشتر از نوآوربودن بود.
همسو با این یافته‌ها، خسروی، مهدیزاده و میرکزاده (2018) نشان دادند پیامدهای توانمندسازی فقرای روستایی با راه‌اندازی کارآفرینی سبز، کاهش فقر اقتصادی، کاهش بیکاری، دسترسی راحت‌تر به مسکن، امید به زندگی، کاهش مهاجرت، رضایت و ارتقا سطح زندگی، امنیت غذایی پایدار و مهم‌تر از همه، حفظ محیط‌زیست و توسعه پایدار هستند.
سجاسی قیداری و همکاران (2015) نیز نشان دادند کارآفرینی فعالیتهای غیر کشاورزی تأثیرات مثبت و معناداری را در مؤلفه‌های هر سه بعد اقتصادی، اجتماعی و محیطی کیفیت زندگی دارد.
در ادبیات پژوهشی خارج از کشور نیز موتایر و همکاران (2018) دریافتند کارآفرینی در بهبود وضعیت اقتصادی و کیفیت زندگی روستا نقش مؤثری دارد. نتایج مطالعه وو و همکاران (2017) نیز حاکی از تأثیر مثبت و بالای سیستم نوآوری ملی در رشد اقتصادی روستایی است.
در مطالعه حاضر نیز نتایج نشان داد که هرچقدر روستاییان رفتار کارآفرینانه بیشتری داشته باشند و کسب‌وکارهای مختلفی را پیاده و اجرا کنند باعث می‌شود که کیفت زندگی در روستا ارتقا یابد. کیفیت زندگی نیز ابعاد مختلفی دارد که شامل کیفیت اقتصادی، اجتماعی و محیطی است. به تفکیک این ابعاد، کارآفرین‌بودن حدود 44 درصد از تغییرات کیفیت اقتصادی زندگی را و حدود 46 درصد از تغییرات کیفیت اجتماعی-محیطی را می‌تواند تحت‌تأثیر خود قرار دهد.
این نشان می‌دهد که کارآفرین‌بودن سهم قابل‌توجهی در افزایش سطح اقتصادی و اجتماعی- محیطی روستا دارد. کارآفرین‌بودن بر فرصتهایی برای راه‌اندازی کسب‌وکارها تأکید می‌کند و عاملی مهم برای رسیدن به رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی و افزایش بهره‌وری است؛ بنابراین، کارآفرین‌بودن روستاییان باعث می‌شود که اشتغال‌زایی شود و سطح درآمد روستا افزایش یابد و در نتیجه وضعیت اقتصادی روستا بهبود یابد.
کارآفرینی عامل ترغیب و تشویق سرمایه‌گذاری، تحریک و تشویق حس رقابت، عامل تغییر و نوآوری، باعث ایجاد، بهبود کیفیت زندگی و توزیع مناسب درآمد است. زمانی که کارآفرینان یک شغل جدید را شروع می‌کنند، بالطبع به یک یا چند نیروی استخدامی نیاز دارند تا کارهای خود را سامان بخشند و این با افزایش اشتغال در روستاها و به‌تبع آن بهبود کیفیت زندگی همراه خواهد بود.
کارآفرینان به علت قابلیت اشتغال‌زایی که دارند، به کاهش نرخ بیکاری که از اهداف کلان اقتصادی، اجتماعی، دولتها است کمک می‌کنند؛ بنابراین، کارآفرین‌بودن روستاییان می‌تواند زمینه‌ساز اشتغال نیروی کار باشد. نوآوری که در یک فعالیت اقتصادی توسط خود فرد ایجاد می‌شود، منجر به ایجاد اشتغال در جامعه می‌شود.
نوآوربودن در این پژوهش در مقایسه با کارآفرین‌بودن اثر کمتری بر کیفیت زندگی روستاییان داشته است. بااین‌حال، نوآوربودن خود بر ارتقای کارآفرین‌بودن مؤثر است و به‌صورت غیرمستقیم باعث بهبود کیفیت زندگی روستاییان می‌شود؛ بنابراین، نوآوربودن، هم به‌صورت حضور مستقیم در فعالیتهای اقتصادی، باعث ارتقای کیفت زندگی روستایی می‌شود و هم به‌صورت غیرمستقیم با تأثیر بر سایر عوامل همانند کارآفرین‌بودن می‌تواند بر کیفیت زندگی روستاییان مؤثر واقع شود؛ بنابراین، هسته اصلی کیفیت زندگی روستاییان، کارآفرین‌بودن آنها است و عامل بهبوددهنده کارآفرین‌بودن، نوآوری است؛ بنابراین هر عاملی که بتواند در افزایش کارآفرین بودن و نوآوری روستاییان مؤثر واقع شود می‌تواند کیفیت زندگی روستاییان را افزایش داده و باعث توسعه روستا شود.
پویایی و توسعه کارآفرینی و نوآوری فعالیتهای اقتصادی روستایی در روستاهای نظرآباد با راهبردهایی همچون برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری برای توسعه کارآفرینی و نوآوری روستایی، بهبود نظام آموزش کارآفرینی، بهبود زیرساختهای توسعه کارآفرینی و نوآوری، توسعه هنجارهای فرهنگی-اجتماعی تسهیل می‌شود.
این مهم در فضایی پیچیده و چندبعدی شامل سرمایه‌های طبیعی، عوامل فرهنگی، سرمایه اجتماعی، ویژگیهای جمعیت شناختی و زیرساختها رخ می‌دهد که مؤلفه‌های مختلفی مانند قوانین و سیاستهای مرتبط با کارآفرینی و نوآوری در فعالیتهای اقتصادی روستایی، نظام آموزشی، نهادهای پشتیبان، رهبران محلی، سرمایه‌های مالی، شبکه‌ها و بازار در شکل‌گیری آن مداخله دارند. این مؤلفه‌ها در طیفی از زمان بر شکل‌گیری، تغییر و توسعه کارآفرینی و نوآوری روستایی در روستاهای شهرستان نظرآباد استان البرز تأثیرگذارند.
همچنین، اشتغال و توسعه پایدار روستایی به عنوان پیامد حاصل از کاربرد راهبردهای کارآفرینی و نوآوری فعالیتهای اقتصادی روستایی در روستاهای شهرستان نظرآباد استان البرز قابل‌ارائه است.
از نظر مردم روستا، میزان برخورداری از روحیه کارآفرین‌بودن در ساکنین روستا در سطح بالاتر از متوسط و میزان نوآوربودن آنها کمتر از حد متوسط بیان شده است. کسب‌وکارهای مختلفی در روستاها راه‌اندازی شده است که بیشترین کسب‌وکارهای راه‌اندازی شده تولیدی (پوشاک، ماسک، صنایع‌دستی، اسکاچ، مبل، بسته‌بندی ...) فروشگاه (لباس، آرایشی بهداشتی و...)، دفتر بیمه، باشگاه ورزشی، پرورش گاو گوشتی بوده است و کسب‌وکارهای مختلف دیگری شامل خدمات الکترونیکی (کافی‌نت و...)، آموزشگاه (زبان، رایانه)، دامپزشکی، دفتر گیاه‌پزشکی، تاکسی‌تلفنی، خدمات مشاوره‌ای، پرورش ماهی، تراشکاری و ... بوده است. دراین‌بین بیشترین تأثیر کارآفرین و نوآوربودن، افزایش انگیزه جوانان است. توسعه اقتصادی، کاهش بیکاری، افزایش آگاهی مردم، افزایش ساخت‌وساز، افزایش مشارکتهای برخط و شبکه‌های مجازی، بهبود زیرساختها، توسعه اینترنت و زیرساختهای فناوری از دیگر تأثیرات کارآفرین بودن در زندگی روستایی بوده است.
در یک نتیجه‌گیری می‌توان گفت که سطح کارآفرین‌بودن در روستاییان در حد مناسب بوده است؛ اما نوآوربودن آنها در سطح کم است. از نظر روستاییان کارآفرین‌بودن و نوآوربودن بر کیفیت زندگی روستاییان در ابعاد مختلف آن تأثیرگذار است که تأثیر کارآفرین‌بودن بیشتر از نوآوربودن آنها بوده است و در بررسی به روش غیرمستقیم نیز کارآفرین‌بودن و نوآوربودن تأثیر معنی‌داری دارند که کارآفرین‌بودن در سطح 40 تا 50 درصد بر کیفیت زندگی روستاییان به تفکیک ابعاد مختلف آن مؤثر بوده و سهم 45 درصد دارد و نوآوربودن نیز تأثیر معنی‌داری دارد و سهم آن در کیفیت زندگی روستاییان در ابعاد مختلف آن (اقتصادی، اجتماعی و محیطی) 20 تا 22 درصد بوده است.
با توجه به نتایج به‌دست‌آمده پیشنهاد می‌شود که شرایط تأسیس سازمانهای مردم‌نهاد حامی کارآفرینان روستایی تسهیل شود. شکل‌گیری اتحادیه‌ها و تعاونیهای حامی کارآفرینان روستایی می‌تواند بسیار مفید واقع شود. هر دو مورد یادشده می‌تواند سبب تشویق مشارکت در شناسایی فرصتهای سرمایه‌گذاری در روستاها، ارتقای همکاریهای میان بخشی در راستای همکاری با تشکلهای غیردولتی و هماهنگی میان نهادها و سازمانهای متولی توسعه کارآفرینی روستایی شود.
علاوه بر این، اشاعه فرهنگ کارآفرینی در روستا از طریق رسانه‌ها، ترویج مزایای حاصله از فعالیتهای کارآفرینی، حمایت مادی و معنوی از فعالان در حوزه آموزش و فرهنگ‌سازی کارآفرینی در روستا، تجلیل از کارآفرینان موفق، ترغیب افراد روستایی به سمت کارآفرین‌شدن، تسهیل امکان تبلیغ و ترویج محصولات تولیدی روستاییان، تشویق کارآفرینان شهری برای توسعه کسب‌وکار خود در مناطق روستایی، تشویق فارغ‌التحصیلان روستازاده برای امر کارآفرینی روستایی می‌تواند مؤثر واقع شود.
بهبود ارتباط روستاییان با دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی، زمینه‌سازی برای ارتباط کارآفرینان روستایی با پارکهای علم و فناوری، مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها، ایجاد شبکه بین کارآفرینان بالقوه و همتایان باتجربه آنها، بهبود دسترسی روستاییان به شبکه‌های ارتباطی شرکتها، دسترسی به دانش و اطلاعات از طریق شبکه‌های مجازی و تقویت نقش ارتباطی رهبران محلی نیز از موارد حائز اهمیتی است که می‌تواند به امر فرهنگ‌سازی کارآفرینی روستایی یاری رساند.
همچنین، قوانین و مقررات دست و پاگیری که مانع کارآفرینی می‌شود، باید حذف شوند. همچنین قوانین و مقررات دولتی در ارتباط با کسب‌وکارهای جدید روستایی باید ثبات داشته باشند. دولت می‌بایست اقدامات جدی در راستای اصلاح قوانین اقتصادی و مالیاتی برای کسب‌وکارهای روستایی انجام دهد. دولت می‌تواند به کارآفرینان روستایی مشوقهایی اعطا کند. حرکت دولت در تأمین زیرساختها استمرار یابد. برای فروش محصولات تولیدی کارآفرینان روستایی، بازارهای محلی ایجاد و تقویت شود.
ملاحظات اخلاقی
مشارکت نویسندگان
هر چهار نویسنده در نگارش این مقاله مشارکت داشته‌اند.
منابع مالی
برای انتشار این مقاله از هیچ سازمانی حمایت مالی مستقیم یا غیرمستقیم دریافت نشده است.
تعارض منافع
بنا بر اظهار نویسندگان، در این مقاله تعارض منافع وجود ندارد.
پیروی از اصول اخلاقی
در پژوهش تمامی اطلاعات با حفظ محرمانگی جمع آوری شده است، همچنین در این مقاله همه اصول اخلاقی درزمینه سرقت ادبی و تحریف داده‌ها و غیره رعایت شده است.
منابع:
در سالهای اخیر، توسعه شهرنشینی در جوامع انسانی موجب شکاف درآمدی، ناهمخوانی در مصرف‌گرایی بین ساکنین شهر و روستا و کاهش اشتغال در نواحی روستایی شده است (موروایووا، 2018). یافته‌های علمی نشان می‌دهند که وضعیت اقتصادی در سطح فردی و ملی - اجتماعی با شرایط و کیفیت زندگی افرادی که در مناطق روستایی سکونت دارند، همبسته است (وو و لی، 2017). ازاین‌رو، همواره یکی از دغدغه‌های اجتماعی-اقتصادی دولتها در کشورهای درحال‌توسعه و حتی جوامع توسعه‌یافته، پیداکردن راهبردهای مؤثر و کاربردی به‌منظور بهبود شاخصهای اقتصادی است.
کارآفرین و نوآوربودن ازجمله ویژگیهای شخصیتی هستند که نقش کلیدی در این زمینه ایفا می‌کنند. بر اساس مطالعات نظری موجود، برخورداری از شخصیت کارآفرین و نوآور به عنوان پیش‌فرضهای رشد اقتصادی، نتایج مطلوب یک اقتصاد پویا را رقم می‌زنند (جرج و گاتنگو، 2013).
در نتیجه، حضور افراد نوآور و کارآفرین در دنیای پرتلاطم و پرنوسان امروزی، به عنوان دو بال موتور محرکه رشد اقتصادی جوامع به شمار می‌آید. ژائو (2011) کارآفرین‌بودن را به عنوان ویژگی شخصیتی که باعث ایجاد تغییر از طریق خلق یا نوآوری که معمولاً همراه با ریسک است، تعریف کرده‌اند.
بر این اساس، کارآفرین‌بودن بر فرصتهایی برای خلق و راه‌اندازی کسب‌وکارها و سازمانها تأکید می‌کند؛ بنابراین، کارآفرینان روستایی در چارچوب فضای روستایی درگیر فعالیت کارآفرینی شده و از منابع فضایی موجود در آن بهره می‌گیرند. بر اساس تعریف کارکردی از کارآفرینی، کارآفرینان روستایی دربرگیرنده ترکیب جدیدی از منابع روستایی مکان‌محور یا محلی شده‌ای هستند که ارزشهای جدیدی نه‌فقط برای کارآفرینی بلکه برای فضای روستایی خلق می‌کنند (مولر و کروسگارد، 2014).
به عنوان مفهومی مرتبط اما متفاوت از مفهوم شخصیت کارآفرین، شخصیت نوآور به عنوان توانایی ایجاد ترکیبی نو از عاملهای تولید و یا حالتهای مختلف سیستم در اثر به‌کارگیری تابع تولیدی جدید قلمداد می‌شود (شومپیتر ، 2010). یسیل و درلی (2013) نیز نوآوری را به عنوان وسیله‌ای برای ایجاد تغییر می‌دانند که شامل فرآیند ایجاد، توسعه، اجرای ایده و رفتار جدید است.
در سطح جهان، تغییرات شکل‌گرفته در حوزه فناوری و میزان بالای انباشت ایده‌های نوآورانه، حرکت به سمت اقتصاد دانش‌محور را اجتناب‌ناپذیر ساخته است. هسته مرکزی چنین حرکتی، فعالیتهای نوآورانه در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی است. ازاین‌رو، برانگیختن روحیه نوآوری در افراد جامعه و اشاعه فناوریهای نوین در همه بخشهای اقتصادی لازم و ضروری به نظر می‌رسد؛ زیرا توسعه فعالیتهای نوآورانه رشد سرمایه‌گذاری و کارآفرینی را به همراه خواهد داشت (النفراه و موصلی، 2018). اگرچه در نگاه اول، به نظر می‌رسد همبستگی خطی بین نوآوربودن و کارآفرین‌بودن وجود داشته باشد؛ بااین‌حال، ارتباط بین نوآوری، کارآفرینی و رفاه اقتصادی افراد جامعه بسیار پیچیده و بحث‌انگیز است و تعاملی چندگانه با بحث نوآوری و جغرافیای اقتصادی دارد (بینون و همکاران، 2019).
درگذشته، برخی نظریات تأکید داشتند اگرچه نوآوربودن افراد در فعالیتهای اقتصادی موجب رقابتی‌شدن محصولات شرکتها در سطح ملی و بین‌المللی می‌شود، بااین‌حال، انتشار و توزیع دانشهای نوآورانه تأثیر منفی بر نیروی انسانی شاغل و نرخ اشتغال دارد و رشد تکنولوژی موجب افزایش نرخ بیکاری می‌شود (گالینو و مندز، 2014). بااین‌حال، بررسیهای جدیدتر نشان می‌دهد که نوآوربودن تأثیر مثبتی بر کارآفرین‌بودن دارد و سبب تقویت اشتغال در جوامع می‌شود (کوباکو، 2015).
عقب‌ماندگی روستاها از توسعه و رواج شهرنشینی، موجب کاهش جمعیت روستاها و از دست رفتن حیات آنها در اکثر کشورهای جهان شده است. در نتیجه، توسعه اقتصاد روستاها و کارآفرینی برای جمعیت ساکن در آن، موجب بهبود شرایط سکونت در روستاها خواهد شد و سطح کیفیت زندگی در این مناطق را ارتقاء می‌دهد (لی و همکاران، 2018).
تحقق آرمانهای کارآفرینان در محیط‌های روستایی می‌تواند موجب بهبود کیفیت زندگی روستاییان شود. مفهوم کیفیت زندگی به ادراک فرد از انتظارات فردی، استانداردها و نگرانیها در چارچوب سیستم فرهنگی و ارزشی که در آن زندگی می‌کنند، برمی‌گردد (روما و همکاران، 2014). کیفیت زندگی می‌تواند پیش‌بینی‌کننده میزان و تأثیر بیماریها، صدمات و ناتوانیها و سنجش سلامت روانی در جوامع باشد (اوگاندیر و همکاران، 2017).
بررسی شواهد علمی نشان می‌دهد از یک‌سوی، نوآور و کارآفرین‌بودن افراد جامعه با رشد و توسعه اقتصادی همراه است (برای مثال، پارادهان و همکاران، 2018؛ کوگان و همکاران، 2017؛ تامپسون، 2018؛ پولوف و برینر، 2019) و از سویی دیگر، رشد وضعیت اقتصادی موجب ارتقاء سطح کیفیت زندگی می‌شود (اسچولت و همکاران، 2019؛ پولین و همکاران، 2019؛ یو و همکاران، 2018؛ ایسمیلا و همکاران، 2018).
روستا به دلیل منابع مختلف طبیعی می‌تواند فرصت مناسبی برای فعالیتهای اقتصادی باشد و همچنین ارتقای سطح کیفیت زندگی می‌تواند از مهاجرت روستاییان به شهرها جلوگیری کرده و ناهنجاریهای مختلف شهری را کاهش دهد. ازاین‌رو، پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر کارآفرین و نوآوربودن روستاییان در فعالیتهای اقتصادی بر ارتقای کیفیت زندگی آنها انجام شده است. ازآنجاکه با بررسی ادبیات پژوهشی به نظر می‌رسد کارآفرینی و نوآوری بر کیفیت زندگی تأثیر دارد، در پژوهش حاضر تأثیر میزان کارآفرین و نوآوربودن روستاییان بر کیفیت زندگی آنها ارزیابی شد. ازاین‌رو، هدف پژوهش حاضر پاسخ به این سؤال است که آیا کارآفرین و نوآوربودن روستاییان در فعالیتهای اقتصادی بر کیفیت زندگی آنها تأثیر دارد؟
بیان مسئله
مسئله اصلی پژوهش حاضر، اهمیتی است که کیفیت زندگی جامعه روستایی برای جوامع انسانی دارد. به دلیل شکاف زیادی که بین کیفیت زندگی مناطق شهری و روستایی وجود دارد، تمایل به مهاجرت از روستا به شهر افزایش یافته است (گونزالز-لئوناردو و همکاران، 2022). با توجه به اینکه روستاها به عنوان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های اقتصادی و اجتماعی هر کشور محسوب می‌شوند، بررسی کیفیت زندگی در این مناطق می‌تواند به توسعه پایدار آنها کمک کند (پتروویچ و ماتورکانیک، 2022). با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از نیروی کار در بخش کشاورزی و دامداری در مناطق روستایی فعالیت می‌کنند، بهبود شرایط زندگی آنها می‌تواند بهبود وضعیت اقتصادی این مناطق را در پی داشته باشد و تمایل به مهاجرت را کاهش دهد (اوزر و تورک، 2023).
ازآنجاکه مشکلات اقتصادی و اشتغال محرک اصلی مهاجرت روستاییان شناخته شده است (ژوو و همکاران، 2022)، تقویت روحیه کارآفرینی و نوآوربودن روستاییان در فعالیتهای اقتصادی می‌تواند به عنوان یکی از راههای موفقیت‌آمیز برای توسعه و ایجاد شغل در این مناطق باشد و کیفیت زندگی آنها را افزایش دهد (آسانووا و همکاران، 2022)؛ اما متأسفانه اقتصاد روستایی وابسته به روشهای سنتی است و کارآفرینی و نوآوری در فعالیتهای اقتصادی کمتر موردتوجه قرار گرفته است. بسیاری از کارآفرینان در این مناطق دسترسی محدودی به تسهیلات و کمکهای دولتی دارند که می‌تواند باعث کاهش فرصتهای تجاری و پیشرفت کارآفرینان شود (نامینز و همکاران، 2019). امکانات حمل‌ونقل و امکانات پردازش و تولید ممکن است در این مناطق کمتر باشد که می‌تواند باعث کاهش فرصتهای تجاری و رشد کسب‌وکار شود (کانها و همکاران، 2020).
همچنین، بسیاری از ساکنین مناطق روستایی به دلیل کمبود دسترسی به اطلاعات لازم، از فرصتهای کارآفرینی در جوامع خود مطلع نیستند و این می‌تواند روی توسعه اقتصادی و کارآفرینی در روستاها تأثیر منفی بگذارد (گررو و همکاران، 2021).
یکی از دلایل مغفول‌ماندن کارآفرینی و نوآوری فعالیتهای اقتصادی، نقش تأثیرگذار آنها در کیفیت زندگی روستاییان و پیامدهای آن است. تقویت روحیه کارآفرینی و نوآوری در روستاییان از طریق ایجاد فرصتهای شغلی، می‌تواند بهبود کیفیت زندگی اقتصادی آنها را به دنبال داشته باشد. با داشتن شغل، افراد می‌توانند به تأمین نیازهای خود و خانواده خود بپردازند و از امکانات بهتری بهره‌مند شوند (وودسایت و همکاران، 2016).
با ایجاد روحیه کارآفرینی، افراد می‌توانند خلاقیت و نوآوری خود را به کار بگیرند و با ایجاد کسب‌وکارهای جدید، موجب بهبود کیفیت زندگی خود و دیگران شوند (کومینی، 2016). نوآوربودن روستاییان در فعالیت اقتصادی باعث افزایش سطح زندگی و بهبود زیرساختهای اجتماعی و اقتصادی این مناطق و در نتیجه، کیفیت زندگی محیطی می‌شود (بوک، 2016). همچنین، با ایجاد فرصتهای شغلی و توسعه صنایع محلی، تمایل به مهاجرت کاهش می‌یابد که این امر باعث حفظ جمعیت و افزایش ثبات جمعیتی در مناطق روستایی و بهبود کیفیت زندگی اجتماعی می‌شود (اوزر و تورک، 2023).
با توجه به پیامدهای مثبتی که بهبود کیفیت زندگی در مناطق روستایی دارد، بررسی نقش عوامل مؤثر بر آن بسیار ضروری به نظر می‌رسد. اگرچه در پیشینه پژوهشی نقش کارآفرین و نوآوربودن بر کیفیت زندگی بررسی شده است، بااین‌حال، چند خلأ اطلاعاتی در این زمینه برجسته است. نخست اینکه در اغلب مطالعات کیفیت زندگی به عنوان پیش‌نیاز و متغیر پیش‌بین کارآفرینی مطرح شده است (شکرالهی و طاهری، 2016). در برخی دیگر از مطالعات، تأثیر کارآفرینی بر کیفیت زندگی قشر دانشگاهی و دانشجویان موردبررسی قرار گرفته است (ناظم، 2013).
در مطالعات اندکی هم که تأثیر کارآفرینی و نوآوری بر کیفیت زندگی روستاییان بررسی شده است، جنبه‌های مختلف کیفیت زندگی بررسی نشده و کیفیت زندگی به‌صورت کلی موردتوجه بوده است. ازاین‌رو، انجام پژوهش حاضر با نوآوری علمی همراه بوده و می‌تواند به دانش موجود بیفزاید. با توجه به آنچه گفته شد، سؤال اصلی پژوهش حاضر آن است که آیا کارآفرین و نوآوربودن روستاییان در فعالیتهای اقتصادی بر کیفیت زندگی آنها تأثیر دارد؟
مبانی نظری
موریس و لویس (1991) در نظریه کیفیت زندگی اجتماعی معتقدند کارآفرین‌بودن چیزی فراتر از پاسخ به محیط است. بر اساس این رویکرد نظری، کارآفرینی نشان‌دهنده نوعی تغییر نهادینه‌شده اجتماعی است که در آن تغییراتی در فناوری، بازاریابی یا سازمان آغاز می‌شود. ازاین‌رو، با تشدید درجه تلاش کارآفرینانه، نرخ تغییرات محیطی نیز افزایش می‌یابد. کارآفرینی در همه اقشار جامعه و در مقاطع مختلف زندگی قابلیت اثرگذاری دارد و می‌تواند میزان کیفیت زندگی افراد جامعه را ارتقاء دهد.
هوک و همکاران (2016) یک چارچوب نظری درزمینه تأثیر کارآفرینی اجتماعی بر کیفیت زندگی مردم ارائه دادند. کارآفرینی اجتماعی می‌تواند به یک نیروی محرک اصلی برای تقویت همکاریهای اجتماعی و بازار برای دستیابی به مزیت رقابتی تبدیل شود. کارآفرینی اجتماعی به عنوان عامل اساسی رشد و توسعه، با ایجاد مزیت رقابتی موجب بهبود کیفیت زندگی مردم می‌شود.
از دیدگاه ناتاراجان و آنگور (2014) برای مؤثرتربودن یک جامعه از نظر اقتصادی، مشارکت کارآفرین از اهمیت حیاتی برخوردار است و رقابت در کسب‌وکارها از طریق نوآوری می‌تواند با افزایش کیفیت زندگی همراه باشد. صرف‌نظر از سطح توسعه کشورها، کارآفرین‌بودن افراد به نوآوری و کیفیت زندگی آنها کمک می‌کند. این امر علاوه بر افزایش تولید و درآمد سرانه، تغییرات در سطح زندگی مردم را موجب می‌شود. کارآفرینان همچنین نقش مهمی در بازار بازی می‌کنند؛ زیرا دانش آنها می‌تواند به مدلهای کسب‌وکار، نوآوریها، اختراعات، محصولات و خدمات جدید تبدیل شود که می‌توانند ارزش ایجاد کنند. با تشویق فعالیتهای کارآفرینی در مراحل اولیه در جامعه‌ای که با نوآوری تکمیل می‌شود، کیفیت زندگی جامعه می‌تواند افزایش یابد.
کوپونن (2012) نیز مدل نظری درزمینه تأثیر نوآوری و کارآفرینی کسب‌وکار به‌منظور بهبود کیفیت زندگی ارائه داد. بر اساس این مدل، ادغام ابزارهای کسب‌وکار و شیوه‌های اجتماعی الگوهای متمایزی را برای توسعه سیستم کسب‌وکار ایجاد می‌کند که در آن کارآفرینان اجتماعی به شتاب‌دهنده‌های اصلی تبدیل می‌شوند. کارآفرینان اجتماعی کارایی فعالیتهای کارآفرینانه را با جهت‌گیری رفاهی حاکمیت کشور ترکیب می‌کنند و سرمایه اجتماعی، ازجمله کیفیت زندگی را موجب می‌شوند. درواقع، کارآفرینان فعال اجتماعی با ابتکارات خود به ایجاد سرمایه اجتماعی کمک می‌کنند که منبعی حیاتی برای ارتقاء کیفیت زندگی است.
جمع‌بندی مبانی نظری حاکی از آن است که نوآوری و کارآفرینی، نوعی تغییر اجتماعی قلمداد می‌شود که با تحریک تلاش اجتماعی و همچنین، ایجاد مزیت رقابتی می‌تواند کیفیت زندگی را ارتقاء دهد. همچنین، تقویت روحیه کارآفرینی به عنوان یک شتاب‌دهنده در نظر گرفته می‌شود که می‌تواند از طریق توسعه سرمایه اجتماعی موجب بهبود کیفیت زندگی در سطح جامعه شود.
پیشینه تجربی
در این بخش مطالعات و تحقیقاتی که درزمینه کارآفرینی، نوآوری و کیفیت زندگی انجام شده است، ارائه شد. برقی و همکاران (2022) پژوهشی با هدف تحلیل روابط فضایی میان مفاهیم کیفیت زندگی، سرمایه اجتماعی و کارآفرینی روستایی (موردمطالعه: شهرستان دزفول) انجام دادند. با ترکیب لایه‌های تحلیل رابطه خاکستری و تحلیل فازی، وضعیت نامناسب نزدیک به دوسوم روستاهای منطقه در جریان روابط کلی مفاهیم پژوهش مشخص شد. نتایج نشان داد کارآفرینی روستایی رابطه معناداری با کیفیت زندگی و سرمایه اجتماعی دارد. علاوه بر این، ملکیان و برادران (2021) پژوهشی با هدف بررسی رابطه بین روحیه کارآفرینی و کیفیت زندگی کاری؛ (موردمطالعه: کارشناسان ترویج کشاورزی استان کرمانشاه) انجام دادند. یافته‌ها نشان دادند که بین متغیر روحیه کارآفرینی با کیفیت زندگی کاری کارشناسان رابطه مثبت و معنی‌دار وجود دارد. شیهکی‌تاش و همکاران (2017) در پژوهشی که با هدف بررسی نقش عوامل کارآفرینی غیرکشاورزی در ارتقاء کیفیت زندگی خانوارهای روستایی شهرستان کنارک انجام دادند به این نتیجه رسیدند که از بین عوامل اجتماعی کارآفرینی غیرکشاورزی در ارتقاء کیفیت زندگی روستاییان، شاخص سرمایه‌های اجتماعی با میانگین 4/ 5 بیشترین تأثیر را دارد؛ و از میان عوامل اقتصادی، کیفیت اشتغال با میانگین 3/ 38 بیشترین تأثیر را در ارتقاء کیفیت زندگی روستاییان دارد. از بین عوامل محیطی کارآفرینی غیرکشاورزی در ارتقاء کیفیت زندگی روستاییان شاخص کیفیت مسکن با میانگین 3/ 25 بیشترین تأثیر را دارد؛ و از بین عوامل اجتماعی، اقتصادی و محیطی مؤثر بر کارآفرینی غیرکشاورزی عوامل اجتماعی با میانگین 3/ 25 بیشترین تأثیر را در ارتقاء کیفیت زندگی روستاییان دارد.
سجاسی قیداری و همکاران (2015) نقش کارآفرینی فعالیتهای غیرکشاورزی در ارتقاء کیفیت زندگی روستاییان را موردبررسی قرار دادند و دریافتند کارآفرینی فعالیتهای غیرکشاورزی تأثیرات مثبت و معناداری را در مؤلفه‌های هر سه بعد اقتصادی (مؤلفه کیفیت تولید بیشترین تأثیرگذاری با ضریب بتای 308/ 0)، اجتماعی (دسترسی با ضریب بتای 194/ 0) و محیطی (تغییر کاربری اراضی زراعی مرغوب با ضریب بتای 186/ 0) کیفیت زندگی روستاییان دارد. عثمان و همکاران (2022) پژوهشی با هدف بررسی تأثیر شایستگیهای زنان کارآفرین روستایی بر کیفیت زندگی آنها انجام دادند. این مطالعه در بین 152 زن کارآفرین روستایی پراک انجام شد که با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. نتایج نشان داد بین مهارتهای کارآفرینی و شایستگی زنان روستایی با کیفیت زندگی آنها رابطه معناداری وجود دارد.
افزون بر این، ویویوروسکا و همکاران (2020) مطالعه‌ای با هدف بررسی رابطه بین ابعاد نوآوریهای اجتماعی و اقتصادی پایدار با کیفیت زندگی کشاورزان در مناطق روستایی انجام دادند. نمونه موردبررسی شامل 600 کشاورز لهستانی بود و تحلیلها نشان داد هرچه میزان نوآوریهای اجتماعی و اقتصادی در مناطق روستایی لهستان افزایش یابد، میزان کیفیت زندگی کشاورزان نیز بهبود خواهد یافت.
ورگاس-هرناندز (2016) در پژوهشی نقش کارآفرینی و نوآوری در کسب‌وکار خرد روستایی و بهبود کیفیت زندگی موردبررسی قرار داد. نتایج نشان داد کارآفرینی و نوآوری در کسب‌وکار خرد می‌تواند موجب بهبود کیفیت زندگی روستاییان شود.
با توجه به مرور انجام‌شده، بر اساس شواهد علمی موجود، نقش کارآفرینی و نوآوری در ارتباط با کیفیت زندگی بررسی شده است. بااین‌حال، چند خلأ اطلاعاتی در این زمینه وجود دارد. در اکثر مطالعات، کیفیت زندگی به عنوان پیش‌نیاز و متغیر پیش‌بینی کارآفرینی موردبررسی قرار گرفته است.
در برخی دیگر از مطالعات، تأثیر کارآفرینی بر کیفیت زندگی قشر دانشگاهی و دانشجویان بررسی شده است. هرچند در چند مطالعه، تأثیر کارآفرینی و نوآوری بر کیفیت زندگی روستاییان نیز موردبررسی قرار گرفته است، اما جنبه‌های مختلف کیفیت زندگی در این مطالعات بررسی نشده و کیفیت زندگی به‌صورت کلی موردتوجه قرار گرفته است.
روش
پژوهش حاضر از نظر هدف، بنیادی و ازلحاظ گردآوری داده‌ها، روش آمیخته (کیفی-کمی) است. جامعه آماری این پژوهش، همه روستاییان در حومه شهرستان نظرآباد استان البرز در سال 2020 بودند که بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، تعداد آنها 28، 252 نفر است. برای تعیین حجم نمونه مربوط به جامعه دقت برآورد یا حداکثر خطای قابل‌قبول (ε) برای جامعه مذکور 05/ 0 در نظر گرفته شده است.
بدین ترتیب تعداد کل نمونه با فرض جامعه آماری معین، در سطح اطمینان 95 درصد، 379 نفر در نظر گرفته شد. نمونه‌ها به‌صورت تصادفی خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب شدند. ازاین‌رو، از بین دو بخش مرکزی و تنکمان، بخش مرکزی به عنوان خوشه اول انتخاب شد. در گام بعدی، از بین دهستانهای احمدآباد و نجم‌آباد، دهستان نجم‌آباد به‌صورت تصادفی به عنوان خوشه دوم انتخاب شد. درنهایت، از بین روستاهای دهستان نجم‌آباد، 8 روستا انتخاب و در هر یک از آنها 50 پرسشنامه توزیع شد. تعداد پرسشنامه‌های توزیع‌شده درمجموع 400 پرسشنامه بود که درنهایت 323 پرسشنامه قابل‌قبول تکمیل شد.
پیش از انجام بخش کمی، تدوین پرسشنامه به شیوه کیفی و با استفاده از روش تحلیل مضمون و در پنج بخش انجام گرفت. در بخش اول، با مرور ادبیات پژوهش، سؤالات مصاحبه نیمه ساختاریافته درزمینه «کارآفرینی و نوآوری اقتصادی» و «کیفیت زندگی اجتماعی-اقتصادی» تدوین شد و در جلساتی موردبحث پژوهشگران و اساتید و صاحبنظران حوزه علوم اجتماعی قرار گرفت تا از نظر محتوا بررسی شود؛ به‌نحوی‌که با سؤالات تدوین‌شده بتوان معیارها و ویژگیهای «کارآفرین و نوآوربودن در فعالیتهای اقتصادی» و «کیفیت زندگی اجتماعی - اقتصادی» را از نظر روستاییان و متخصصان جویا شد؛ بنابراین در این پژوهش برای اینکه تمام حوزه‌های «کارآفرینی و نوآوری اقتصادی» و «کیفیت زندگی اجتماعی- اقتصادی» پوشش داده شود و انواع مشابهی از داده‌ها استخراج شود و همچنین به علت انعطاف‌پذیری، از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شد.
در بخش دوم، پس از تدوین سؤالات مصاحبه نیمه ساختاریافته، جلسات مصاحبه توسط پژوهشگران با کارشناسان، کارآفرینان و تعدادی از روستاییان مطلع انجام شد و معیارها و ویژگیهای «کارآفرین و نوآوربودن در فعالیتهای اقتصادی» و «کیفیت زندگی اجتماعی- اقتصادی» استخراج شد. در بخش سوم، جلسات مصاحبه نیمه ساختاریافته توسط پژوهشگران با صاحبنظران و متخصصان علوم اجتماعی انجام شد و معیارها و ویژگیهای «کارآفرین و نوآوربودن در فعالیتهای اقتصادی» و «کیفیت زندگی اجتماعی-اقتصادی» بر اساس نظر آنها استخراج شد. در بخش دوم و سوم به‌موازات فرایند مصاحبه، یافته‌ها تحلیل شد و تعداد جلسات مصاحبه تا حد اشباع مقوله افزایش یافت. متنهای نسخه‌برداری‌شده مصاحبه‌ها مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. برای بررسی محتوای مصاحبه‌های صورت‌گرفته، مفهوم‌سازی و استخراج مقوله‌ها از روش سیستماتیک استفاده شد. در جدول زیر متغیرها، ابعاد، مؤلفه‌ها و معرفهای پژوهش ارائه شده است.
جدول 1: ابعاد، مؤلفه‌ها و معرفهای کارآفرین‌بودن، نوآوربودن و کیفیت زندگی
| متغیرها | ابعاد | مؤلفه‌ها | معرفها |
| کارآفرین و نوآوربودن فعالیتهای اقتصادی | کارآفرینی | گرایش به کارآفرینی | میزان گرایش به کارآفرینی در روستا |
| اقدام به کارآفرینی | میزان اقدام به راه‌اندازی کسب‌وکار در روستا | ||
| مشاهده کارآفرینی | تعداد و نوع کارآفرینی در روستا | ||
| نوآوری | گرایش به نوآوری | میزان گرایش به نوآوری در فعالیتهای اقتصادی | |
| ارائه ایده‌های نو | میزان ارائه ایده‌های نو در روستا | ||
| راه‌حلهای جدید در کسب‌وکارها | میزان راه‌حلهای جدید برای انجام کسب‌وکارها | ||
| خدمات و محصولات جدید | میزان ارائه خدمات و محصولات جدید | ||
| کیفیت زندگی | اقتصادی | درآمد | افزایش سطح درآمد و کاهش فقر مردمان روستا |
| بازار کار | بهبود وضعیت اقتصادی و افزایش رونق کسب‌وکارها | ||
| جذب بیشتر افراد به کار و کاهش بیکاری | |||
| اشتغال زنان روستایی | |||
| اشتغال جوانان روستایی فارغ‌التحصیل در روستاها | |||
| مسکن | بازسازی و بهبود کیفیت مسکن روستا (تعمیرات مسکن و...) | ||
| افزایش ساخت ساز مسکن در روستا | |||
| پویایی اقتصادی | افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی (افزایش تولیدات کشاورزی و...) | ||
| توانمندسازی روستاییان (افزایش توانایی و مهارت روستاییان) | |||
| اجتماعی | آموزش و جمعیت | بهبود وضعیت آموزشی روستا (ایجاد کلاسهای آموزشی در روستا و...) | |
| توجه بیشتر به آموزش فرزندان | |||
| افزایش سطح تحصیلات مردمان روستا | |||
| کاهش مهاجرت به شهرها | |||
| افزایش سطح آگاهی مردم (از طریق اینترنت و مشارکتها) | |||
| سلامت | افزایش سطح سلامت و کاهش بیماری در روستا | ||
| افزایش سطح بهداشت و خدمات بهداشتی درمانی | |||
| افزایش سطح شادی مردم روستا | |||
| امنیت اجتماعی | افزایش امنیت روستا (کاهش جرم و جنایت، بزهکاری و...) | ||
| کیفیت زندگی | محیطی | زیرساخت، فضا و امکانات | افزایش امکانات و تجهیزات (عابر بانک، دفتر پست) |
| بهبود وضعیت فضای سبز، داشتن پارک و محل بازی کودکان و ... | |||
| بهبود زیرساختهای اساسی مثل (راه، آب‌رسانی، برق، گاز، تلفن، اینترنت و...) | |||
| افزایش تمیزی و پاکیزه‌شدن مناطق مختلف روستا |
بر اساس شاخصهای به‌دست‌آمده از تحقیق کیفی داده‌بنیاد درزمینه کارآفرین‌بودن، نوآوربودن و کیفیت زندگی روستایی و همچنین مدل مفهومی کیفیت زندگی روستایی پرسشنامه محقق‌ساخته‌ای طراحی شد. برای افزایش روایی پرسشنامه از 1- بررسی پرسشنامه‌های پیشین؛ 2- استفاده از نظرات کارشناسان و متخصصان مربوطه؛ 3- استفاده از نظرات استاد راهنما؛ 4- توزیع ابتدایی پرسشنامه به تعداد 15 نمونه و بررسی بازخورد و پاسخ‌دهی پاسخگویان؛ و 5- استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی (بارهای عاملی) استفاده شد. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد در تمامی متغیرهای پرسشنامه، بارهای عاملی بیشتر از 5/ 0 است که نشان می‌دهد تمامی سؤالات بار عاملی معناداری دارند. به‌منظور بررسی پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد و همسانی درونی برای کل پرسشنامه و متغیرهای کارآفرین‌بودن، نوآوربودن و کیفیت زندگی به ترتیب 87/ 0، 88/ 0، 89/ 0 و 85/ 0 محاسبه شد.
روش نمونه‌گیری به این صورت بود که پژوهشگر با مراجعه به هر یک از روستاهای برگزیده، ابتدا از خانه‌های سمت چپ اولین خیابان شروع می‌کرد و با مراجعه به منازل، پرسشنامه‌ها را در اختیار ساکنین آن منازل قرار می‌داد. برای هر یک از افراد، اهداف پژوهش توضیح داده می‌شد و از آنها درخواست می‌شد به هر یک از سؤالات به‌دقت پاسخ دهند. همچنین، به افراد شرکت‌کننده در این پژوهش توضیح داده شد که پاسخ صحیح یا غلط وجود ندارد و نظر شخصی خود را نسبت به عبارت موجود در پرسشنامه بیان کنند.
تکمیل پرسشنامه‌ها بین 10 تا 20 دقیقه زمان نیاز داشت؛ بااین‌حال، هیچ محدودیت زمانی برای تکمیل پرسشنامه‌ها در نظر گرفته نشد. در صورت نیاز شرکت‌کنندگان به توضیح برخی از عباراتی که از نظر آنها مبهم بود، پژوهشگر به تشریح آن عبارات می‌پرداخت به‌طوری‌که ماهیت جمله تغییر نکند. لازم به ذکر است که همه روستاییان 15 تا 64 سال (دامنه سنی بزرگ‌سال) که قادر به خواندن و نوشتن بودند و در روستای مربوطه سکونت داشتند، در این مطالعه شرکت کردند. پس از جمع‌آوری اطلاعات پرسشنامه تجزیه‌وتحلیل توصیفی، استنباطی و تحلیل مسیر رگرسیون اجرا شد.
یافته‌ها
در این مطالعه، 323 نفر در این مطالعه شرکت کردند که اکثر آنها (4/ 74 درصد) زن بودند. افزون بر این، به لحاظ سنی، اکثر شرکت‌کنندگان (4/ 24 درصد) در دامنه سنی 35-40 سال بودند. کم‌ترین فراوانی دامنه سنی مربوط به دامنه سنی 20-25 سال بود (3/ 13 درصد). افزون بر این، اکثر شرکت‌کنندگان پژوهش حاضر دارای تحصیلات دیپلم بودند (32/ 39 درصد).
برای سنجش ارتباط بین کارآفرینی و نوآوری با کیفیت زندگی و ابعاد آن (کیفیت زندگی اقتصادی، کیفیت زندگی اجتماعی و کیفیت زندگی محیطی) از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. پیش از بررسی همبستگی بین متغیرها، نرمال‌بودن توزیع متغیرها با استفاده از آزمون کولموگروف - اسمیرنف مورد تأیید قرار گرفت.
جدول 2: آزمون همبستگی بین کارآفرین‌بودن، نوآوربودن و کیفیت زندگی روستایی
| متغیر | آماره | کیفیت زندگی | کیفیت اقتصادی | کیفیت اجتماعی | کیفیت محیطی |
| کارآفرین بودن | ضریب همبستگی (r) | 656/ 0 | 636/ 0 | 568/ 0 | 434/ 0 |
| مقدار احتمال (p) | 000/ 0 | 000/ 0 | 000/ 0 | 000/ 0 | |
| نوآور بودن | ضریب همبستگی (r) | 223/ 0 | 216/ 0 | 247/ 0 | 199/ 0 |
| مقدار احتمال (p) | 000/ 0 | 000/ 0 | 000/ 0 | 000/ 0 |
همان‌طور که در جدول 2 ملاحظه می‌شود، سطح معنی‌داری برای تمامی متغیرها برابر صفر بوده و کمتر از 0.05 است. بر این اساس، کارآفرین‌بودن ارتباط معناداری با نمره کلی کیفیت زندگی روستایی (656/ 0=r؛ 000/ 0=P)، کیفیت زندگی اقتصادی (636/ 0=r؛ 000/ 0=P)، کیفیت زندگی اجتماعی (568/ 0=r؛ 000/ 0=P) و کیفیت زندگی محیطی (434/ 0=r؛ 000/ 0=P) دارد. افزون بر این، نوآوربودن نیز با نمره کلی کیفیت زندگی روستایی (223/ 0=r؛ 000/ 0=P)، کیفیت زندگی اقتصادی (216/ 0=r؛ 000/ 0=P)، کیفیت زندگی اجتماعی (247/ 0=r؛ 000/ 0=P) و کیفیت زندگی محیطی (199/ 0=r؛ 000/ 0=P) رابطه معناداری دارد.
جدول 3: مدل رگرسیونی متغیرهای پیش‌بین (کارآفرین‌بودن و نوآوربودن) و متغیر ملاک (کیفیت زندگی روستایی)
| مدل | ضریب همبستگی (r) | مربع ضریب همبستگی (r2) | ضریب تأثیر | خطای مدل | دوربین- واتسون |
| 1 | 617/ 0 | 382/ 0 | 351/ 0 | 011/ 0 | 101/ 2 |
برای پیش‌بینی کیفیت زندگی روستایی بر اساس کارآفرین و نوآوربودن از مدل رگرسیونی استفاده شد. همان‌طور که در جدول 3 مشاهده می‌شود، ضریب همبستگی برابر حدود 62/ 0 و ضریب تأثیر آن نیز حدود 35/ 0 است. بدین ترتیب، کارآفرین‌بودن و نوآوربودن حدود 35 درصد تغییرات مربوط به کیفیت زندگی روستایی را تبیین می‌کنند. با توجه به اینکه آماره دوربین-واتسون نیز مابین 5/ 1 تا 5/ 2 قرار دارد، نشان می‌دهد متغیرهای مستقل هم‌خطی ندارند و نتایج به‌دست‌آمده قابل‌اتکا است و می‌توان بر اساس آن تحلیل کرد.
جدول 4: جدول ضرایب رگرسیونی تأثیر کارآفرین‌بودن و نوآوربودن بر کیفیت زندگی روستایی
| مدل | ضریب رگرسیونی غیراستاندارد (b) | خطای برآورد (SES) | ضریب رگرسیونی استاندارد (β) | t | مقدار احتمال (p) |
| مقدار ثابت | 107/ 0- | 010/ 0 |
| 93/ 10- | 000/ 0 | ||||
| کارآفرین بودن | 198/ 0 | 063/ 0 | 412/ 0 | 143/ 3 | 021/ 0 |
| نوآور بودن | 139/ 0 | 038/ 0 | 211/ 0 | 659/ 3 | 019/ 0 |
متغیرهای موردبررسی هم خطی ندارند؛ زیرا تلورانس متغیرها بیشتر از 5/ 0 است. سطح معنی‌داری آزمون ضریب متغیرهای کارآفرین‌بودن و نوآوربودن کمتر از 05/ 0 است و در نتیجه در مدل اثرگذاری بر کیفیت زندگی روستایی قرار می‌گیرد؛ بنابراین متغیرهای کارآفرین‌بودن و نوآوربودن، بر کیفیت زندگی روستایی مؤثر هستند. میزان تأثیر متغیر کارآفرین بودن بر کیفیت زندگی روستایی برابر 412/ 0 و متغیر نوآوربودن برابر 211/ 0 است. بر این اساس، میزان تأثیر کارآفرین‌بودن بر کیفیت زندگی روستایی بیشتر از نوآوربودن است. بااین‌حال هر دو متغیر بر کیفیت زندگی روستایی مؤثر هستند.
جدول 5: جدول ضرایب رگرسیونی تأثیر کارآفرین‌بودن و نوآوربودن بر کیفیت اقتصادی و اجتماعی (محیطی) زندگی روستایی
| مدل | ضریب رگرسیونی غیراستاندارد (b) | خطای برآورد (SES) | ضریب رگرسیونی استاندارد (β) | t | مقدار احتمال (p) | |
| اقتصادی | مقدار ثابت | 201/ 0- | 180/ 0 | - | 166/ 11 | 000/ 0 |
| کارآفرین بودن | 218/ 0 | 057/ 0 | 443/ 0 | 824/ 3 | 011/ 0 | |
| نوآور بودن | 172/ 0 | 041/ 0 | 223/ 0 | 097/ 3 | 022/ 0 | |
| اجتماعی- محیطی | مقدار ثابت | 159/ 0- | 028/ 0 | - | 678/ 5 | 000/ 0 |
| کارآفرین بودن | 312/ 0 | 035/ 0 | 461/ 0 | 914/ 8 | 000/ 0 | |
| نوآور بودن | 116/ 0 | 022/ 0 | 199/ 0 | 272/ 5 | 000/ 0 | |
همچنین سطح معنی‌داری کارآفرین‌بودن و نوآوربودن در هر دو مدل کمتر از 05/ 0 است که نشان می‌دهد بر ابعاد کیفیت زندگی روستایی تأثیرگذار هستند. ضرایب بتا نشان می‌دهد که تأثیر کارآفرین‌بودن بر بعد کیفیت اقتصادی برابر 443/ 0 و بر ابعاد کیفیت اجتماعی و محیطی، برابر 461/ 0 است. تأثیر نوآوربودن بر کیفیت اقتصادی برابر 223/ 0 و بر کیفیت اجتماعی و محیطی برابر 199/ 0 است. یافته‌های جداول 5 نشان می‌دهد، به‌طورکلی تأثیر کارآفرین‌بودن بر کیفیت زندگی روستایی و ابعاد آن، بیشتر از تأثیر نوآوربودن است. بااین‌حال هر دوی این متغیرها کیفیت زندگی روستایی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند.
شکل 2: ضرایب تأثیر کارآفرین و نوآوربودن بر کیفیت زندگی روستایی
بحث
هدف این تحقیق بررسی رابطه و تأثیر کارآفرین و نوآوربودن بر کیفیت زندگی روستاییان بود. یافته‌های این مطالعه بیانگر وجود روابط همبستگی معنی‌داری میان کارآفرین و نوآوربودن با کیفیت زندگی روستایی است. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون نیز بیانگر آن است که کارآفرین و نوآوربودن روستاییان پیش‌بینی‌کننده‌های مناسبی برای کیفیت زندگی آنها هستند. بااین‌حال، تأثیر کارآفرین‌بودن بیشتر از نوآوربودن بود.
همسو با این یافته‌ها، خسروی، مهدیزاده و میرکزاده (2018) نشان دادند پیامدهای توانمندسازی فقرای روستایی با راه‌اندازی کارآفرینی سبز، کاهش فقر اقتصادی، کاهش بیکاری، دسترسی راحت‌تر به مسکن، امید به زندگی، کاهش مهاجرت، رضایت و ارتقا سطح زندگی، امنیت غذایی پایدار و مهم‌تر از همه، حفظ محیط‌زیست و توسعه پایدار هستند.
سجاسی قیداری و همکاران (2015) نیز نشان دادند کارآفرینی فعالیتهای غیر کشاورزی تأثیرات مثبت و معناداری را در مؤلفه‌های هر سه بعد اقتصادی، اجتماعی و محیطی کیفیت زندگی دارد.
در ادبیات پژوهشی خارج از کشور نیز موتایر و همکاران (2018) دریافتند کارآفرینی در بهبود وضعیت اقتصادی و کیفیت زندگی روستا نقش مؤثری دارد. نتایج مطالعه وو و همکاران (2017) نیز حاکی از تأثیر مثبت و بالای سیستم نوآوری ملی در رشد اقتصادی روستایی است.
در مطالعه حاضر نیز نتایج نشان داد که هرچقدر روستاییان رفتار کارآفرینانه بیشتری داشته باشند و کسب‌وکارهای مختلفی را پیاده و اجرا کنند باعث می‌شود که کیفت زندگی در روستا ارتقا یابد. کیفیت زندگی نیز ابعاد مختلفی دارد که شامل کیفیت اقتصادی، اجتماعی و محیطی است. به تفکیک این ابعاد، کارآفرین‌بودن حدود 44 درصد از تغییرات کیفیت اقتصادی زندگی را و حدود 46 درصد از تغییرات کیفیت اجتماعی-محیطی را می‌تواند تحت‌تأثیر خود قرار دهد.
این نشان می‌دهد که کارآفرین‌بودن سهم قابل‌توجهی در افزایش سطح اقتصادی و اجتماعی- محیطی روستا دارد. کارآفرین‌بودن بر فرصتهایی برای راه‌اندازی کسب‌وکارها تأکید می‌کند و عاملی مهم برای رسیدن به رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی و افزایش بهره‌وری است؛ بنابراین، کارآفرین‌بودن روستاییان باعث می‌شود که اشتغال‌زایی شود و سطح درآمد روستا افزایش یابد و در نتیجه وضعیت اقتصادی روستا بهبود یابد.
کارآفرینی عامل ترغیب و تشویق سرمایه‌گذاری، تحریک و تشویق حس رقابت، عامل تغییر و نوآوری، باعث ایجاد، بهبود کیفیت زندگی و توزیع مناسب درآمد است. زمانی که کارآفرینان یک شغل جدید را شروع می‌کنند، بالطبع به یک یا چند نیروی استخدامی نیاز دارند تا کارهای خود را سامان بخشند و این با افزایش اشتغال در روستاها و به‌تبع آن بهبود کیفیت زندگی همراه خواهد بود.
کارآفرینان به علت قابلیت اشتغال‌زایی که دارند، به کاهش نرخ بیکاری که از اهداف کلان اقتصادی، اجتماعی، دولتها است کمک می‌کنند؛ بنابراین، کارآفرین‌بودن روستاییان می‌تواند زمینه‌ساز اشتغال نیروی کار باشد. نوآوری که در یک فعالیت اقتصادی توسط خود فرد ایجاد می‌شود، منجر به ایجاد اشتغال در جامعه می‌شود.
نوآوربودن در این پژوهش در مقایسه با کارآفرین‌بودن اثر کمتری بر کیفیت زندگی روستاییان داشته است. بااین‌حال، نوآوربودن خود بر ارتقای کارآفرین‌بودن مؤثر است و به‌صورت غیرمستقیم باعث بهبود کیفیت زندگی روستاییان می‌شود؛ بنابراین، نوآوربودن، هم به‌صورت حضور مستقیم در فعالیتهای اقتصادی، باعث ارتقای کیفت زندگی روستایی می‌شود و هم به‌صورت غیرمستقیم با تأثیر بر سایر عوامل همانند کارآفرین‌بودن می‌تواند بر کیفیت زندگی روستاییان مؤثر واقع شود؛ بنابراین، هسته اصلی کیفیت زندگی روستاییان، کارآفرین‌بودن آنها است و عامل بهبوددهنده کارآفرین‌بودن، نوآوری است؛ بنابراین هر عاملی که بتواند در افزایش کارآفرین بودن و نوآوری روستاییان مؤثر واقع شود می‌تواند کیفیت زندگی روستاییان را افزایش داده و باعث توسعه روستا شود.
پویایی و توسعه کارآفرینی و نوآوری فعالیتهای اقتصادی روستایی در روستاهای نظرآباد با راهبردهایی همچون برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری برای توسعه کارآفرینی و نوآوری روستایی، بهبود نظام آموزش کارآفرینی، بهبود زیرساختهای توسعه کارآفرینی و نوآوری، توسعه هنجارهای فرهنگی-اجتماعی تسهیل می‌شود.
این مهم در فضایی پیچیده و چندبعدی شامل سرمایه‌های طبیعی، عوامل فرهنگی، سرمایه اجتماعی، ویژگیهای جمعیت شناختی و زیرساختها رخ می‌دهد که مؤلفه‌های مختلفی مانند قوانین و سیاستهای مرتبط با کارآفرینی و نوآوری در فعالیتهای اقتصادی روستایی، نظام آموزشی، نهادهای پشتیبان، رهبران محلی، سرمایه‌های مالی، شبکه‌ها و بازار در شکل‌گیری آن مداخله دارند. این مؤلفه‌ها در طیفی از زمان بر شکل‌گیری، تغییر و توسعه کارآفرینی و نوآوری روستایی در روستاهای شهرستان نظرآباد استان البرز تأثیرگذارند.
همچنین، اشتغال و توسعه پایدار روستایی به عنوان پیامد حاصل از کاربرد راهبردهای کارآفرینی و نوآوری فعالیتهای اقتصادی روستایی در روستاهای شهرستان نظرآباد استان البرز قابل‌ارائه است.
از نظر مردم روستا، میزان برخورداری از روحیه کارآفرین‌بودن در ساکنین روستا در سطح بالاتر از متوسط و میزان نوآوربودن آنها کمتر از حد متوسط بیان شده است. کسب‌وکارهای مختلفی در روستاها راه‌اندازی شده است که بیشترین کسب‌وکارهای راه‌اندازی شده تولیدی (پوشاک، ماسک، صنایع‌دستی، اسکاچ، مبل، بسته‌بندی ...) فروشگاه (لباس، آرایشی بهداشتی و...)، دفتر بیمه، باشگاه ورزشی، پرورش گاو گوشتی بوده است و کسب‌وکارهای مختلف دیگری شامل خدمات الکترونیکی (کافی‌نت و...)، آموزشگاه (زبان، رایانه)، دامپزشکی، دفتر گیاه‌پزشکی، تاکسی‌تلفنی، خدمات مشاوره‌ای، پرورش ماهی، تراشکاری و ... بوده است. دراین‌بین بیشترین تأثیر کارآفرین و نوآوربودن، افزایش انگیزه جوانان است. توسعه اقتصادی، کاهش بیکاری، افزایش آگاهی مردم، افزایش ساخت‌وساز، افزایش مشارکتهای برخط و شبکه‌های مجازی، بهبود زیرساختها، توسعه اینترنت و زیرساختهای فناوری از دیگر تأثیرات کارآفرین بودن در زندگی روستایی بوده است.
در یک نتیجه‌گیری می‌توان گفت که سطح کارآفرین‌بودن در روستاییان در حد مناسب بوده است؛ اما نوآوربودن آنها در سطح کم است. از نظر روستاییان کارآفرین‌بودن و نوآوربودن بر کیفیت زندگی روستاییان در ابعاد مختلف آن تأثیرگذار است که تأثیر کارآفرین‌بودن بیشتر از نوآوربودن آنها بوده است و در بررسی به روش غیرمستقیم نیز کارآفرین‌بودن و نوآوربودن تأثیر معنی‌داری دارند که کارآفرین‌بودن در سطح 40 تا 50 درصد بر کیفیت زندگی روستاییان به تفکیک ابعاد مختلف آن مؤثر بوده و سهم 45 درصد دارد و نوآوربودن نیز تأثیر معنی‌داری دارد و سهم آن در کیفیت زندگی روستاییان در ابعاد مختلف آن (اقتصادی، اجتماعی و محیطی) 20 تا 22 درصد بوده است.
با توجه به نتایج به‌دست‌آمده پیشنهاد می‌شود که شرایط تأسیس سازمانهای مردم‌نهاد حامی کارآفرینان روستایی تسهیل شود. شکل‌گیری اتحادیه‌ها و تعاونیهای حامی کارآفرینان روستایی می‌تواند بسیار مفید واقع شود. هر دو مورد یادشده می‌تواند سبب تشویق مشارکت در شناسایی فرصتهای سرمایه‌گذاری در روستاها، ارتقای همکاریهای میان بخشی در راستای همکاری با تشکلهای غیردولتی و هماهنگی میان نهادها و سازمانهای متولی توسعه کارآفرینی روستایی شود.
علاوه بر این، اشاعه فرهنگ کارآفرینی در روستا از طریق رسانه‌ها، ترویج مزایای حاصله از فعالیتهای کارآفرینی، حمایت مادی و معنوی از فعالان در حوزه آموزش و فرهنگ‌سازی کارآفرینی در روستا، تجلیل از کارآفرینان موفق، ترغیب افراد روستایی به سمت کارآفرین‌شدن، تسهیل امکان تبلیغ و ترویج محصولات تولیدی روستاییان، تشویق کارآفرینان شهری برای توسعه کسب‌وکار خود در مناطق روستایی، تشویق فارغ‌التحصیلان روستازاده برای امر کارآفرینی روستایی می‌تواند مؤثر واقع شود.
بهبود ارتباط روستاییان با دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی، زمینه‌سازی برای ارتباط کارآفرینان روستایی با پارکهای علم و فناوری، مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها، ایجاد شبکه بین کارآفرینان بالقوه و همتایان باتجربه آنها، بهبود دسترسی روستاییان به شبکه‌های ارتباطی شرکتها، دسترسی به دانش و اطلاعات از طریق شبکه‌های مجازی و تقویت نقش ارتباطی رهبران محلی نیز از موارد حائز اهمیتی است که می‌تواند به امر فرهنگ‌سازی کارآفرینی روستایی یاری رساند.
همچنین، قوانین و مقررات دست و پاگیری که مانع کارآفرینی می‌شود، باید حذف شوند. همچنین قوانین و مقررات دولتی در ارتباط با کسب‌وکارهای جدید روستایی باید ثبات داشته باشند. دولت می‌بایست اقدامات جدی در راستای اصلاح قوانین اقتصادی و مالیاتی برای کسب‌وکارهای روستایی انجام دهد. دولت می‌تواند به کارآفرینان روستایی مشوقهایی اعطا کند. حرکت دولت در تأمین زیرساختها استمرار یابد. برای فروش محصولات تولیدی کارآفرینان روستایی، بازارهای محلی ایجاد و تقویت شود.
ملاحظات اخلاقی
مشارکت نویسندگان
هر چهار نویسنده در نگارش این مقاله مشارکت داشته‌اند.
منابع مالی
برای انتشار این مقاله از هیچ سازمانی حمایت مالی مستقیم یا غیرمستقیم دریافت نشده است.
تعارض منافع
بنا بر اظهار نویسندگان، در این مقاله تعارض منافع وجود ندارد.
پیروی از اصول اخلاقی
در پژوهش تمامی اطلاعات با حفظ محرمانگی جمع آوری شده است، همچنین در این مقاله همه اصول اخلاقی درزمینه سرقت ادبی و تحریف داده‌ها و غیره رعایت شده است.
منابع:
Alnafrah, I., & Mouselli, S. (2018). The Role of National Innovation Systems in Entrepreneurship Activities at Baltic State Countries. Journal of the Knowledge Economy, 1-19.
Amin-Esmaeili, M., Baheshmat, S., Tarrahi, M. J., Motevalian, S. A., Sharifi, V., Hajebi, A., ... & Rahimi-Movaghar, A. (2021). Assessing risk behaviours in the Iranian general population: results from the Iranian Mental Health Survey. Eastern Mediterranean Health Journal, 27(10), 953-961.
Asanova, N. A., Hut, S. Y., Yeshugova, F. R., Zhminko, A. E., & Ovchinnikova, N. G. (2022). Cooperative Entrepreneurship in Sustainable Rural Development. In Сooperation and Sustainable Development (pp. 1233-1239). Springer International Publishing.
Barghi, H., Ghanbari, Y., Abiyat, M., & Abiyat, M. (2023). Spatial Relationships Analysis between the Concepts of Life Quality, Social Capital and Rural Entrepreneurship (Case Study: Dezful County). Journal of Rural Research, 13(4), 670-699.
Beynon, M. J., Jones, P., & Pickernell, D. (2019). The role of entrepreneurship, innovation, and urbanity-diversity on growth, unemployment, and income: US state-level evidence and an fsQCA elucidation. Journal of Business Research, 101, 675-687.
Bock, B. B. (2016). Rural marginalisation and the role of social innovation; a turn towards nexogenous development and rural reconnection. Sociologia ruralis, 56(4), 552-573.
Comini, E. (2016). Metal oxide nanowire chemical sensors: innovation and quality of life. Materials Today, 19(10), 559-567.
Cunha, C., Kastenholz, E., & Carneiro, M. J. (2020). Entrepreneurs in rural tourism: Do lifestyle motivations contribute to management practices that enhance sustainable entrepreneurial ecosystems?. Journal of hospitality and tourism management, 44, 215-226.
Farahani, M. N., Amin-Esmaeili, M., & Baheshmat Juybari, S. (2019). The mediating role of self efficacy in the relationship between impulsivity and evoidant coping with relapse in opioid dependence. Scientific Quarterly Research on Addiction, 13(51), 143-166.
Galindo, M. Á., & Méndez, M. T. (2014). Entrepreneurship, economic growth, and innovation: Are feedback effects at work?. Journal of Business Research, 67(5), 825-829.
González-Leonardo, M., Rowe, F., & Fresolone-Caparrós, A. (2022). Rural revival? The rise in internal migration to rural areas during the COVID-19 pandemic. Who moved and Where?. Journal of Rural Studies, 96, 332-342.
Guerrero, M., Liñán, F., & Cáceres-Carrasco, F. R. (2021). The influence of ecosystems on the entrepreneurship process: a comparison across developed and developing economies. Small Business Economics, 57(4), 1733-1759.
Hoque, A. S. M. M., Awang, Z., & Ghani, N. A. (2016, October). Conceptual Model for Quality of Life in the Perspective of Social Entrepreneurship. In International Conference on Science, Engineering, Management and Social Science (ICSEMSS 2016), Universiti Teknologi Malaysia (UTM), Johor Bahru, Malaysia, October (pp. 6-8).
Ismaila, A., Driessen, M., Briggs, A., Risebrough, N., Naya, I., Gunsoy, N., & Paly, V. (2018). Economic and quality of life consequences of clinically important deterioration in patients with COPD: results from the TORCH study. European Respiratory Journal, 52, 305-317.
Kabukcu, E. (2015). Creativity process in innovation oriented entrepreneurship: The case of Vakko. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 195, 1321-1329
Khosravi, S., Mehdizadeh, H., & Mirakzadeh, A. A. (2019). Launching green entrepreneurship as a strategy for empowering the poor villagers (Case study: Professors of Agriculture Faculty, Razi University). Journal of Environmental Science and Technology, 21(1), 99-111.
Kogan, L., Papanikolaou, D., Seru, A., & Stoffman, N. (2017). Technological innovation, resource allocation, and growth. The Quarterly Journal of Economics, 132(2), 665-712
Koponen, D. (2012). Conceptual framework for quality of life management: social entrepreneurship perspective. Economics and Management, 17(4), 1372-1377.
Li, T., Liu, J., Zhu, H., & Zhang, S. (2018). Business characteristics and efficiency of rural tourism enterprises: an empirical study from China. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 23(6), 549-559
Malekian, A., & Baradaran, M. (2021). Investigating the relationship between entrepreneurial spirit and quality of work life; (the agricultural extension experts in Kermanshah Province as a case study). Journal of Studies in Entrepreneurship and Sustainable Agricultural Development, 8(3), 35-52.
Morris, M. H., & Lewis, P. S. (1991). Entrepreneurship as a significant factor in societal quality of life. Journal of Business Research, 23(1), 21-36.
Mottiar, Z., Boluk, K., & Kline, C. (2018). The roles of social entrepreneurs in rural destination development. Annals of Tourism Research, 68, 77-88.
Mueller, S., & Korsgaard, S. (2014). (Re) Sources of opportunities-The Role of Spatial Context for Entrepreneurship. In Academy of Management Proceedings(Vol. 2014, No. 1, p. 13468). Briarcliff Manor, NY 10510: Academy of Management.
Muravyova, M. V. (2018). Socio-Economic and Demographic Motivators of the Life Quality of Rural Population in the Russian Federation. The Journal of Social Sciences Research, 211-214.
Naminse, E. Y., Zhuang, J., & Zhu, F. (2019). The relation between entrepreneurship and rural poverty alleviation in China. Management Decision, 57(9), 2593-2611.
Nataraajan, R., & G. Angur, M. (2014). Innovative ability and entrepreneurial activity: Two factors to enhance “quality of life”. Journal of Business & Industrial Marketing, 29(6), 469-475.
Nazem, F. (2021). The Relationship between Managers Entrepreneurship and Quality of Staffas Working Life in Higher Education Institutions, Journal of Management Research in Iran, 17(2): 223-242.
Njoroge, C. W., & Gathungu, J. M. (2013). The effect of entrepreneurial education and training on development of small and medium size enterprises in Githunguri District-Kenya. International Journal of Education and research, 1(8), 1-22
Ogundare, O. M., Shah, V. G., Salunke, S. R., Malhotra, R., Pati, S., Karmarkar, A., ... & Shah, M.V. (2017). Fifteen Dimensions of Health and their Associations with Quality of Life among Elderly in Rural Villages in Maharashtra, (India). Indian Journal of Gerontology
Othman, N., Radin A Rahman, R. S. A., & Kamaruddin, H. (2022). Competences of Rural Women Entrepreneurs and Their Quality of Life. Sustainability, 14(16), 10143.
Özer, İ. S., & Türk, U. (2023). How Does Quality of Life (QOL) Affect Attractiveness of Cities and Internal Migration in Turkey?. Economic Themes, 61(1), 85-103.
Petrovič, F., & Maturkanič, P. (2022). Urban-Rural Dichotomy of Quality of Life. Sustainability, 14(14), 8658.
Plouffe, M., & Bernier, M. (2019). Financial Innovation, Economic Growth, and the Consequences of Macroprudential Policies. Research in Economics.
Poulain, T., Vogel, M., Sobek, C., Hilbert, A., Körner, A., & Kiess, W. (2019). Associations Between Socio-Economic Status and Child Health: Findings of a Large German Cohort Study. International journal of environmental research and public health, 16(5), 677.
Pradhan, R. P., Arvin, M. B., Nair, M., Bennett, S. E., Bahmani, S., & Hall, J. H. (2018). Endogenous dynamics between innovation, financial markets, venture capital and economic growth: Evidence from Europe. Journal of Multinational Financial Management, 45, 15-34.
Razini, H. H., Mansouri, R., Meshki, V., Beheshmat, S., & Hamzehzadeh, M. (2019). Strategic differences in visual scanning between field dependent and field independent individuals on the basis of eye tracking measures. International Journal of Applied Behavioral Sciences, 6(2), 19-25.
Roma, I., Almeida, M. L. D., Mansano, N. D. S., Viani, G. A., Assis, M. R. D., & Barbosa, P. M. K. (2014). Quality of life in adults and elderly patients with rheumatoid arthritis. Revista brasileira de reumatologia, 54(4), 279-286.
Scholtes, C., Baust, K., Weinhold, L., Creutzig, U., Gnekow, A., Hinz, A., ... & Singer, S. (2019). Health status, Health-Related Quality of Life and Socio-economic Outcome in Childhood Brain Tumor Survivors: a German Cohort Study. Neuro-oncology
Schumpeter, J. A. (2010). Capitalism, socialism and democracy. routledge.
Shihaki Tash, important; Wali Nafs, Abdul Aziz; Raisi, Abu Bakr. (2017). The role of non-agricultural entrepreneurship factors in improving the quality of life of rural households in Kanarak city, Space Economy and Rural Development Quarterly, 7(3), 209-223.
Shokrollahi, A., & Taheri, A. (2016). The Relationship of Employees’ Quality of Work Life and Organizational Citizenship Behavior with their Entrepreneurship. Journal of New Approaches in Educational Administration, 6(24), 129-152.
Sojasi Qeidari H, Shayan H, Nurbakhsh Razmi Z. (2015). The Analysis of Non-Farm Entrepreneurship in Improving the Quality of Life in the Villages Case: Villages Located in Shandiz Area, Binaloud County. Space Economy & Rural Development. 4(12): 55-76.
Sojasi Qeidari H, Shayan H, Nurbakhsh Razmi Z. (2015). The Analysis of Non-Farm Entrepreneurship in Improving the Quality of Life in the Villages Case: Villages Located in Shandiz Area, Binaloud County. Space Economy & Rural Development. 4(12):55-76.
Thompson, M. (2018). Social capital, innovation and economic growth. Journal of behavioral and experimental economics, 73, 46-52.
Vargas-Hernández, J. G. (2016). Women entrepreneurship to improve the quality of life through best practices in rural microbusiness. EMC review-economy and market communication review, 11(1): 26-49.
Wiewiórska, A., Kłoczko-Gajewska, A., & Sulewski, P. (2020). Between the social and economic dimensions of sustainability in rural areas—in search of farmers’ quality of life. Sustainability, 12(1), 148.
Woodside, A. G., Bernal, P. M., & Coduras, A. (2016). The general theory of culture, entrepreneurship, innovation, and quality-of-life: Comparing nurturing versus thwarting enterprise start-ups in BRIC, Denmark, Germany, and the United States. Industrial Marketing Management, 53, 136-159.
Wu, J., Zhuo, S., & Wu, Z. (2017). National innovation system, social entrepreneurship, and rural economic growth in China. Technological Forecasting and Social Change, 121, 238-250
Wu, X., & Li, J. (2017). Income inequality, economic growth, and subjective well-being: Evidence from China. Research in Social Stratification and Mobility, 52, 49-58.
Yeşil, S., & Dereli, S. F. (2013). An empirical investigation of the organisational justice, knowledge sharing and innovation capability. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 75, 199-208.
You, J., Wang, C., Yeung, N. C. Y., & Lu, Q. (2018). Socioeconomic status and quality of life among Chinese American breast cancer survivors: The mediating roles of social support and social constraints. Psycho‐Oncology, 27(7), 1742-1749
Zhao, Y., Li, Y., Lee, S. H., & Bo Chen, L. (2011). Entrepreneurial orientation, organizational learning, and performance: Evidence from China. Entrepreneurship theory and practice, 35(2), 293-317.
Zou, J., Chen, J., & Chen, Y. (2022). Hometown landholdings and rural migrants’ integration intention: The case of urban China. Land Use Policy, 121, 106307.
Amin-Esmaeili, M., Baheshmat, S., Tarrahi, M. J., Motevalian, S. A., Sharifi, V., Hajebi, A., ... & Rahimi-Movaghar, A. (2021). Assessing risk behaviours in the Iranian general population: results from the Iranian Mental Health Survey. Eastern Mediterranean Health Journal, 27(10), 953-961.
Asanova, N. A., Hut, S. Y., Yeshugova, F. R., Zhminko, A. E., & Ovchinnikova, N. G. (2022). Cooperative Entrepreneurship in Sustainable Rural Development. In Сooperation and Sustainable Development (pp. 1233-1239). Springer International Publishing.
Barghi, H., Ghanbari, Y., Abiyat, M., & Abiyat, M. (2023). Spatial Relationships Analysis between the Concepts of Life Quality, Social Capital and Rural Entrepreneurship (Case Study: Dezful County). Journal of Rural Research, 13(4), 670-699.
Beynon, M. J., Jones, P., & Pickernell, D. (2019). The role of entrepreneurship, innovation, and urbanity-diversity on growth, unemployment, and income: US state-level evidence and an fsQCA elucidation. Journal of Business Research, 101, 675-687.
Bock, B. B. (2016). Rural marginalisation and the role of social innovation; a turn towards nexogenous development and rural reconnection. Sociologia ruralis, 56(4), 552-573.
Comini, E. (2016). Metal oxide nanowire chemical sensors: innovation and quality of life. Materials Today, 19(10), 559-567.
Cunha, C., Kastenholz, E., & Carneiro, M. J. (2020). Entrepreneurs in rural tourism: Do lifestyle motivations contribute to management practices that enhance sustainable entrepreneurial ecosystems?. Journal of hospitality and tourism management, 44, 215-226.
Farahani, M. N., Amin-Esmaeili, M., & Baheshmat Juybari, S. (2019). The mediating role of self efficacy in the relationship between impulsivity and evoidant coping with relapse in opioid dependence. Scientific Quarterly Research on Addiction, 13(51), 143-166.
Galindo, M. Á., & Méndez, M. T. (2014). Entrepreneurship, economic growth, and innovation: Are feedback effects at work?. Journal of Business Research, 67(5), 825-829.
González-Leonardo, M., Rowe, F., & Fresolone-Caparrós, A. (2022). Rural revival? The rise in internal migration to rural areas during the COVID-19 pandemic. Who moved and Where?. Journal of Rural Studies, 96, 332-342.
Guerrero, M., Liñán, F., & Cáceres-Carrasco, F. R. (2021). The influence of ecosystems on the entrepreneurship process: a comparison across developed and developing economies. Small Business Economics, 57(4), 1733-1759.
Hoque, A. S. M. M., Awang, Z., & Ghani, N. A. (2016, October). Conceptual Model for Quality of Life in the Perspective of Social Entrepreneurship. In International Conference on Science, Engineering, Management and Social Science (ICSEMSS 2016), Universiti Teknologi Malaysia (UTM), Johor Bahru, Malaysia, October (pp. 6-8).
Ismaila, A., Driessen, M., Briggs, A., Risebrough, N., Naya, I., Gunsoy, N., & Paly, V. (2018). Economic and quality of life consequences of clinically important deterioration in patients with COPD: results from the TORCH study. European Respiratory Journal, 52, 305-317.
Kabukcu, E. (2015). Creativity process in innovation oriented entrepreneurship: The case of Vakko. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 195, 1321-1329
Khosravi, S., Mehdizadeh, H., & Mirakzadeh, A. A. (2019). Launching green entrepreneurship as a strategy for empowering the poor villagers (Case study: Professors of Agriculture Faculty, Razi University). Journal of Environmental Science and Technology, 21(1), 99-111.
Kogan, L., Papanikolaou, D., Seru, A., & Stoffman, N. (2017). Technological innovation, resource allocation, and growth. The Quarterly Journal of Economics, 132(2), 665-712
Koponen, D. (2012). Conceptual framework for quality of life management: social entrepreneurship perspective. Economics and Management, 17(4), 1372-1377.
Li, T., Liu, J., Zhu, H., & Zhang, S. (2018). Business characteristics and efficiency of rural tourism enterprises: an empirical study from China. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 23(6), 549-559
Malekian, A., & Baradaran, M. (2021). Investigating the relationship between entrepreneurial spirit and quality of work life; (the agricultural extension experts in Kermanshah Province as a case study). Journal of Studies in Entrepreneurship and Sustainable Agricultural Development, 8(3), 35-52.
Morris, M. H., & Lewis, P. S. (1991). Entrepreneurship as a significant factor in societal quality of life. Journal of Business Research, 23(1), 21-36.
Mottiar, Z., Boluk, K., & Kline, C. (2018). The roles of social entrepreneurs in rural destination development. Annals of Tourism Research, 68, 77-88.
Mueller, S., & Korsgaard, S. (2014). (Re) Sources of opportunities-The Role of Spatial Context for Entrepreneurship. In Academy of Management Proceedings(Vol. 2014, No. 1, p. 13468). Briarcliff Manor, NY 10510: Academy of Management.
Muravyova, M. V. (2018). Socio-Economic and Demographic Motivators of the Life Quality of Rural Population in the Russian Federation. The Journal of Social Sciences Research, 211-214.
Naminse, E. Y., Zhuang, J., & Zhu, F. (2019). The relation between entrepreneurship and rural poverty alleviation in China. Management Decision, 57(9), 2593-2611.
Nataraajan, R., & G. Angur, M. (2014). Innovative ability and entrepreneurial activity: Two factors to enhance “quality of life”. Journal of Business & Industrial Marketing, 29(6), 469-475.
Nazem, F. (2021). The Relationship between Managers Entrepreneurship and Quality of Staffas Working Life in Higher Education Institutions, Journal of Management Research in Iran, 17(2): 223-242.
Njoroge, C. W., & Gathungu, J. M. (2013). The effect of entrepreneurial education and training on development of small and medium size enterprises in Githunguri District-Kenya. International Journal of Education and research, 1(8), 1-22
Ogundare, O. M., Shah, V. G., Salunke, S. R., Malhotra, R., Pati, S., Karmarkar, A., ... & Shah, M.V. (2017). Fifteen Dimensions of Health and their Associations with Quality of Life among Elderly in Rural Villages in Maharashtra, (India). Indian Journal of Gerontology
Othman, N., Radin A Rahman, R. S. A., & Kamaruddin, H. (2022). Competences of Rural Women Entrepreneurs and Their Quality of Life. Sustainability, 14(16), 10143.
Özer, İ. S., & Türk, U. (2023). How Does Quality of Life (QOL) Affect Attractiveness of Cities and Internal Migration in Turkey?. Economic Themes, 61(1), 85-103.
Petrovič, F., & Maturkanič, P. (2022). Urban-Rural Dichotomy of Quality of Life. Sustainability, 14(14), 8658.
Plouffe, M., & Bernier, M. (2019). Financial Innovation, Economic Growth, and the Consequences of Macroprudential Policies. Research in Economics.
Poulain, T., Vogel, M., Sobek, C., Hilbert, A., Körner, A., & Kiess, W. (2019). Associations Between Socio-Economic Status and Child Health: Findings of a Large German Cohort Study. International journal of environmental research and public health, 16(5), 677.
Pradhan, R. P., Arvin, M. B., Nair, M., Bennett, S. E., Bahmani, S., & Hall, J. H. (2018). Endogenous dynamics between innovation, financial markets, venture capital and economic growth: Evidence from Europe. Journal of Multinational Financial Management, 45, 15-34.
Razini, H. H., Mansouri, R., Meshki, V., Beheshmat, S., & Hamzehzadeh, M. (2019). Strategic differences in visual scanning between field dependent and field independent individuals on the basis of eye tracking measures. International Journal of Applied Behavioral Sciences, 6(2), 19-25.
Roma, I., Almeida, M. L. D., Mansano, N. D. S., Viani, G. A., Assis, M. R. D., & Barbosa, P. M. K. (2014). Quality of life in adults and elderly patients with rheumatoid arthritis. Revista brasileira de reumatologia, 54(4), 279-286.
Scholtes, C., Baust, K., Weinhold, L., Creutzig, U., Gnekow, A., Hinz, A., ... & Singer, S. (2019). Health status, Health-Related Quality of Life and Socio-economic Outcome in Childhood Brain Tumor Survivors: a German Cohort Study. Neuro-oncology
Schumpeter, J. A. (2010). Capitalism, socialism and democracy. routledge.
Shihaki Tash, important; Wali Nafs, Abdul Aziz; Raisi, Abu Bakr. (2017). The role of non-agricultural entrepreneurship factors in improving the quality of life of rural households in Kanarak city, Space Economy and Rural Development Quarterly, 7(3), 209-223.
Shokrollahi, A., & Taheri, A. (2016). The Relationship of Employees’ Quality of Work Life and Organizational Citizenship Behavior with their Entrepreneurship. Journal of New Approaches in Educational Administration, 6(24), 129-152.
Sojasi Qeidari H, Shayan H, Nurbakhsh Razmi Z. (2015). The Analysis of Non-Farm Entrepreneurship in Improving the Quality of Life in the Villages Case: Villages Located in Shandiz Area, Binaloud County. Space Economy & Rural Development. 4(12): 55-76.
Sojasi Qeidari H, Shayan H, Nurbakhsh Razmi Z. (2015). The Analysis of Non-Farm Entrepreneurship in Improving the Quality of Life in the Villages Case: Villages Located in Shandiz Area, Binaloud County. Space Economy & Rural Development. 4(12):55-76.
Thompson, M. (2018). Social capital, innovation and economic growth. Journal of behavioral and experimental economics, 73, 46-52.
Vargas-Hernández, J. G. (2016). Women entrepreneurship to improve the quality of life through best practices in rural microbusiness. EMC review-economy and market communication review, 11(1): 26-49.
Wiewiórska, A., Kłoczko-Gajewska, A., & Sulewski, P. (2020). Between the social and economic dimensions of sustainability in rural areas—in search of farmers’ quality of life. Sustainability, 12(1), 148.
Woodside, A. G., Bernal, P. M., & Coduras, A. (2016). The general theory of culture, entrepreneurship, innovation, and quality-of-life: Comparing nurturing versus thwarting enterprise start-ups in BRIC, Denmark, Germany, and the United States. Industrial Marketing Management, 53, 136-159.
Wu, J., Zhuo, S., & Wu, Z. (2017). National innovation system, social entrepreneurship, and rural economic growth in China. Technological Forecasting and Social Change, 121, 238-250
Wu, X., & Li, J. (2017). Income inequality, economic growth, and subjective well-being: Evidence from China. Research in Social Stratification and Mobility, 52, 49-58.
Yeşil, S., & Dereli, S. F. (2013). An empirical investigation of the organisational justice, knowledge sharing and innovation capability. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 75, 199-208.
You, J., Wang, C., Yeung, N. C. Y., & Lu, Q. (2018). Socioeconomic status and quality of life among Chinese American breast cancer survivors: The mediating roles of social support and social constraints. Psycho‐Oncology, 27(7), 1742-1749
Zhao, Y., Li, Y., Lee, S. H., & Bo Chen, L. (2011). Entrepreneurial orientation, organizational learning, and performance: Evidence from China. Entrepreneurship theory and practice, 35(2), 293-317.
Zou, J., Chen, J., & Chen, Y. (2022). Hometown landholdings and rural migrants’ integration intention: The case of urban China. Land Use Policy, 121, 106307.
نوع مطالعه: اصیل |
موضوع مقاله:
کیفیت زندگی
دریافت: 1401/4/1 | پذیرش: 1402/11/23 | انتشار: 1403/4/10
دریافت: 1401/4/1 | پذیرش: 1402/11/23 | انتشار: 1403/4/10
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
فصلنامه رفاه اجتماعی
تهران، اوین، بلوار دانشجو، خ کودکیار، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، ساختمان فارابی
تلفن دفتر نشریه: 02171732851
وب سایت: http://refahj.uswr.ac.ir
ایمیل: refahj@uswr.ac.ir
