دوره 22، شماره 87 - ( 11-1401 )
جلد 22 شماره 87 صفحات 34-9 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
emadzadeh M, tibash B. (2023). The effect of corruption on human development in selected Islamic countries (an approach from the ARDL panel model). refahj. 22(87), : 1 doi:10.32598/refahj.22.87.3984.1
URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-3962-fa.html
URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-3962-fa.html
عمادزاده مصطفی، تیباش بشیر.(1401). اثر فساد بر توسعه انسانی در کشورهای منتخب اسلامی (رویکردی با مدل ARDL پانلی) رفاه اجتماعی 22 (87) :34-9 10.32598/refahj.22.87.3984.1
متن کامل [PDF 690 kb]
(2040 دریافت)
| چکیده (HTML) (2791 مشاهده)
متن کامل: (1412 مشاهده)
مقدمه
فساد از مشکلاتی است که کل دنیا با آن مواجه است. در بسیاری از کشورها سطح فساد به بالاترین حد خود رسیده است و باعث کاهش فرآیندهای توسعه شده است. ازاین‌رو مطالعه در مورد فساد به‌عنوان یکی از موضوعات جدی در مباحث توسعه است. از طریق آشنایی با تأثیرات فساد می‌توان به‌راحتی بر عوامل مؤثر بر شکست توسعه اقتصادی و انسانی دست یافت. فساد به معنی سوءاستفاده از منابع عمومی به‌منظور به دست آوردن سود شخصی باعث کاهش رشد اقتصادی و درنتیجه کاهش توسعه در هر کشوری می‌شود. به‌طور مثال فساد با کاهش سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی، افزایش تورم، افزایش فعالیتهای رانت‌جویانه، عدم تخصیص بهینه منابع و برهم زدن تعادل بازار، کاهش درآمدهای مالیاتی، افزایش نابرابری درآمدی، فقر، افزایش مرگ‌ومیر نوزادان و نابرابری بیشتر در کیفیت آموزش باعث کاهش توسعه انسانی می‌شود (امارا، 2020). مطالعات وسیعی در مورد تأثیر فساد بر توسعه اقتصادی و دیگر متغیرهای کلان وجود دارد (مرشد و مردلا، 2018؛ آرتگا و همکاران، 2014). اما ادبیات در مورد تأثیر فساد بر توسعه انسانی اندک است. بعضی از مطالعات به بررسی اثر فساد بر فقر، برخی بر تأثیر فساد بر آموزش و یا شاخصهای سلامت پرداخته‌اند. این مطالعه سعی دارد، به ادبیات موضوع رابطه بین فساد به‌عنوان یکی از شاخصهای کیفیت نهادی و توسعه انسانی در کنار یک تحلیل تجربی با استفاده از روش اقتصادسنجی PMG بپردازد. استفاده از نتایج این مطالعه می‌تواند به افزایش آگاهی سیاست‌گذاران و افراد از تأثیرات منفی فساد بر توسعه انسانی کمک کند و بنابراین افراد را به مشارکت در مبارزه فساد تشویق کند.
بدین منظور این مقاله در پنج بخش ارائه می‌شود. در بخش دوم این مقاله مبانی نظری پژوهش بیان می‌شود. بخش سوم به مروری بر پیشینه پژوهش می‌پردازد. در بخش چهارم به تصریح الگو و ارائه نتایج برآوردها پرداخته خواهد شد. نهایتاً در بخش پنجم نتیجه‌گیری و پیشنهادات مبتنی بر نتایج مقاله ارائه خواهد شد.
مبانی نظری
مفهوم فساد
فساد اداری چالش اصلی برای دستیابی به توسعه اقتصادی و انسانی تلقی می‌شود و این امر با شواهد نظری و تجربی پشتیبانی می‌شود (پالاش، 2018). به‌طورکلی، فساد ممکن است به‌عنوان سوءاستفاده از منصبهای عمومی برای منافع شخصی تعریف شود، مانند زمانی که مقامات رشوه می‌پذیرند یا درخواست رشوه می‌کنند؛ همچنین هنگامی‌که نهادهای خصوصی برای جلوگیری از سیاستها یا رویه‌ها برای کسب سود بیشتر و رقابت بیشتر، پول پرداخت می‌کنند (امارا، 2020). حمایت و معامله‌های سودجویانه، سرقت داراییهای عمومی و تخصیص نادرست درآمد عمومی از دیگر اشکال سوءاستفاده از مقامات دولتی است (آکچای، 2006).
فساد را می‌توان به‌صورت زیر دسته‌بندی کرد: فساد بزرگ، فساد کوچک و فساد سیاسی. فساد بزرگ به اقداماتی گفته می‌شود که رهبران را قادر می‌کند تا به قیمت هدررفتن منافع عمومی به منافع شخصی خود دست یابند و در سطوح بالای دولت از طریق سیاستهای تحریف‌آمیز یا عملکرد مرکزی دولت انجام می‌شود. فساد کوچک نشان می‌دهد که چگونه مقامات دولتی سطح پایین و متوسط در هنگام برخورد با شهروندانی که نیاز به دسترسی به کالاها و خدمات ضروری در مکانهایی مانند مدارس، بیمارستانها، ادارات پلیس و سایر ادارات دارند، از قدرت خود سوءاستفاده می‌کنند. فساد سیاسی زمانی رخ می‌دهد که تصمیم‌گیرندگان، از موقعیت خود برای حفظ وضعیت، قدرت و ثروت سوءاستفاده کنند، یا سیاستها و قوانین مؤثر بر تخصیص منابع و تأمین مالی را دستکاری کنند (امارا، 2020). فساد بر رفاه و رشد اقتصادی تأثیر منفی دارد (پالاش، 2018). بنابراین باعث ایجاد فقر شده و از این طریق بر آموزش و سلامت تأثیر منفی می‌گذارد. مطالعاتی نظیر مطالعات آدیت (2010) و کامپوس و همکاران (2010) نشان دادند که فساد باعث کاهش توسعه پایدار می‌شود.
فساد همچنین موجب اختلال در تخصیص منابع عمومی می‌شود؛ زیرا فساد منابع عمومی را از سرمایه‌گذاریهای زیربنایی که به افراد فقیر، مانند مدارس و بیمارستانها، سود می‌رساند، به سمت سرمایه‌های متمرکز تبدیل می‌کند و از طریق خرید تجهیزات، فرصتهای بیشتری برای رشوه فراهم می‌شود. فساد همچنین بر کمیت و کیفیت آموزش و خدمات بهداشتی که برای تشکیل سرمایه انسانی ضروری هستند، تأثیر می‌گذارد. زیرا فساد منابع موجود برای ارائه خدمات اجتماعی، از جمله آموزش را کاهش می‌دهد. همچنین اگر در هنگام استخدام و ارتقای معلمان رشوه وجود داشته باشد، کیفیت آموزش کاهش می‌یابد. فساد بر توانایی دولت برای افزایش سطح دستیابی به آموزش‌وپرورش تأثیر می‌گذارد. فساد ممکن است کیفیت مراقبت بهداشتی را نیز بدتر کند، زیرا بیماران از درمان ناکافی و فقدان دارو رنج می‌برند و به‌منظور گرفتن رشوه از سوی ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی ممکن است، دسترسی به خدمات بهداشتی ممکن است محدود یا به تعویق بیافتد (گوپتا و همکاران، 2000).
از طرفی برخی اقتصاددانان معتقدند که فساد تأثیر مثبت بر رشد و توسعه اقتصادی دارد. برخی متخصصان توسعه استدلال می‌کنند که فساد می‌تواند اثر مثبتی با ایجاد جریانهای اقتصادی موازی و خنثی داشته باشد. فراتر از این استدلال که فساد برای «چرب‌کردن چرخهای اقتصاد» ضروری است، آنها فساد را به‌عنوان یک نیروی «مثبت» (اقتصادی، اجتماعی) و «بازتوزیع» می‌بینند. مطالعات کمی استدلال می‌کنند که فساد برای رشد دیدگاه آنها مضر نیست. از نظر ایشان فساد تجارت را تسهیل می‌کند و می‌تواند رشد اقتصادی را با تحریک کارآفرینی و بهره‌وری و از طریق کمک به بخش خصوصی برای جلوگیری از محیط نظارتی بسیار بازدارنده افزایش دهد (پالاش، 2018).
لف (1964) بیان کرد که مزایای ناشی از فساد به‌وضوح هزینه‌های آن را جبران می‌کند. این رویکرد بیان می‌کند که اگر پیامدهای رشوه‌خواری بهتر از هر جایگزین دیگری است، پس از دیدگاه ایشان رشوه از نظر اخلاقی درست است. این ادبیات همچنین از «پارادوکس آسیایی» حمایت می‌کند که نشان می‌دهد بین فساد و رشد رابطه مثبتی در برخی اقتصادهای آسیایی در حال رشد مانند چین وجود دارد (امارا، 2020). اما این حالت برای طولانی‌مدت که فساد باعث تخریب برابری، کیفیت محیط نهادی یک کشور و کیفیت حاکمیتی می‌شود برقرار نیست (چن، 2014).
فساد و توسعه انسانی
نکته اصلی در مفهوم توسعه انسانی، نگرانی انسانها به‌خودی‌خود است. بنابراین تمرکز اصلی بر بهبود کیفیت زندگی انسانها است. نظرات مختلفی در این دیدگاه از توسعه وجود دارد. برخی بیشتر بر نیازهای اساسی انسان و برخی دیگر بر تواناییها یا رفاه انسان تمرکز دارند. برخی از گزارشهای مربوط به توسعه انسانی نیز تأکید قابل‌توجهی بر ارزشهایی مانند برابری، آزادی و مشارکت دارند.
دیدگاه آمارتیا سن در مورد توسعه به‌عنوان «گسترش توانایی» شاید تأثیرگذارترین گزارش در مورد توسعه انسانی باشد. از نظر وی تواناییها بر اساس آنچه شخص می‌تواند انجام دهد یا می‌تواند باشد، تعریف می‌شود و این به معنی گسترش توانایی و افزایش آزادی (مثبت) است (قزلباش، 2014). سن در کتاب خود «توسعه به‌عنوان آزادی» در مورد فساد به‌تفصیل صحبت کرده و در وهله اول به بازدارندگی فساد می‌پردازد. وی فساد را به‌عنوان «نقض قوانین رفتاری تعیین‌شده برای منافع و سود شخصی» توصیف می‌کند. وی این عقیده را دارد که فساد «یکی از اصلی‌ترین ممانعتها در مسیر پیشرفت اقتصادی موفق قلمداد می‌شود» و سه دلیل برای این امر بیان می‌کند که همگی پیامدهای احتمالی سطح بالای فساد را در بر دارد. فساد می‌تواند «سیاستهای عمومی را بی‌اثر کند و همچنین می‌تواند فعالیتهای سرمایه‌گذاری و اقتصادی را از فعالیتهای تولیدی به سمت سودهای چشمگیر فعالیتهای غیر تولیدی دور کند. در مقایسه با بسیاری از ادبیات مربوط با فساد، آمارتیا سن بیشتر بر این ایده تأکید داشته است که فساد سیاستهای عمومی را تضعیف می‌کند، با این فرض که این سیاستها مفید و بر توسعه انسانی تأثیرگذار هستند (قزلباش، 2014). در کل می‌توان گفت، فساد اثرات منفی مستقیم و غیرمستقیم بر توسعه انسانی دارد. اول، فساد می‌تواند با کاهش رشد اقتصادی بر توسعه انسانی تأثیر بگذارد و دوم، سرمایه‌گذاری دولت را از بخشهای اساسی مانند بهداشت و آموزش به بخشهای غیر مولد دیگر منتقل می‌کند (امارا، 2020).
رابطه بین فساد و توسعه انسانی باید از منظر حاکمیت موردتوجه قرار گیرد؛ زیرا یک مداخله حاکمیتی خوب در اینجا با کنترل سوءاستفاده از قدرت به‌منظور حفظ توسعه کلی بشر بسیار مهم است. فرضیه اثر توسعه انسانی بر فساد، بر این اساس است که اگر شهروندان، استاندارد بالاتری از زندگی، امید به زندگی و تحصیلات بهتر داشته باشند، انگیزه کمتری برای فساد خواهند داشت. سطح توسعه انسانی ممکن است بر میزان فساد در یک جامعه تأثیر بگذارد، زیرا فقدان عمومی آگاهی از حقوق سیاسی و محدودیت در دسترسی به قوه قضائیه احتمالا مانع از این می‌شود که فقرا سیاستمداران و کارمندان دولت را مسئول بدانند. براساس گزارش توسعه انسانی در آسیا (۱۹۹۹) هر چه سطح توسعه انسانی در یک کشور پایین‌تر باشد، مردم و دولت آن کشور کمتر قادر به مبارزه با فساد یا بهبود حاکمیت خواهند بود. زیرا افراد تحصیل‌کرده و آگاه توانایی بیشتری در مبارزه با فساد اعم از فردی، منطقه‌ای یا ملی دارند (مظلامی، 2019). بنابراین در کشورهایی که توسعه انسانی پایین‌تری دارند، تعداد افراد تحصیل‌کرده و آگاه به نسبت کشورهای توسعه‌یافته کمتر است و درنتیجه توان مقابله با فساد نیز کاهش می‌یابد.
نمودار (1) میزان فساد مطابق با شاخص کنترل فساد معرفی‌شده توسط بانک جهانی برای ایران را طی سالهای 2000 تا 2017 نشان می‌دهد. این شاخص، میزان استفاده مقام دولتی برای منافع شخصی ازجمله فساد خرد و کلان را اندازه‌گیری می‌کند. شناسایی فساد اداری و میزان استفاده مقامات دولتی از جایگاه خود برای منافع شخصی، یکی دیگر از اجزای فساد در جامعه است. کنترل فساد برای محاسبه میزان قدرت عمومی برای دستیابی به منافع شخصی، از جمله فساد کوچک و بزرگ، فساد اداری و همچنین «ضبط» دولت توسط نخبگان و منافع خصوصی، مورداستفاده قرار می‌گیرد. این شاخص بین 2/5- (کاملاً فاسد) تا 2/5 (عدم وجود فساد) رتبه‌بندی می‌شود.
مطابق نمودار (1) بیشترین میزان فساد در ایران مربوط به سال 2010 و کمترین مقدار آن مربوط به سال 2002 است. همچنین مطابق نتایج نمودار (2) بیشترین مقدار فساد مربوط به کشور سودان و برای سالهای 2016 تا 2017 است. کمترین این شاخص مربوط به قطر سال 2009 است. همچنین بیشترین میزان فساد در ایران مربوط به سال 2010 و کمترین میزان فساد مربوط به سال 2002 است. از طرفی در سال 2017 بیشترین فساد کشورهای موردمطالعه به ترتیب مربوط به کشور سودان، عراق، نیجریه، ایران، پاکستان، الجزایر، مصر، کویت، اندونزی، ترکیه، بحرین، مالزی، تونس، عمان، اردن، عربستان، قطر و امارات است.
نمودار (1) شاخص کنترل فساد برای 18 کشور منتخب اسلامی
منبع: بانک جهانی، 2017
نمودار (2) شاخص کنترل فساد برای ایران
منبع: بانک جهانی،2017
در میان کشورهای موردنظر پایین‌ترین شاخص توسعه انسانی مربوط به سال 2004 و کشور سودان است. بیشترین شاخص توسعه انسانی در میان کشورهای منتخب این مطالعه متعلق به کشور امارات متحده در سال 2015 است. برای ایران بیشترین مقدار شاخص توسعه انسانی مربوط به سال 2016 و کمترین مقدار این شاخص مربوط سال 2017 است.
نمودار (3) شاخص توسعه انسانی برای 18 کشور منتخب اسلامی
منبع: سازمان ملل متحد،2017
نمودار (4) شاخص توسعه انسانی برای ایران
منبع: سازمان ملل متحد،2017
پیشینه تجربی
از بین مطالعات صورت‌گرفته در مورد تأثیر فساد بر توسعه انسانی می‌توان به مطالعه شکوهی‌فرد و همکاران (2019) اشاره کرد. ایشان با استفاده از روش اقتصادسنجی کوانتایل به بررسی تأثیر فساد با بر توسعه انسانی پرداختند. خالوندی و همکاران (2019) در مطالعه‌ای به بررسی شاخص توسعه انسانی و درک فساد بر رشد اقتصادی پرداختند و دریافتند که در کشورهای با توسعه انسانی خیلی بالا و کشورهای با توسعه انسانی بالا، کنترل فساد مالی (افزایش شاخص درک فساد مالی) به رشد اقتصادی کمک کرده و باعث افزایش آن شده است. اما در گروه سوم توسعه انسانی افزایش شاخص درک فساد مالی باعث کاهش رشد اقتصادی شده است. نتیجه مطالعه ایشان نشان داد که فساد تأثیر منفی بر توسعه انسانی داشته است. علی‌زاده و فانی (2007)، در مطالعه‌ای نشان دادند که فساد بر توسعه انسانی در کشورهای موردمطالعه ایشان تأثیر منفی داشته است.
امارا (2020) در مطالعه‌ای به بررسی فساد بر توسعه انسانی با استفاده از روش خودرگرسیون برداری با وقفه‌های گسترده (ARDL) پرداخته است. وی نشان داد که فساد در بلندمدت و کوتاه‌مدت تأثیر منفی و معناداری بر توسعه انسانی در کشور مصر داشته است. گروندلر و پوترافکه (2019) در مطالعه‌ای با استفاده از داده‌های 175 کشور برای بازه 2015-1980 و با استفاده از الگوی داده‌های تابلویی بر بررسی ارتباط بین فساد و رشد اقتصادی پرداخته‌اند. نتایج مطالعه ایشان نشان‌دهنده تأثیر منفی فساد بر رشد اقتصادی است.
دینچر و تئومن (2019) در پژوهشی به بررسی ارتباط بین فساد و مرگ‌ومیر نوزادان در ترکیه پرداختند. ایشان با استفاده از حداقل مربعات معمولی کاملا تعدیل‌شده (FMOLS) برای بازه زمانی 2010-1960 به این نتیجه رسیدند که در بلندمدت فساد باعث افزایش مرگ‌ومیر نوزادان در ترکیه شده است. اوبامویی و اولاییوا (2019) در پژوهشی برای کشورهای هندوستان و نیجریه طی بازه زمانی 2015-1980 و با استفاده از داده‌های تابلویی، دو مدل جداگانه برای هریک از کشورها تخمین زدند. یافته‌های آنها نشان‌دهنده این است که فساد می‌تواند از طریق ایجاد کاهش در سطح سرمایه‌گذاری و سرمایه انسانی در هر دو کشور موردمطالعه تأثیر منفی بر رشد اقتصادی داشته باشد.
ایله و پیسی (۲۰۱۹) با استفاده از الگوی تئوری بازیها نشان دادند که فساد تأثیر منفی بر سالهای مورد انتظار از تحصیل دارد و این که کشورهای با فساد پایین دارای نرخ مثبت ثبت‌نام در آموزش عالی عمومی هستند، درحالی‌که نرخ ثبت‌نام آموزش عالی عمومی در کشورهای با فساد بالا منفی است. امارا (2020) در مطالعه‌ای بیان داشت که فساد باعث کاهش توسعه انسانی می‌شود.
روش و یافته‌ها
در این پژوهش به‌منظور بررسی اثر فساد بر توسعه انسانی در کوتاه‌مدت و بلندمدت، از الگوی میانگین جمعی تلفیقی (PMG) استفاده شد. این الگو توانایی تخمین برآورد برای داده‌های با درجه هم جمعی I(1) و I(2) را دارد. همچنین از خصوصیات این الگو این است که ناهمسانی در بین کشورها در کوتاه‌مدت در نظر گرفته می‌شود. اما در بلندمدت با تعدیل سیاستها و شکل‌گیری انتظارات عقلایی کشورها، همسان در نظر گرفته می‌شوند. با توجه به خصوصیات این الگو و به‌مانند مطالعه امارا (2020) از الگوی (1) برای بررسی تأثیر فساد بر توسعه انسانی استفاده شد. فرم الگو در بلندمدت به صورت الگو (1) است. کلیه متغیرها به صورت لگاریتمی بیان شده‌اند.TRADE
منظور از
همچنین منظور از و
شاخص به کار گرفته‌شده در این مطالعه همان‌طور که مطرح شد، شاخص کنترل فساد معرفی‌شده توسط بانک جهانی است.
با توجه به هدف این مطالعه برای تحلیل اثر فساد بر توسعه انسانی در کشورهای منتخب درحال‌توسعه اسلامی، از الگوی داده‌های تابلویی پویای ناهمگن به روش میانگین گروهی تلفیقی (PMG) استفاده شد. بدین منظور از داده‌های 18 کشور منتخب درحال‌توسعه شامل امارات متحده عربی، بحرین، الجزایر، مصر، اندونزی، ایران، عراق، اردن، پاکستان، کویت، مالزی، نیجریه، عمان، قطر، تونس و ترکیه طی دوره 2000 تا 2017 استفاده شد. دلیل انتخاب این کشورها، امکان دسترسی به داده‌های موردنظر و همچنین وجود فساد بالا در کشورهای مذکور بر طبق شاخصهای مورداستفاده است.
نتایج آزمون ریشه واحد داده‌های تابلویی در جدول (1) ارائه شده است. نتایج جدول (1) تأیید می‌کند که متغیرها ترکیبی از درجه صفر و یک یا I(0) و I(1) هستند.
جدول 1- نتایج آزمون ریشه واحد داده‌های تابلویی ایم، پسران و شین در حالت بدون عرض از مبدأ
در گام بعدی به آزمون وجود روابط تعادلی بلندمدت در بین متغیرها با استفاده از آزمون هم‌انباشتگی داده‌های تابلویی ارائه‌شده به‌وسیله کائو، پرداخته می‌شود. مطابق جدول (2) با توجه به کوچک‌بودن آماره احتمال از 05/ 0 فرضیه عدم وجود هم‌انباشتگی در بلندمدت برای الگو رد شد؛ بنابراین هم انباشتگی بین متغیرهای موردنظر وجود دارد.
جدول (2) آزمون هم‌انباشتگی کائو
نتایج برآورد الگو مطابق با معادله (2) با استفاده از نرم‌افزار EViews نسخه 9 برآورد و نتایج آن در جداول (3) و (4) ارائه شده است.
جدول 3- نتایج برآورد الگوها در بلندمدت
توجه: اعداد داخل پرانتز نشان‌دهنده آماره t هستند.
جدول 4- نتایج برآورد کوتاه‌مدت الگوی (1) متغیر ARDL(2,1,1,1,1)
توجه: اعداد داخل پرانتز نشان‌دهنده آماره t هستند.
مطابق نتایج تخمین در جدول (4) در کوتاه‌مدت تأثیر شاخص کنترل فساد بر امید به زندگی منفی و ازلحاظ آماری معنادار بوده است. به‌طوری‌که یک درصد بهبود در شاخص کنترل فساد باعث کاهش 012/0 درصدی شاخص توسعه انسانی در کوتاه‌مدت شده است. به عبارتی در کوتاه‌مدت به‌واسطه فساد و پرداخت رشوه افراد توان دسترسی به خدمات سلامت و آموزش را بهتر داشته‌اند و افراد از طریق دورزدن قوانین سخت و دست‌وپا گیر توانسته‌اند به رفاه بیشتری دست یابند. بنابراین تأثیر فساد بر توسعه انسانی در کوتاه‌مدت مثبت بوده است.
اما مطابق جدول (3) نتیجه اثر مخرب فساد در بلندمدت بر توسعه انسانی منفی و معنادار بوده است. به‌گونه‌ای که یک درصد بهبود در شاخص کنترل فساد (کاهش فساد) باعث افزایش 083/ 0 درصدی شاخص توسعه انسانی شده است. مطابق با جدول (3) تولید ناخالص داخلی و بازبودن تجاری در بلندمدت، تأثیر مثبت و معناداری بر شاخص توسعه انسانی داشته است. به عبارتی افزایش رشد اقتصادی باعث شده است که افراد توانایی دسترسی به امکانات بهداشتی و آموزشی لازم را داشته باشند و بنابراین منجر به بهبود توسعه انسانی در بلندمدت شده است. ضریب برآوردی لگاریتم تولید ناخالص داخلی بر لگاریتم شاخص توسعه انسانی برابر 1189/ 0 است. این بدان معناست که در بلندمدت افزایش یک درصدی رشد اقتصادی باعث بهبود 1189/ 0 درصدی توسعه انسانی شده است. این نتیجه با مطالعات آبراهام و احمد (2011) مطابقت دارد. از طرفی ضریب برآوردی لگاریتم بازبودن تجاری بر لگاریتم شاخص توسعه انسانی برابر 0213/ 0 بوده است. به عبارتی در بلندمدت افزایش یک درصدی بازبودن تجاری منجر به بهبود 0213/ 0 درصدی توسعه انسانی شده است اما متغیر تولید ناخالص داخلی و بازبودن تجاری در کوتاه‌مدت تأثیر معناداری بر توسعه انسانی نداشته‌اند. نسبت مخارج اندازه دولت بر توسعه انسانی در کوتاه‌مدت و بلندمدت بر توسعه انسانی ازلحاظ آماری معنادار نبوده است. اگرچه ضریب برآوردی این شاخص منفی بوده است. به عبارتی افزایش مخارج دولت نسبت به تولید ناخالص داخلی نتوانسته است باعث بهبود وضعیت بهداشتی و آموزشی شود؛ و یا با افزایش بار مالیاتی بر عهده مردم به دلیل افزایش مخارج دولت اثر مثبت مخارج بهداشتی و آموزشی و درنتیجه بهبود وضعیت آموزش و سلامت را نیز خنثی کرده است. این نتیجه با مطالعه اومودرو (2019) مطابقت دارد. ضریب تصحیح خطا در الگو (2) برابر 2241/ 0- است که نشان‌دهنده این است که در هر دوره 2241/ 0 درصد از عدم تعادل در کوتاه‌مدت تعدیل می‌شود.
بحث
این مطالعه به بررسی اثرات پویای فساد بر شاخص توسعه انسانی با استفاده از روش اقتصادسنجی PMG پرداخت. بدین منظور از شاخص کنترل فساد معرفی‌شده توسط بانک جهانی به‌عنوان شاخص فساد و از شاخص توسعه انسانی معرفی‌شده توسط سازمان ملل متحد استفاده شد. مطابق با نتایج تخمین در جداول (3) و (4)، تأثیر شاخص کنترل فساد که به معنی کاهش فساد است، بر شاخص توسعه انسانی، در بلندمدت مثبت و معنی‌دار است. به عبارتی کاهش فساد، باعث بهبود شاخص توسعه انسانی در بلندمدت شده است. نتایج به دست آمده مطابق با دیگر مطالعات صورت گرفته در این زمینه نظیر مطالعات امارا (2020)، پالاش (2018) و قزلباش (2018) هم‌خوانی دارد. به عبارتی با کاهش فساد کشورها توانسته‌اند به وضعیت بهتری برای رسیدن به توسعه انسانی دست یابند. این نتیجه با این نظریه که فساد، منجر به انحراف در تخصیص منابع کشور (تخصیص منابع در بخش آموزش و سلامت) شده و مانع از رشد اقتصادی می‌شود، مطابقت دارد. به دیگر سخن فساد در بلندمدت در کشورهای موردمطالعه منجر به کندشدن چرخهای تجارت شده است. از طرفی تأثیر شاخص کنترل فساد بر شاخص توسعه انسانی در کوتاه‌مدت منفی و ازلحاظ آماری معنادار بوده است. به عبارتی در کوتاه‌مدت فساد باعث بهبود وضعیت شاخص توسعه انسانی شده است. بنابراین در کوتاه‌مدت با استفاده از رشوه و دورزدن قانون افراد توانسته‌اند از موانع توسعه انسانی عبور کنند. این نتیجه با نظریات لف (1964)، نی (1967) و فردریش (1972) مطابقت دارد. به دیگر سخن در کوتاه‌مدت فساد چرخهای اقتصادی را چرب کرده و باعث افزایش رشد و سرمایه‌گذاری در کوتاه‌مدت شده است و بنابراین فساد در کوتاه‌مدت منجر به افزایش کارایی اقتصادی شده است. درحالی‌که در بلندمدت اثر مخرب فساد باعث کاهش شاخص توسعه انسانی شده است.
با توجه به تأثیر منفی فساد بر شاخص توسعه انسانی در بلندمدت توصیه می‌شود که دولتها برای کنترل فساد اقدامات لازم را برای کاهش هزینه فرصت فساد انجام دهند. به عبارتی دولتها می‌بایست مطابق با توصیه‌های سازمان شفافیت بین‌الملل و سازمان بانک جهانی برای شناسایی مجراهای فساد گام برداشته و سعی در کاهش فساد در نظامهای آموزش و سلامت و بخشهای اقتصادی داشته باشند. همچنین با ایجاد قوانین سخت و جزایی افرادی که مرتکب رشوه و فساد می‌شوند، از وجود فساد در بخشهای دولتی و خصوصی بکاهند.
بنابراین دولتها باید به صورت استراتژیک به مبارزه با فساد بپردازند و با توجه به نظریه‌های انتخاب عمومی بر اصلاحات سازمانی و نهادی تکیه کرده و مطابق با ارزشهای اخلاقی، قوانین رفتاری را در سازمانها و نهادها مستحکم کنند. از طرفی با توجه به تأثیر مثبت بازبودن تجاری بر توسعه انسانی در بلندمدت توصیه می‌شود که سیاست‌گذاران با اتخاذ سیاستهای لازم اما پیشگیرانه ایجاد رانت، برای بهبود روابط تجاری، همانند کاهش تعرفه‌های گمرکی، کاهش مالیات بر صادرات و مانند آن به توسعه بیشتر این کشورها کمک کنند.
ملاحظات اخلاقی
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در تولید تحقیق مشارکت داشتند.
منابع مالی
مطالعه حاضر هیچ حامی مالی ندارد.
تعارض منافع
نویسندگان هیچ بحثی بر سر منافع خود را ابراز نکردند.
اخلاق پژوهش
در این مقاله همه حقوق مرتبط با اخلاق پژوهش رعایت شده است.
فساد از مشکلاتی است که کل دنیا با آن مواجه است. در بسیاری از کشورها سطح فساد به بالاترین حد خود رسیده است و باعث کاهش فرآیندهای توسعه شده است. ازاین‌رو مطالعه در مورد فساد به‌عنوان یکی از موضوعات جدی در مباحث توسعه است. از طریق آشنایی با تأثیرات فساد می‌توان به‌راحتی بر عوامل مؤثر بر شکست توسعه اقتصادی و انسانی دست یافت. فساد به معنی سوءاستفاده از منابع عمومی به‌منظور به دست آوردن سود شخصی باعث کاهش رشد اقتصادی و درنتیجه کاهش توسعه در هر کشوری می‌شود. به‌طور مثال فساد با کاهش سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی، افزایش تورم، افزایش فعالیتهای رانت‌جویانه، عدم تخصیص بهینه منابع و برهم زدن تعادل بازار، کاهش درآمدهای مالیاتی، افزایش نابرابری درآمدی، فقر، افزایش مرگ‌ومیر نوزادان و نابرابری بیشتر در کیفیت آموزش باعث کاهش توسعه انسانی می‌شود (امارا، 2020). مطالعات وسیعی در مورد تأثیر فساد بر توسعه اقتصادی و دیگر متغیرهای کلان وجود دارد (مرشد و مردلا، 2018؛ آرتگا و همکاران، 2014). اما ادبیات در مورد تأثیر فساد بر توسعه انسانی اندک است. بعضی از مطالعات به بررسی اثر فساد بر فقر، برخی بر تأثیر فساد بر آموزش و یا شاخصهای سلامت پرداخته‌اند. این مطالعه سعی دارد، به ادبیات موضوع رابطه بین فساد به‌عنوان یکی از شاخصهای کیفیت نهادی و توسعه انسانی در کنار یک تحلیل تجربی با استفاده از روش اقتصادسنجی PMG بپردازد. استفاده از نتایج این مطالعه می‌تواند به افزایش آگاهی سیاست‌گذاران و افراد از تأثیرات منفی فساد بر توسعه انسانی کمک کند و بنابراین افراد را به مشارکت در مبارزه فساد تشویق کند.
بدین منظور این مقاله در پنج بخش ارائه می‌شود. در بخش دوم این مقاله مبانی نظری پژوهش بیان می‌شود. بخش سوم به مروری بر پیشینه پژوهش می‌پردازد. در بخش چهارم به تصریح الگو و ارائه نتایج برآوردها پرداخته خواهد شد. نهایتاً در بخش پنجم نتیجه‌گیری و پیشنهادات مبتنی بر نتایج مقاله ارائه خواهد شد.
مبانی نظری
مفهوم فساد
فساد اداری چالش اصلی برای دستیابی به توسعه اقتصادی و انسانی تلقی می‌شود و این امر با شواهد نظری و تجربی پشتیبانی می‌شود (پالاش، 2018). به‌طورکلی، فساد ممکن است به‌عنوان سوءاستفاده از منصبهای عمومی برای منافع شخصی تعریف شود، مانند زمانی که مقامات رشوه می‌پذیرند یا درخواست رشوه می‌کنند؛ همچنین هنگامی‌که نهادهای خصوصی برای جلوگیری از سیاستها یا رویه‌ها برای کسب سود بیشتر و رقابت بیشتر، پول پرداخت می‌کنند (امارا، 2020). حمایت و معامله‌های سودجویانه، سرقت داراییهای عمومی و تخصیص نادرست درآمد عمومی از دیگر اشکال سوءاستفاده از مقامات دولتی است (آکچای، 2006).
فساد را می‌توان به‌صورت زیر دسته‌بندی کرد: فساد بزرگ، فساد کوچک و فساد سیاسی. فساد بزرگ به اقداماتی گفته می‌شود که رهبران را قادر می‌کند تا به قیمت هدررفتن منافع عمومی به منافع شخصی خود دست یابند و در سطوح بالای دولت از طریق سیاستهای تحریف‌آمیز یا عملکرد مرکزی دولت انجام می‌شود. فساد کوچک نشان می‌دهد که چگونه مقامات دولتی سطح پایین و متوسط در هنگام برخورد با شهروندانی که نیاز به دسترسی به کالاها و خدمات ضروری در مکانهایی مانند مدارس، بیمارستانها، ادارات پلیس و سایر ادارات دارند، از قدرت خود سوءاستفاده می‌کنند. فساد سیاسی زمانی رخ می‌دهد که تصمیم‌گیرندگان، از موقعیت خود برای حفظ وضعیت، قدرت و ثروت سوءاستفاده کنند، یا سیاستها و قوانین مؤثر بر تخصیص منابع و تأمین مالی را دستکاری کنند (امارا، 2020). فساد بر رفاه و رشد اقتصادی تأثیر منفی دارد (پالاش، 2018). بنابراین باعث ایجاد فقر شده و از این طریق بر آموزش و سلامت تأثیر منفی می‌گذارد. مطالعاتی نظیر مطالعات آدیت (2010) و کامپوس و همکاران (2010) نشان دادند که فساد باعث کاهش توسعه پایدار می‌شود.
فساد همچنین موجب اختلال در تخصیص منابع عمومی می‌شود؛ زیرا فساد منابع عمومی را از سرمایه‌گذاریهای زیربنایی که به افراد فقیر، مانند مدارس و بیمارستانها، سود می‌رساند، به سمت سرمایه‌های متمرکز تبدیل می‌کند و از طریق خرید تجهیزات، فرصتهای بیشتری برای رشوه فراهم می‌شود. فساد همچنین بر کمیت و کیفیت آموزش و خدمات بهداشتی که برای تشکیل سرمایه انسانی ضروری هستند، تأثیر می‌گذارد. زیرا فساد منابع موجود برای ارائه خدمات اجتماعی، از جمله آموزش را کاهش می‌دهد. همچنین اگر در هنگام استخدام و ارتقای معلمان رشوه وجود داشته باشد، کیفیت آموزش کاهش می‌یابد. فساد بر توانایی دولت برای افزایش سطح دستیابی به آموزش‌وپرورش تأثیر می‌گذارد. فساد ممکن است کیفیت مراقبت بهداشتی را نیز بدتر کند، زیرا بیماران از درمان ناکافی و فقدان دارو رنج می‌برند و به‌منظور گرفتن رشوه از سوی ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی ممکن است، دسترسی به خدمات بهداشتی ممکن است محدود یا به تعویق بیافتد (گوپتا و همکاران، 2000).
از طرفی برخی اقتصاددانان معتقدند که فساد تأثیر مثبت بر رشد و توسعه اقتصادی دارد. برخی متخصصان توسعه استدلال می‌کنند که فساد می‌تواند اثر مثبتی با ایجاد جریانهای اقتصادی موازی و خنثی داشته باشد. فراتر از این استدلال که فساد برای «چرب‌کردن چرخهای اقتصاد» ضروری است، آنها فساد را به‌عنوان یک نیروی «مثبت» (اقتصادی، اجتماعی) و «بازتوزیع» می‌بینند. مطالعات کمی استدلال می‌کنند که فساد برای رشد دیدگاه آنها مضر نیست. از نظر ایشان فساد تجارت را تسهیل می‌کند و می‌تواند رشد اقتصادی را با تحریک کارآفرینی و بهره‌وری و از طریق کمک به بخش خصوصی برای جلوگیری از محیط نظارتی بسیار بازدارنده افزایش دهد (پالاش، 2018).
لف (1964) بیان کرد که مزایای ناشی از فساد به‌وضوح هزینه‌های آن را جبران می‌کند. این رویکرد بیان می‌کند که اگر پیامدهای رشوه‌خواری بهتر از هر جایگزین دیگری است، پس از دیدگاه ایشان رشوه از نظر اخلاقی درست است. این ادبیات همچنین از «پارادوکس آسیایی» حمایت می‌کند که نشان می‌دهد بین فساد و رشد رابطه مثبتی در برخی اقتصادهای آسیایی در حال رشد مانند چین وجود دارد (امارا، 2020). اما این حالت برای طولانی‌مدت که فساد باعث تخریب برابری، کیفیت محیط نهادی یک کشور و کیفیت حاکمیتی می‌شود برقرار نیست (چن، 2014).
فساد و توسعه انسانی
نکته اصلی در مفهوم توسعه انسانی، نگرانی انسانها به‌خودی‌خود است. بنابراین تمرکز اصلی بر بهبود کیفیت زندگی انسانها است. نظرات مختلفی در این دیدگاه از توسعه وجود دارد. برخی بیشتر بر نیازهای اساسی انسان و برخی دیگر بر تواناییها یا رفاه انسان تمرکز دارند. برخی از گزارشهای مربوط به توسعه انسانی نیز تأکید قابل‌توجهی بر ارزشهایی مانند برابری، آزادی و مشارکت دارند.
دیدگاه آمارتیا سن در مورد توسعه به‌عنوان «گسترش توانایی» شاید تأثیرگذارترین گزارش در مورد توسعه انسانی باشد. از نظر وی تواناییها بر اساس آنچه شخص می‌تواند انجام دهد یا می‌تواند باشد، تعریف می‌شود و این به معنی گسترش توانایی و افزایش آزادی (مثبت) است (قزلباش، 2014). سن در کتاب خود «توسعه به‌عنوان آزادی» در مورد فساد به‌تفصیل صحبت کرده و در وهله اول به بازدارندگی فساد می‌پردازد. وی فساد را به‌عنوان «نقض قوانین رفتاری تعیین‌شده برای منافع و سود شخصی» توصیف می‌کند. وی این عقیده را دارد که فساد «یکی از اصلی‌ترین ممانعتها در مسیر پیشرفت اقتصادی موفق قلمداد می‌شود» و سه دلیل برای این امر بیان می‌کند که همگی پیامدهای احتمالی سطح بالای فساد را در بر دارد. فساد می‌تواند «سیاستهای عمومی را بی‌اثر کند و همچنین می‌تواند فعالیتهای سرمایه‌گذاری و اقتصادی را از فعالیتهای تولیدی به سمت سودهای چشمگیر فعالیتهای غیر تولیدی دور کند. در مقایسه با بسیاری از ادبیات مربوط با فساد، آمارتیا سن بیشتر بر این ایده تأکید داشته است که فساد سیاستهای عمومی را تضعیف می‌کند، با این فرض که این سیاستها مفید و بر توسعه انسانی تأثیرگذار هستند (قزلباش، 2014). در کل می‌توان گفت، فساد اثرات منفی مستقیم و غیرمستقیم بر توسعه انسانی دارد. اول، فساد می‌تواند با کاهش رشد اقتصادی بر توسعه انسانی تأثیر بگذارد و دوم، سرمایه‌گذاری دولت را از بخشهای اساسی مانند بهداشت و آموزش به بخشهای غیر مولد دیگر منتقل می‌کند (امارا، 2020).
رابطه بین فساد و توسعه انسانی باید از منظر حاکمیت موردتوجه قرار گیرد؛ زیرا یک مداخله حاکمیتی خوب در اینجا با کنترل سوءاستفاده از قدرت به‌منظور حفظ توسعه کلی بشر بسیار مهم است. فرضیه اثر توسعه انسانی بر فساد، بر این اساس است که اگر شهروندان، استاندارد بالاتری از زندگی، امید به زندگی و تحصیلات بهتر داشته باشند، انگیزه کمتری برای فساد خواهند داشت. سطح توسعه انسانی ممکن است بر میزان فساد در یک جامعه تأثیر بگذارد، زیرا فقدان عمومی آگاهی از حقوق سیاسی و محدودیت در دسترسی به قوه قضائیه احتمالا مانع از این می‌شود که فقرا سیاستمداران و کارمندان دولت را مسئول بدانند. براساس گزارش توسعه انسانی در آسیا (۱۹۹۹) هر چه سطح توسعه انسانی در یک کشور پایین‌تر باشد، مردم و دولت آن کشور کمتر قادر به مبارزه با فساد یا بهبود حاکمیت خواهند بود. زیرا افراد تحصیل‌کرده و آگاه توانایی بیشتری در مبارزه با فساد اعم از فردی، منطقه‌ای یا ملی دارند (مظلامی، 2019). بنابراین در کشورهایی که توسعه انسانی پایین‌تری دارند، تعداد افراد تحصیل‌کرده و آگاه به نسبت کشورهای توسعه‌یافته کمتر است و درنتیجه توان مقابله با فساد نیز کاهش می‌یابد.
نمودار (1) میزان فساد مطابق با شاخص کنترل فساد معرفی‌شده توسط بانک جهانی برای ایران را طی سالهای 2000 تا 2017 نشان می‌دهد. این شاخص، میزان استفاده مقام دولتی برای منافع شخصی ازجمله فساد خرد و کلان را اندازه‌گیری می‌کند. شناسایی فساد اداری و میزان استفاده مقامات دولتی از جایگاه خود برای منافع شخصی، یکی دیگر از اجزای فساد در جامعه است. کنترل فساد برای محاسبه میزان قدرت عمومی برای دستیابی به منافع شخصی، از جمله فساد کوچک و بزرگ، فساد اداری و همچنین «ضبط» دولت توسط نخبگان و منافع خصوصی، مورداستفاده قرار می‌گیرد. این شاخص بین 2/5- (کاملاً فاسد) تا 2/5 (عدم وجود فساد) رتبه‌بندی می‌شود.
مطابق نمودار (1) بیشترین میزان فساد در ایران مربوط به سال 2010 و کمترین مقدار آن مربوط به سال 2002 است. همچنین مطابق نتایج نمودار (2) بیشترین مقدار فساد مربوط به کشور سودان و برای سالهای 2016 تا 2017 است. کمترین این شاخص مربوط به قطر سال 2009 است. همچنین بیشترین میزان فساد در ایران مربوط به سال 2010 و کمترین میزان فساد مربوط به سال 2002 است. از طرفی در سال 2017 بیشترین فساد کشورهای موردمطالعه به ترتیب مربوط به کشور سودان، عراق، نیجریه، ایران، پاکستان، الجزایر، مصر، کویت، اندونزی، ترکیه، بحرین، مالزی، تونس، عمان، اردن، عربستان، قطر و امارات است.
نمودار (1) شاخص کنترل فساد برای 18 کشور منتخب اسلامی
منبع: بانک جهانی، 2017
نمودار (2) شاخص کنترل فساد برای ایران
منبع: بانک جهانی،2017
در میان کشورهای موردنظر پایین‌ترین شاخص توسعه انسانی مربوط به سال 2004 و کشور سودان است. بیشترین شاخص توسعه انسانی در میان کشورهای منتخب این مطالعه متعلق به کشور امارات متحده در سال 2015 است. برای ایران بیشترین مقدار شاخص توسعه انسانی مربوط به سال 2016 و کمترین مقدار این شاخص مربوط سال 2017 است.
نمودار (3) شاخص توسعه انسانی برای 18 کشور منتخب اسلامی
منبع: سازمان ملل متحد،2017
نمودار (4) شاخص توسعه انسانی برای ایران
منبع: سازمان ملل متحد،2017
پیشینه تجربی
از بین مطالعات صورت‌گرفته در مورد تأثیر فساد بر توسعه انسانی می‌توان به مطالعه شکوهی‌فرد و همکاران (2019) اشاره کرد. ایشان با استفاده از روش اقتصادسنجی کوانتایل به بررسی تأثیر فساد با بر توسعه انسانی پرداختند. خالوندی و همکاران (2019) در مطالعه‌ای به بررسی شاخص توسعه انسانی و درک فساد بر رشد اقتصادی پرداختند و دریافتند که در کشورهای با توسعه انسانی خیلی بالا و کشورهای با توسعه انسانی بالا، کنترل فساد مالی (افزایش شاخص درک فساد مالی) به رشد اقتصادی کمک کرده و باعث افزایش آن شده است. اما در گروه سوم توسعه انسانی افزایش شاخص درک فساد مالی باعث کاهش رشد اقتصادی شده است. نتیجه مطالعه ایشان نشان داد که فساد تأثیر منفی بر توسعه انسانی داشته است. علی‌زاده و فانی (2007)، در مطالعه‌ای نشان دادند که فساد بر توسعه انسانی در کشورهای موردمطالعه ایشان تأثیر منفی داشته است.
امارا (2020) در مطالعه‌ای به بررسی فساد بر توسعه انسانی با استفاده از روش خودرگرسیون برداری با وقفه‌های گسترده (ARDL) پرداخته است. وی نشان داد که فساد در بلندمدت و کوتاه‌مدت تأثیر منفی و معناداری بر توسعه انسانی در کشور مصر داشته است. گروندلر و پوترافکه (2019) در مطالعه‌ای با استفاده از داده‌های 175 کشور برای بازه 2015-1980 و با استفاده از الگوی داده‌های تابلویی بر بررسی ارتباط بین فساد و رشد اقتصادی پرداخته‌اند. نتایج مطالعه ایشان نشان‌دهنده تأثیر منفی فساد بر رشد اقتصادی است.
دینچر و تئومن (2019) در پژوهشی به بررسی ارتباط بین فساد و مرگ‌ومیر نوزادان در ترکیه پرداختند. ایشان با استفاده از حداقل مربعات معمولی کاملا تعدیل‌شده (FMOLS) برای بازه زمانی 2010-1960 به این نتیجه رسیدند که در بلندمدت فساد باعث افزایش مرگ‌ومیر نوزادان در ترکیه شده است. اوبامویی و اولاییوا (2019) در پژوهشی برای کشورهای هندوستان و نیجریه طی بازه زمانی 2015-1980 و با استفاده از داده‌های تابلویی، دو مدل جداگانه برای هریک از کشورها تخمین زدند. یافته‌های آنها نشان‌دهنده این است که فساد می‌تواند از طریق ایجاد کاهش در سطح سرمایه‌گذاری و سرمایه انسانی در هر دو کشور موردمطالعه تأثیر منفی بر رشد اقتصادی داشته باشد.
ایله و پیسی (۲۰۱۹) با استفاده از الگوی تئوری بازیها نشان دادند که فساد تأثیر منفی بر سالهای مورد انتظار از تحصیل دارد و این که کشورهای با فساد پایین دارای نرخ مثبت ثبت‌نام در آموزش عالی عمومی هستند، درحالی‌که نرخ ثبت‌نام آموزش عالی عمومی در کشورهای با فساد بالا منفی است. امارا (2020) در مطالعه‌ای بیان داشت که فساد باعث کاهش توسعه انسانی می‌شود.
روش و یافته‌ها
در این پژوهش به‌منظور بررسی اثر فساد بر توسعه انسانی در کوتاه‌مدت و بلندمدت، از الگوی میانگین جمعی تلفیقی (PMG) استفاده شد. این الگو توانایی تخمین برآورد برای داده‌های با درجه هم جمعی I(1) و I(2) را دارد. همچنین از خصوصیات این الگو این است که ناهمسانی در بین کشورها در کوتاه‌مدت در نظر گرفته می‌شود. اما در بلندمدت با تعدیل سیاستها و شکل‌گیری انتظارات عقلایی کشورها، همسان در نظر گرفته می‌شوند. با توجه به خصوصیات این الگو و به‌مانند مطالعه امارا (2020) از الگوی (1) برای بررسی تأثیر فساد بر توسعه انسانی استفاده شد. فرم الگو در بلندمدت به صورت الگو (1) است. کلیه متغیرها به صورت لگاریتمی بیان شده‌اند.
منظور از
همچنین منظور از
شاخص به کار گرفته‌شده در این مطالعه همان‌طور که مطرح شد، شاخص کنترل فساد معرفی‌شده توسط بانک جهانی است.
با توجه به هدف این مطالعه برای تحلیل اثر فساد بر توسعه انسانی در کشورهای منتخب درحال‌توسعه اسلامی، از الگوی داده‌های تابلویی پویای ناهمگن به روش میانگین گروهی تلفیقی (PMG) استفاده شد. بدین منظور از داده‌های 18 کشور منتخب درحال‌توسعه شامل امارات متحده عربی، بحرین، الجزایر، مصر، اندونزی، ایران، عراق، اردن، پاکستان، کویت، مالزی، نیجریه، عمان، قطر، تونس و ترکیه طی دوره 2000 تا 2017 استفاده شد. دلیل انتخاب این کشورها، امکان دسترسی به داده‌های موردنظر و همچنین وجود فساد بالا در کشورهای مذکور بر طبق شاخصهای مورداستفاده است.
نتایج آزمون ریشه واحد داده‌های تابلویی در جدول (1) ارائه شده است. نتایج جدول (1) تأیید می‌کند که متغیرها ترکیبی از درجه صفر و یک یا I(0) و I(1) هستند.
جدول 1- نتایج آزمون ریشه واحد داده‌های تابلویی ایم، پسران و شین در حالت بدون عرض از مبدأ
| نام متغیر | آزمون (IPS) | احتمال (p) | نتیجه |
| تولید ناخالص داخلی سرانه LGDPP | -0/6994 | 0/2421 | نامانا |
| اندازه دولت LG | 0/19488 | 0/4227 | نامانا |
| بازبودن تجاری LTRADE | -1/2409 | 0/1073 | نامانا |
| شاخص کنترل فساد LCOR | 5096/ 0- | 0/3052 | نامانا |
| شاخص توسعه انسانی HDI | 4768/ 0 | 0/6833 | نامانا در سطح |
| تفاضل مرتبه اول شاخص کنترل فساد ∆LCOR | 1283/ 5- | 000/ 0 | مانا در تفاضل مرتبه اول |
| تفاضل مرتبه اول اندازه دولت ∆LG | 0067 /7- | 000/ 0 | مانا در تفاضل مرتبه اول |
| تفاضل مرتبه اول بازبودن تجاری ∆LTRADE | 3712/ 6- | 000/ 0 | مانا در تفاضل مرتبه اول |
| تفاضل مرتبه اول تولید ناخالص داخلی∆LGDPP | 0535/ 4- | 000/ 0 | مانا در تفاضل مرتبه اول |
| تفاضل مرتبه اول شاخص توسعه انسانی ∆LHDI | 0456/ 4- | 000/ 0 | مانا در تفاضل مرتبه اول |
در گام بعدی به آزمون وجود روابط تعادلی بلندمدت در بین متغیرها با استفاده از آزمون هم‌انباشتگی داده‌های تابلویی ارائه‌شده به‌وسیله کائو، پرداخته می‌شود. مطابق جدول (2) با توجه به کوچک‌بودن آماره احتمال از 05/ 0 فرضیه عدم وجود هم‌انباشتگی در بلندمدت برای الگو رد شد؛ بنابراین هم انباشتگی بین متغیرهای موردنظر وجود دارد.
جدول (2) آزمون هم‌انباشتگی کائو
| آماره آزمون | احتمال | |
| الگوی (1) | 6834/ 1- | 0461/ 0 |
نتایج برآورد الگو مطابق با معادله (2) با استفاده از نرم‌افزار EViews نسخه 9 برآورد و نتایج آن در جداول (3) و (4) ارائه شده است.
جدول 3- نتایج برآورد الگوها در بلندمدت
| نام متغیر | متغیر وابسته شاخص توسعه انسانی |
| لگاریتم تولید ناخالص داخلی (LGDP) | 1189/ 0 (8798/ 8) |
| لگاریتم اندازه دولت (LG) | 0064/ 0- (2695/ 1-) |
| لگاریتم بازبودن تجاری (LTRADE) | 0213/ 0 (3193/ 4) |
| لگاریتم شاخص فساد (LCORWDI) | 0832/ 0 (7777/ 5) |
جدول 4- نتایج برآورد کوتاه‌مدت الگوی (1) متغیر ARDL(2,1,1,1,1)
| نام متغیرها | متغیر وابسته توسعه انسانی ARDL(2,1,1,1,1) |
| ضریب تصحیح خطا ECM | 2241/ 0- (1170/ 2-) |
| شاخص فساد با یک دوره وقفه ∆LCOR |
0124/ 0-
(8943/ 2-)
|
| اندازه دولت با یک دوره وقفه ∆ LG |
0068/ 0- (6451/ 0-) |
| تولید ناخالص داخلی با یک دوره وقفه ∆LGDPP |
0490/ 0 (3190/ 1) |
| بازبودن تجاری با یک دوره وقفه ∆LTRADE |
0144/ 0 (9140/ 1-) |
| شاخص توسعه انسانی با یک دوره وقفه ∆LHDI |
1362/ 0- (3904/ 1-) |
| عرض از مبدأ C | 3362/ 0- (0510/ 2-) |
| روند Trend | 0008/ 0 (9510/ 0) |
مطابق نتایج تخمین در جدول (4) در کوتاه‌مدت تأثیر شاخص کنترل فساد بر امید به زندگی منفی و ازلحاظ آماری معنادار بوده است. به‌طوری‌که یک درصد بهبود در شاخص کنترل فساد باعث کاهش 012/0 درصدی شاخص توسعه انسانی در کوتاه‌مدت شده است. به عبارتی در کوتاه‌مدت به‌واسطه فساد و پرداخت رشوه افراد توان دسترسی به خدمات سلامت و آموزش را بهتر داشته‌اند و افراد از طریق دورزدن قوانین سخت و دست‌وپا گیر توانسته‌اند به رفاه بیشتری دست یابند. بنابراین تأثیر فساد بر توسعه انسانی در کوتاه‌مدت مثبت بوده است.
اما مطابق جدول (3) نتیجه اثر مخرب فساد در بلندمدت بر توسعه انسانی منفی و معنادار بوده است. به‌گونه‌ای که یک درصد بهبود در شاخص کنترل فساد (کاهش فساد) باعث افزایش 083/ 0 درصدی شاخص توسعه انسانی شده است. مطابق با جدول (3) تولید ناخالص داخلی و بازبودن تجاری در بلندمدت، تأثیر مثبت و معناداری بر شاخص توسعه انسانی داشته است. به عبارتی افزایش رشد اقتصادی باعث شده است که افراد توانایی دسترسی به امکانات بهداشتی و آموزشی لازم را داشته باشند و بنابراین منجر به بهبود توسعه انسانی در بلندمدت شده است. ضریب برآوردی لگاریتم تولید ناخالص داخلی بر لگاریتم شاخص توسعه انسانی برابر 1189/ 0 است. این بدان معناست که در بلندمدت افزایش یک درصدی رشد اقتصادی باعث بهبود 1189/ 0 درصدی توسعه انسانی شده است. این نتیجه با مطالعات آبراهام و احمد (2011) مطابقت دارد. از طرفی ضریب برآوردی لگاریتم بازبودن تجاری بر لگاریتم شاخص توسعه انسانی برابر 0213/ 0 بوده است. به عبارتی در بلندمدت افزایش یک درصدی بازبودن تجاری منجر به بهبود 0213/ 0 درصدی توسعه انسانی شده است اما متغیر تولید ناخالص داخلی و بازبودن تجاری در کوتاه‌مدت تأثیر معناداری بر توسعه انسانی نداشته‌اند. نسبت مخارج اندازه دولت بر توسعه انسانی در کوتاه‌مدت و بلندمدت بر توسعه انسانی ازلحاظ آماری معنادار نبوده است. اگرچه ضریب برآوردی این شاخص منفی بوده است. به عبارتی افزایش مخارج دولت نسبت به تولید ناخالص داخلی نتوانسته است باعث بهبود وضعیت بهداشتی و آموزشی شود؛ و یا با افزایش بار مالیاتی بر عهده مردم به دلیل افزایش مخارج دولت اثر مثبت مخارج بهداشتی و آموزشی و درنتیجه بهبود وضعیت آموزش و سلامت را نیز خنثی کرده است. این نتیجه با مطالعه اومودرو (2019) مطابقت دارد. ضریب تصحیح خطا در الگو (2) برابر 2241/ 0- است که نشان‌دهنده این است که در هر دوره 2241/ 0 درصد از عدم تعادل در کوتاه‌مدت تعدیل می‌شود.
بحث
این مطالعه به بررسی اثرات پویای فساد بر شاخص توسعه انسانی با استفاده از روش اقتصادسنجی PMG پرداخت. بدین منظور از شاخص کنترل فساد معرفی‌شده توسط بانک جهانی به‌عنوان شاخص فساد و از شاخص توسعه انسانی معرفی‌شده توسط سازمان ملل متحد استفاده شد. مطابق با نتایج تخمین در جداول (3) و (4)، تأثیر شاخص کنترل فساد که به معنی کاهش فساد است، بر شاخص توسعه انسانی، در بلندمدت مثبت و معنی‌دار است. به عبارتی کاهش فساد، باعث بهبود شاخص توسعه انسانی در بلندمدت شده است. نتایج به دست آمده مطابق با دیگر مطالعات صورت گرفته در این زمینه نظیر مطالعات امارا (2020)، پالاش (2018) و قزلباش (2018) هم‌خوانی دارد. به عبارتی با کاهش فساد کشورها توانسته‌اند به وضعیت بهتری برای رسیدن به توسعه انسانی دست یابند. این نتیجه با این نظریه که فساد، منجر به انحراف در تخصیص منابع کشور (تخصیص منابع در بخش آموزش و سلامت) شده و مانع از رشد اقتصادی می‌شود، مطابقت دارد. به دیگر سخن فساد در بلندمدت در کشورهای موردمطالعه منجر به کندشدن چرخهای تجارت شده است. از طرفی تأثیر شاخص کنترل فساد بر شاخص توسعه انسانی در کوتاه‌مدت منفی و ازلحاظ آماری معنادار بوده است. به عبارتی در کوتاه‌مدت فساد باعث بهبود وضعیت شاخص توسعه انسانی شده است. بنابراین در کوتاه‌مدت با استفاده از رشوه و دورزدن قانون افراد توانسته‌اند از موانع توسعه انسانی عبور کنند. این نتیجه با نظریات لف (1964)، نی (1967) و فردریش (1972) مطابقت دارد. به دیگر سخن در کوتاه‌مدت فساد چرخهای اقتصادی را چرب کرده و باعث افزایش رشد و سرمایه‌گذاری در کوتاه‌مدت شده است و بنابراین فساد در کوتاه‌مدت منجر به افزایش کارایی اقتصادی شده است. درحالی‌که در بلندمدت اثر مخرب فساد باعث کاهش شاخص توسعه انسانی شده است.
با توجه به تأثیر منفی فساد بر شاخص توسعه انسانی در بلندمدت توصیه می‌شود که دولتها برای کنترل فساد اقدامات لازم را برای کاهش هزینه فرصت فساد انجام دهند. به عبارتی دولتها می‌بایست مطابق با توصیه‌های سازمان شفافیت بین‌الملل و سازمان بانک جهانی برای شناسایی مجراهای فساد گام برداشته و سعی در کاهش فساد در نظامهای آموزش و سلامت و بخشهای اقتصادی داشته باشند. همچنین با ایجاد قوانین سخت و جزایی افرادی که مرتکب رشوه و فساد می‌شوند، از وجود فساد در بخشهای دولتی و خصوصی بکاهند.
بنابراین دولتها باید به صورت استراتژیک به مبارزه با فساد بپردازند و با توجه به نظریه‌های انتخاب عمومی بر اصلاحات سازمانی و نهادی تکیه کرده و مطابق با ارزشهای اخلاقی، قوانین رفتاری را در سازمانها و نهادها مستحکم کنند. از طرفی با توجه به تأثیر مثبت بازبودن تجاری بر توسعه انسانی در بلندمدت توصیه می‌شود که سیاست‌گذاران با اتخاذ سیاستهای لازم اما پیشگیرانه ایجاد رانت، برای بهبود روابط تجاری، همانند کاهش تعرفه‌های گمرکی، کاهش مالیات بر صادرات و مانند آن به توسعه بیشتر این کشورها کمک کنند.
ملاحظات اخلاقی
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در تولید تحقیق مشارکت داشتند.
منابع مالی
مطالعه حاضر هیچ حامی مالی ندارد.
تعارض منافع
نویسندگان هیچ بحثی بر سر منافع خود را ابراز نکردند.
اخلاق پژوهش
در این مقاله همه حقوق مرتبط با اخلاق پژوهش رعایت شده است.
Abraham, T. W., & Ahmed, U. A. (2011). Economic growth and human development index in Nigeria: An error correction model approach. International Journal of Administration and Development Studies, 2(1), 239-254.
Aidt, T.S. (2010). Corruption and sustainable development. International handbook on the economics of corruption, 2, p. 3-51.
Akçay, S. (2006). Corruption and human development. Cato J., 26, 29.
Alizadeh, S. M., & Fani, A. A. (2007). The influence of administrative corruption on human social development. Journal of Ethics in Science and Technology, 2(2-1), 17-24. (In Persian)
Campos, N., & Dimova, R. (2010). Corruption does sand the wheels of growth. Centre for Economic Policy Research Portal.
Chene, M. (2014). The impact of corruption on economic growth and inequality. Berlin: Transparency International (TI)/Chr. Michelson Institute (CMI).
DiRienzo, C.E. et al. (2007). Corruption and the role of information. Journal of International Business Studies, 38(2), 320-332.
Dincer, O., & Teoman, O. (2019). Does corruption kill? Evidence from half a century infant mortality data. Social Science & Medicine, 1, 332-9.
Emara, A.M., (2020). The Impact of Corruption on Human Development in Egypt. Asian Economic and Financial Review, 10(5), 574.
Friedrich, C.J. (1972). The Pathology of Politics: violence, betrayal, corruption, secrecy, and propaganda. New York: Harper & Row.
Gründler, K,, & Potrafke, N. (2019). Corruption and economic growth: New empirical evidence. European Journal of Political Economy, 1(60), 10-18.
Gupta, S., Davoodi, H.R., & Tiongson, E. (2000). Corruption and the Provision of Health Care and Education Services, International Monetary Fund, IMF Working Paper No. 00/116.
Ille, S., & Peacey, M.W. (2019). Forced private tutoring in Egypt: Moving away from a corrupt social norm. International Journal of Educational Development, 66, 105-118.
Khalundi, I., Zoleh, Z., Paknehad, S., Ranjbarnamivandi, N., & Kazemi, F. (2019). Study of the effect of human development index on the relationship between perception of corruption and growth with the method of generalized moments. The second national conference on science and technology of the third millennium Economics, Management and Accounting of Iran, Tehran. (In Persian)
Leff, N.H. (1964). Economic development through bureaucratic corruption. American behavioral scientist, 8(3), 8-14.
Mazllami, J. (2019). The impact of human development in corruption mitigation: a comparative analysis between Macedonia and Albania. Economia Aziendale Online, 10(1), 191-202.
Murshed, M., & Mredula, F. (2018). Impacts of corruption on sustainable development: a simultaneous equations model estimation approach. Journal of Accounting, Finance and Economics, 8(1), 109-133. (In Persian)
Nye, J.S. (1967). Corruption and political development: A cost-benefit analysis. American political science review, 61(2), 417-27.
Omodero, C. O. (2019). Effect of corruption on foreign direct investment inflows in Nigeria. Studia Universitatis Vasile Goldiş, Arad-Seria Ştiinţe Economice, 29(2), 54-66.
Omodero, C. O. (2019). Government general spending and human development: A case study of Nigeria. Academic Journal of Interdisciplinary Studies, 8(1), 51-51.
Ortega, B., Casquero, A., & Sanjuán, J. (2014). Growth in human development: the role of corruption. Journal of International Development, 26(7), 974-998.
Obamuyi, T.M., & Olayiwola, S.O. (2019). Corruption and economic growth in India and Nigeria. Journal of Economics & Management, 35, 80-105.
Palash, W. (2018). Rapid economic growth versus inclusive corruption: The impact of corruption on sustainable development in Bangladesh.
Qizilbash M (2014) Are modern philosophical accounts of well-being excessively “individualistic”? Int Rev Econ 61:173–189.
Shokouhifard, S. et al. (2020). The Impact of Corruption on Human Development (A Quantile Regression Model). Journal of Econometric Modelling, 5(1), 6-37. (In Persian)
Aidt, T.S. (2010). Corruption and sustainable development. International handbook on the economics of corruption, 2, p. 3-51.
Akçay, S. (2006). Corruption and human development. Cato J., 26, 29.
Alizadeh, S. M., & Fani, A. A. (2007). The influence of administrative corruption on human social development. Journal of Ethics in Science and Technology, 2(2-1), 17-24. (In Persian)
Campos, N., & Dimova, R. (2010). Corruption does sand the wheels of growth. Centre for Economic Policy Research Portal.
Chene, M. (2014). The impact of corruption on economic growth and inequality. Berlin: Transparency International (TI)/Chr. Michelson Institute (CMI).
DiRienzo, C.E. et al. (2007). Corruption and the role of information. Journal of International Business Studies, 38(2), 320-332.
Dincer, O., & Teoman, O. (2019). Does corruption kill? Evidence from half a century infant mortality data. Social Science & Medicine, 1, 332-9.
Emara, A.M., (2020). The Impact of Corruption on Human Development in Egypt. Asian Economic and Financial Review, 10(5), 574.
Friedrich, C.J. (1972). The Pathology of Politics: violence, betrayal, corruption, secrecy, and propaganda. New York: Harper & Row.
Gründler, K,, & Potrafke, N. (2019). Corruption and economic growth: New empirical evidence. European Journal of Political Economy, 1(60), 10-18.
Gupta, S., Davoodi, H.R., & Tiongson, E. (2000). Corruption and the Provision of Health Care and Education Services, International Monetary Fund, IMF Working Paper No. 00/116.
Ille, S., & Peacey, M.W. (2019). Forced private tutoring in Egypt: Moving away from a corrupt social norm. International Journal of Educational Development, 66, 105-118.
Khalundi, I., Zoleh, Z., Paknehad, S., Ranjbarnamivandi, N., & Kazemi, F. (2019). Study of the effect of human development index on the relationship between perception of corruption and growth with the method of generalized moments. The second national conference on science and technology of the third millennium Economics, Management and Accounting of Iran, Tehran. (In Persian)
Leff, N.H. (1964). Economic development through bureaucratic corruption. American behavioral scientist, 8(3), 8-14.
Mazllami, J. (2019). The impact of human development in corruption mitigation: a comparative analysis between Macedonia and Albania. Economia Aziendale Online, 10(1), 191-202.
Murshed, M., & Mredula, F. (2018). Impacts of corruption on sustainable development: a simultaneous equations model estimation approach. Journal of Accounting, Finance and Economics, 8(1), 109-133. (In Persian)
Nye, J.S. (1967). Corruption and political development: A cost-benefit analysis. American political science review, 61(2), 417-27.
Omodero, C. O. (2019). Effect of corruption on foreign direct investment inflows in Nigeria. Studia Universitatis Vasile Goldiş, Arad-Seria Ştiinţe Economice, 29(2), 54-66.
Omodero, C. O. (2019). Government general spending and human development: A case study of Nigeria. Academic Journal of Interdisciplinary Studies, 8(1), 51-51.
Ortega, B., Casquero, A., & Sanjuán, J. (2014). Growth in human development: the role of corruption. Journal of International Development, 26(7), 974-998.
Obamuyi, T.M., & Olayiwola, S.O. (2019). Corruption and economic growth in India and Nigeria. Journal of Economics & Management, 35, 80-105.
Palash, W. (2018). Rapid economic growth versus inclusive corruption: The impact of corruption on sustainable development in Bangladesh.
Qizilbash M (2014) Are modern philosophical accounts of well-being excessively “individualistic”? Int Rev Econ 61:173–189.
Shokouhifard, S. et al. (2020). The Impact of Corruption on Human Development (A Quantile Regression Model). Journal of Econometric Modelling, 5(1), 6-37. (In Persian)
نوع مطالعه: اصیل |
موضوع مقاله:
کیفیت زندگی
دریافت: 1400/6/18 | پذیرش: 1401/4/29 | انتشار: 1401/11/19
دریافت: 1400/6/18 | پذیرش: 1401/4/29 | انتشار: 1401/11/19
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
فصلنامه رفاه اجتماعی
تهران، اوین، بلوار دانشجو، خ کودکیار، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، ساختمان فارابی
تلفن دفتر نشریه: 02171732851
وب سایت: http://refahj.uswr.ac.ir
ایمیل: refahj@uswr.ac.ir
