دوره 22، شماره 85 - ( 5-1401 )
جلد 22 شماره 85 صفحات 179-159 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: A-10-3855-1
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Eslami S, Kabini Moghadam S, Nasser F. (2022). High Risk Social Behaviors in Adolescent Students of Guilan. refahj. 22(85), 159-179.
URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-3857-fa.html
URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-3857-fa.html
اسلامی شیدا، کابینی مقدم سلیمان، ناصر فاطمه. رفتارهای پرخطر اجتماعی در دانش آموزان نوجوان گیلان رفاه اجتماعی 1401; 22 (85) :179-159
متن کامل [PDF 473 kb]
(2097 دریافت)
| چکیده (HTML) (2663 مشاهده)
متن کامل: (90 مشاهده)
مقدمه
نوجوانی[1] دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی است و الگوهای رفتاری مهمی که می‌توانند در تمام طول عمر بر زندگی فرد اثرگذار باشند، در این دوره شکل می‌گیرند (بانستولا2 و همکاران، 2020). تغییرات این دوره از رشد ممکن است زمینه‌ساز مشکلات خاصی شود. هنگامی‌که نوجوانان نمی‌توانند به‌طور موفقیت‌آمیز بر بحرانها و چالشهای تحولی غلبه کنند، پریشانیهای روان‌شناختی را تجربه خواهند کرد. در این شرایط اختلال فراوانی در جریان بهنجار زندگی روزمره و جنبه‌های عاطفی، اجتماعی و شناختی بروز خواهد کرد که به دنبال آن شخصیت آنها دچار اغتشاش خواهد شد (داش3 و همکاران، 2020).
در دوره نوجوانی و جوانی، بررسی شیوع آسیبهای اجتماعی و راههای پیشگیری از آن یکی از مهم‌ترین مراحل زندگی آدمی محسوب می‌شود و آخرین مرحله تحول شناختی و گذار از مرحله پیرو دیگران بودن به دوره مستقل‌بودن است. دوره‌ای که نوجوان به هویت4 واقعی خویش دست می‌یابد (مکرمی و یوسفی، 2017).
در این مرحله نوجوانان الگوهای خود را در جای دیگری جستجو می‌کند. میل به اظهار وجود و اثبات خود که یکی از طبیعی‌ترین حالات روانی دوره نوجوانی است (میلر5 و همکاران، 2006). اگر بزرگ‌سالان ویژگیهای این دوره از زندگی نوجوانان را بشناسند و با آنان برخوردی مناسب داشته باشند، هم نوجوانان به هویت خویش دست می‌یابند و هم بزرگ‌سالان کمتر احساس نگرانی می‌کنند. ازاین‌رو می‌توان گفت بیشتر انحرافات نوجوانان ریشه در ناکامیهای اولیه زندگی دارد (موسوی و همکاران، 2019).
یکی از موضوعهای موردبررسی در این دوره، رخداد رفتارهای پرخطر6 است. شیوع رفتارهای پرخطر، یکی از موضوعهای جدی تهدیدکننده سلامت است که در سالهای اخیر با توجه به تغییرات سریع اجتماعی، از سوی سازمانهای بهداشتی، مجریان قانون و سیاستگذاران اجتماعی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات موجود در جامعه موردتوجه قرار گرفته است. به‌عنوان نمونه، پیش‌بینی شده است که تا سال 2030 میلادی، تنها میزان بیماریها و مرگ‌ومیر ناشی از مصرف دخانیات[2] به 10 میلیون نفر در سال برسد (براس و دارت2، 2015). اگر پیامد جسمی، روانی، اجتماعی سایر رفتارهای پرخطر مانند؛ مصرف مواد مخدر3، خشونت4، رفتار پرخطر جنسی5 و دوستی با جنس مخالف6 نیز به‌حساب آورده شود، آسیبهای وارده چند برابر می‌شود (اسماعیل‌زاده و همکاران، 2014). ازآنجایی‌که میزان خطرپذیری نوجوانان نسبت به دیگر گروههای سنی بالاتر است گرایش بیشتری به این نوع رفتارها در آنها دیده می‌شود (افشاری و همکاران، 2017).
در مطالعه‌ای نتایج نشان داد که اغلب رفتارهای پرخطر در سنین قبل از 18 سالگی آغاز می‌شوند و رفتارهایی شامل مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر را در بر می‌گیرند (فلورز7 و همکاران، 2020). همچنین نتایج پژوهشی در ایران نیز بیانگر شیوع رفتارهای پرخطر مانند؛ مصرف سیگار، قلیان، الکل، مواد مخدر در بین نوجوانان 18-14 سال است (دهقانی، 2019).
با توجه به ساختار سنی جوان کشور و نظر به آن که نوجوانان آسیب‌پذیرترین قشر جامعه در برابر رفتارهای پرخطر را تشکیل می‌دهند، بدیهی است که هرگونه ضایعه و نارسایی در بهداشت جسمی و روانی و درنتیجه کاهش توانایی این قشر حرکت‌ساز، به‌گونه‌ای غیرقابل‌اجتناب به‌کندی در پیشرفت جامعه می‌انجامد و از طرف دیگر عدم سلامت جسمی و روانی آنها ممکن است در درازمدت بر سلامت افراد جامعه اثر منفی بگذارد (وجدانی، 2018).
بنابراین مطالعه آسیبهای اجتماعی[3] ناشی از رفتارهای پرخطر از ضروریات در هر جامعه محسوب می‌شود. آسیبهای اجتماعی به مفهوم رفتاری است که به طریقی با انتظارهای مشترک اعضای یک جامعه سازگاری ندارد و بیشتر افراد، آن را ناپسند و نادرست می‌دانند. درواقع هر جامعه از اعضای خود انتظار دارد از ارزشها و هنجارها تبعیت کنند اما همواره عده‌ای پیدا می‌شوند که پاره‌ای از این ارزشها و هنجارها را رعایت نمی‌کنند (کلایتون و همکاران[4]، 2019). جامعه، افرادی که هماهنگ و همساز با ارزشها و هنجارها باشند سازگار یا همنوا و اشخاصی را که برخلاف آنها رفتار می‌کنند ناسازگار یا ناهمنوا می‌نامد (صمیمی و همکاران، 2017). از میان افراد نابهنجار، کسی که رفتار نابهنجارش زودگذر نباشد و دیرگاهی دوام آورد، کجرو یا منحرف نامیده می‌شود و رفتار او را انحراف اجتماعی یا آسیب اجتماعی می‌خوانند (دوتا[5]، 2019).
بخش قابل‌توجهی از زندگی اجتماعی، رفتار و شخصیت نوجوانان در تعامل با مدرسه و تجربیات مدرسه‌ای شکل می‌گیرد. در این میان، زمینه فعالیتهای اجتماعی که در مدرسه فراهم می‌شود هم می‌تواند مطابق انتظارات و قواعد و هنجارهای رسمی جامعه باشد و هم می‌تواند موجب رفتارهای انحرافی شود (محمدی و امیری، 2017). فقدان فرصتهای آموزشی مناسب، ناعادلانه‌بودن رفتار کارکنان مدارس با دانش‌آموزان، شکست تحصیلی و برنامه‌های آموزشی ایستا موجب کاهش تعلق‌خاطر و دلبستگی دانش‌آموزان نسبت به مدرسه شده و زمینه رفتار بزهکارانه را در نوجوانان فراهم می‌کند (احمدی و معینی، 2015).
شواهد و نتایج پژوهش انجام‌شده نشان می‌دهند که انواع آسیبهای اجتماعی جدیدی در مدارس شیوع پیدا کرده است. به‌گونه‌ای که وضعیت بعضی از آنها نگران‌کننده است. در چنین وضعیتی مدرسه و جامعه قادر نخواهند بود به کارکردهای اصلی خود بپردازند و درنهایت جامعه دچار بی‌سازمانی اجتماعی می‌شود که پیامد آن نیز رواج آسیبهای اجتماعی و کج‌رفتاری و تخطی از ارزشها و هنجارها خواهد بود (مهرابی و همکاران، 2016).
نتایج پژوهشی در خصوص آسیبهای اجتماعی نشان می‌دهد که ماهیت، نوع، شدت و روش ارتکاب بزهکاری در جامعه کنونی پیچیده شده و روند افزایشی داشته است. عوامل خانوادگی نظیر فرایند ناقص جامعه‌پذیری در خانواده، کنترل ضعیف خانوادگی، روابط سرد عاطفی بین اعضای خانواده، گسیختگی خانوادگی، شکاف نسلی بین فرزندان و والدین و پایگاه پایین اقتصادی و اجتماعی خانواده، کاهش تعلق‌خاطر به مدرسه، عدم اعتقاد به هنجارهای رسمی مدرسه، عدم مشارکت در فعالیتهای مدرسه و گروه همسالان، عدم کارایی مدرسه و رسانه‌های جمعی و خانواده در جامعه‌پذیر کردن و کنترل دانش‌آموزان، روحیه کنجکاوی جوانان و ابهام هویتی زمینه‌ساز گرایش آنان به رفتارهای انحرافی است (گلشیری و همکاران، 2020).
در پژوهشی گزارش شده است که در بین جمعیت موردمطالعه بیشترین میانگین نمره مربوطه به گرایش به رانندگی پرخطر (67/5±88/14) بود (زارعی و همکاران، 2020). همچنین در مطالعه‌ای نتایج نشان دادند 75 درصد جوانان قبل از 15 سالگی تجربه تماس جنسی داشته و از این میان 75 درصد پسران و 12 درصد دختران بیش از یک شریک جنسی داشتند (سایچران و همکاران[6]، 2013).
بر اساس آنچه گفته شد جمعیت کثیری از افراد جامعه را نوجوانان تشکیل می‌دهد که در معرض انواع خطرات (نظیر گرایش به مصرف مواد مخدر، تبلیغات گسترده در فضای مجازی پیرامون مسائل جنسی، رفتارهای پرخاشگرانه) قرار دارند. انجام مطالعه در این رابطه و ارائه راهکارهای سازنده می‌تواند به‌طور کاربردی مورداستفاده والدین و سازمانهای ذی‌ربط قرار گیرد. از سوی دیگر با توجه به اهمیت موضوع، تاکنون پژوهشی با این مضمون در استان گیلان انجام نشده است. بنابراین در این پژوهش هم این سؤال مطرح است که میزان شیوع رفتارهای پرخطر اجتماعی در بین دانش‌آموزان نوجوان استان گیلان چگونه است؟
روش
این پژوهش به روش پیمایش انجام شد. جامعه آماری شامل تعداد 182637 نفر از دانش‌آموزان دختر و پسر دوره‌های اول و دوم متوسطه استان گیلان در سال 1399 بود. برای انتخاب جمعیت نمونه ابتدا استان گیلان به 3 خوشه (شرق، مرکز و غرب) تقسیم شد و سپس به‌صورت تصادفی از خوشه شرق؛ مناطق آموزشی لاهیجان، رودسر و سیاهکل از خوشه مرکز؛ مناطق آموزشی نواحی 1 و 2 رشت و از خوشه غرب نیز؛ مناطق آموزشی رودبار، فومن و رضوانشهر انتخاب شدند. سهم دانش‌آموزان در خوشه شرق 101 نفر، در خوشه مرکز 212 نفر و در حوزه غرب 71 نفر تعیین شد. برای تعیین حجم نمونه از جدول مورگان استفاده شد. بر همین اساس تعداد جمعیت نمونه 384 نفر بود. با توجه به اینکه از حوزه شرق تعداد 6 پرسشنامه، از حوزه مرکز تعداد 3 پرسشنامه و از حوزه غرب تعداد 6 پرسشنامه به‌صورت ناقص تکمیل و ارسال شده بود، بنابراین تعداد پرسشنامه‌هایی که مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت 369 عدد بود. از سوی دیگر از آن‌جایی‌که در شرایط بیماری کرونا امکان توزیع پرسشنامه به روش حضوری وجود نداشت بنابراین بعد از ساخت لینک پرسشنامه، جمع‌آوری داده‌ها به‌صورت اینترنتی انجام شد.
در مطالعه حاضر ملاحظات اخلاقی به شرح زیر رعایت شد: 1) کسب رضایت آگاهانه و داوطلبانه آزمودنیها (بر اساس متنی که برای همین منظور در ابتدای پرسشنامه لحاظ شده بود)، 2) امکان خروج آزمودنیها از مطالعه، 3) احترام به حقوق و شخصیت آزمودنیها، 4) رازداری و امانت‌داری از سوی پژوهشگر.
برای جمع‌آوری داده‌های موردنیاز از مقیاس شرح زیر استفاده شد:
مقیاس خطرپذیری نوجوانان ایرانی: این مقیاس توسط زاده‌محمدی و احمدآبادی (2008) ساخته شده و دارای 38 عبارت است که آسیب‌پذیری نوجوانان را در 7 دسته رفتارهای پرخطر شامل؛ رانندگی خطرناک، خشونت، سیگارکشیدن، مصرف مواد مخدر، مصرف الکل، دوستی با جنس مخالف و رابطه و رفتار جنسی با جنس مخالف را می‌سنجد. پاسخگویان، فراوانی هر یک از گویه‌ها را در یک مقیاس 5 گزینه‌ای لیکرت شامل؛ خیلی‌کم (1)، کم (2)، تا حدودی (3)، زیاد (4) و خیلی‌زیاد (5) بیان می‌کنند. پایایی این ابزار به شیوه آلفای کرونباخ 79/0 محاسبه شده است (زاده‌محمدی و احمدآبادی، 2008).
در پژوهش حاضر نیز قبل از اجرای ابزار مذکور، نسبت به محاسبه پایایی به روش آلفای کرونباخ در یک مطالعه مقدماتی[7] با شرکت تعداد 30 از دانش‌آموزان اقدام شد و ضریب مربوطه 73/0 محاسبه شد. به‌منظور آگاهی از نرمال‌بودن داده‌ها از آزمون شاپیرو- ویلک[8] استفاده شد. نتایج آزمون شاپیرو- ویلک نشان داد که داده‌ها نرمال نبود. برای تحلیل داده‌ها در سطح توصیفی از روشهای آماری فراوانی، نمودار و در سطح استنباطی (به علت نرمال‌نبودن داده‌ها) از آزمونهای ناپارامتری کروسکال والیس و یو من-وایت‌نی استفاده شد. تمامی عملیات آماری به‌وسیله نرم‌افزار SPSS.ver16 و در سطح معناداری 05/0 تجزیه‌وتحلیل شد.
یافته‌ها
در این پژوهش از بین جمعیت نمونه، 90/43 درصد پسر و 10/56 درصد دختر بودند. میانگین و انحراف معیار سن دانش‌آموزان 79/1± 39/15 بود. کمترین فراوانی پاسخگویان به میزان 36/14 درصد در پایه هشتم و بیشترین فراوانی نیز به میزان 7/18 درصد در پایه دهم تحصیل می‌کردند. همچنین 59/36 درصد در دوره اول متوسطه و 41/76 درصد نیز در دوره دوم متوسطه تحصیل می‌کردند. نتایج به دست آمده بدین شرح است:
جدول (1) توزیع فراوانی نظر پاسخگویان در مورد شیوع رفتارهای پرخطر اجتماعی
نتایج نشان داد که رفتارهای پرخطر اجتماعی به ترتیب به مصرف سیگار (رتبه اول)، رفتارهای پرخاشگرانه (رتبه دوم)، مصرف مواد مخدر (رتبه سوم)، رانندگی پرخطر (رتبه چهارم)، دوستی با جنس مخالف (رتبه ششم) و رابطه جنسی با جنس مخالف (رتبه هفتم) اختصاص داشت (1).
جدول (2) آزمون تفاوت شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان بر اساس سن، رشته تحصیلی و پایه تحصیلی
نتایج آزمونهای کروسکال والیس نشان داد به لحاظ آماری در رابطه با شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان بر اساس سن (502/5=χ2 ،481/0=P)، رشته تحصیلی (042/4=χ2 ،257/0=P) و پایه تحصیلی (924/1=χ2 ،860/0=P) تفاوت معناداری وجود ندارد (2).
جدول (3) بررسی معناداری تفاوت شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان بر اساس جنسیت آنان
نتایج آزمون یومن-وایت‌نی نشان داد که مقدار آزمون Z (226/0) در سطح خطای بزرگ‌تر از 05/0 به دست آمد. بنابراین می‌توان گفت به لحاظ آماری در رابطه با شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان بر اساس جنسیت آنان تفاوت معناداری وجود ندارد (3).
بحث
هدف پژوهش حاضر بررسی شیوع رفتارهای پرخطر اجتماعی در بین دانش‌آموزان نوجوان استان گیلان بود. نتایج نشان داد مصرف سیگار، رفتارهای پرخاشگرانه، مصرف مواد مخدر، رانندگی پرخطر، دوستی با جنس مخالف و رابطه جنسی با جنس مخالف به ترتیب بیشترین شیوع را در بین دانش‌آموزان داشت. در تبیین این یافته می‌توان گفت مصرف سیگار از طریق کنش متقابل نمادین در گروههای کوچک یادگیری می‌شود. افراد تازه‌کار در نخستین مرتبه مصرف سیگار نه‌تنها تحریک‌شدن برای مصرف آن را یاد می‌گیرند بلکه آنرا تجربه کنند (جبرائیلی و همکاران، 2019). از سوی دیگر در تبیین این یافته می‌توان گفت خشونت را کسانی اعمال می‌کنند که راه‌حلی جز متوسل‌شدن به آن در ذهن نداشته و این پدیده زشت و منفور را یگانه راهکار و حلّال مشکلات خویش می‌پندارند (کلایتون و همکاران، 2019).
تبیین دیگری که برای این یافته می‌توان نوشت بدین‌گونه است که جوانان به دلیل بحران هویت، بحرانهای روانی ناشی از مشکلات اجتماعی، ماجراجویی، لذت‌جویی و تنوع‌طلبی بیش از سایر گروههای اجتماعی در معرض استفاده از مواد مخدر قرار می‌گیرند (مکیلانی و همکاران، 2018). خانواده اولین مکان رشد شخصیت، باورها و الگوهای رفتاری فرد است. خانواده علاوه بر اینکه، محل حفظ و رشد افراد و کمک به حل استرس و پاتولوژی است، منبعی برای تنش، شکل و اختلال نیز است. ناآگاهی والدین، ارتباط ضعیف والدین و کودک، فقدان انضباط در خانواده، خانواده متشنج یا آشفته و ازهم‌گسیخته، احتمال ارتکاب به انواع بزهکاریها مانند سوءمصرف مواد را افزایش می‌دهد (یارقلی و همکاران، 2018).
از یافته‌های دیگر این پژوهش می‌توان به این نکته اشاره کرد که شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان بر اساس سن آنان تفاوت معناداری نداشت. در تبیین این یافته می‌توان گفت رشد احساسات و عواطف بخش اصلی ویژگی دوران نوجوانی را تشکیل می‌دهد. شناخت ویژگیهای این تحولات عاطفی کلید اصلی حل مشکلات عاطفی این دوره است (افشاری و همکاران، 2017). با توجه به اینکه در این دوران بیداری هیجانات زندگی عاطفی نوجوان را دربر می‌گیرد، وی با نیاز شدید به دوست‌داشتن و دوست داشته شدن مواجه است. گاه این نیاز به‌صورت برقراری پیوندهای دوستی و گاه در خیالپردازیها و رؤیاهای نوجوان نمود پیدا می‌کند (شکری و همکاران، 2015).
در بخش دیگری نتایج نشان داد که شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان بر اساس جنسیت آنان تفاوت معناداری نداشت. در تبیین این یافته می‌توان گفت وجود تفاوت بسیار بین هنجارهای اجتماعی، مذهبی و خانوادگی با ارزشها و نگرشهای دنیای مدرن و تجربه‌های روزمره جوانان باعث ایجاد تعارض در آنها شده است (گلشیری و همکاران، 2020). ازیک‌طرف، فشارها و تنشهای غریزی باعث هدایت جوانان به سمت جنس مخالف شده و از طرف دیگر ملاحظات اجتماعی- فرهنگی و اخلاقی به‌عنوان موانعی سر راه آنان عمل کرده‌اند. این وضعیت متناقض همواره برای نوجوانان و جوانان و همچنین خانواده و مسئولان مسئله‌ساز و بغرنج بوده و وضعیت نامعلومی را ازلحاظ نحوه مواجهه با این مسئله ایجاد کرده است (احمدی و معینی، 2015).
از یافته‌های دیگر این پژوهش می‌توان به این مورداشاره کرد که شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان بر اساس رشته تحصیلی آنان تفاوت معناداری نداشت. در تبیین این یافته می‌توان گفت اگر نوجوان ستیزه‌جو است در ستیزه‌جوییهایش میل به مهم جلوه کردن دارد؛ دوست دارد موردتوجه قرار بگیرد؛ در گروه خود موقعیت خاصی داشته باشد و همه او را به‌عنوان یک فرد باارزش بشناسند (سجادیه، 2019). رشته تحصیلی بر اساس رغبت، علاقه، نمرات کسب‌شده دانش‌آموزان در دوره‌های تحصیلی قبل، انتظارات والدین و توجه به نیاز بازار کار در آینده تعیین می‌شود. از آن‌جایی که دلایل بروز رفتارهای پرخطر به عوامل فردی، خانوادگی، شخصیتی و نوع آموزش و تربیت نوجوانان مربوط می‌شود بنابراین گرایش یا دوری از رفتارهای پرخطر می‌تواند از سوی هر دانش‌آموزی (بدون توجه به رشته تحصیلی) انجام شود.
در بخش پایانی نتایج نشان داد که شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان بر اساس پایه تحصیلی آنان تفاوت معناداری نداشت. در تبیین این یافته می‌توان گفت بسیاری از محققان و روان‌شناسان موافق هستند که مخاطره‌جویی در نوجوانی نه‌تنها طبیعی است، بلکه قسمت ضروری برای یادگیری و رشد شخصی است. اگر ریسکی وجود نداشته باشد، رشدی وجود ندارد (عارف‌نژاد و همکاران، 2015). با در نظر گرفتن تفاوتها در اعمال مخاطره‌آمیز، بعضی ذاتاً کمتر از بعضی دیگر خطر دارد و در صورت تکرار یا گسترش آن، بسیاری از اعمال مخاطره‌آمیز دیگر مانند استفاده از الکل و داروهای غیرقانونی را می‌تواند ایجاد کنند (کوربین، 2011).
بر اساس یافته‌های حاصل از پژوهش پیش‌رو می‌توان نتیجه‌گیری کرد که جامعه دانش‌آموزی با رفتارهای پرخطری مواجه است و برای درمان این مشکلات باید از تمام ظرفیتهای سازمانها و متخصصان ازجمله روان‌شناسان و جامعه‌شناسان استفاده کرد. در همین رابطه پیشنهاد می‌شود؛ 1) در مناسبتهایی نظیر روز حمل‌ونقل از کارشناسان اداره راهنمایی و رانندگی دعوت شود تا در مورد رانندگی پرخطر سخنرانی کنند. 2) کلاسهای آموزشی درزمینه کنترل خشم برای دانش‌آموزان دایر شود. 3) دبیران درسهای علوم تجربی و زیست‌شناسی عوارض مصرف الکل و مواد مخدر را برای دانش‌آموزان تشریح کنند. 4) مربیان بهداشت و مشاوران بر اساس میزان و قدرت تجزیه‌وتحلیل دانش‌آموزان در مورد مسائل جنسی و رعایت نکات بهداشتی و پیامدهای آن، توضیحات لازم را برای آنان ارائه دهند. 5) در جلسات آموزش خانواده در رابطه با شیوع و عواقب رفتارهای پرخطر، اطلاعات مستندی در اختیار خانواده‌ها قرار گیرد.
محدودیتهایی که این پژوهش با آن روبرو شد بدین شرح است: الف) احتمال وجود تفاوت در ویژگیهای فردی، خصوصیات روانی، تفاوتهای زندگی فرهنگی و اجتماعی نمونه‌های موردپژوهش جزء محدودیتها بود که کنترل این عوامل از عهده پژوهشگر خارج بود. ب) تنها منبع جمع‌آوری اطلاعات در این پژوهش پرسشنامه بود که جنبه خودگزارشی دارد. به همین دلیل ممکن است در اطلاعات به‌دست آمده سوگیری ایجاد شده باشد. ج) به علت شیوع بیماری کرونا، جمع‌آوری داده‌ها به‌صورت اینترنتی انجام شد. دقت و صحت جمع‌آوری داده‌ها به روش اینترنتی نسبت به تکمیل حضوری پرسشنامه‌ها کمتر است.
ملاحظات اخلاقی
این مطالعه با حمایت مالی اداره کل آموزش‌وپرورش استان گیلان با مجوز شماره 606/135428/3700 مورخ 07/10/1399 انجام شد. نویسندگان مقاله بر خود لازم می‌دانند تا از مسئولان ذی‌ربط و نیز تمامی اعضای نمونه ارجمند که در اجرای این پژوهش همکاری داشتند، تشکر کند. هیچ‌گونه تضاد منافعی بین نویسندگان این مقاله وجود نداشت. تمامی اعضای نمونه پژوهش، با رضایت کامل در طرح حضور داشتند و هرکدام از اعضا در خصوص خروج از پژوهش در هر مرحله آن، آزادی و اختیار تام داشتند. همچنین اصل گمنامی در خصوص تمامی اعضای نمونه رعایت شد.
منابع:
نوجوانی[1] دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی است و الگوهای رفتاری مهمی که می‌توانند در تمام طول عمر بر زندگی فرد اثرگذار باشند، در این دوره شکل می‌گیرند (بانستولا2 و همکاران، 2020). تغییرات این دوره از رشد ممکن است زمینه‌ساز مشکلات خاصی شود. هنگامی‌که نوجوانان نمی‌توانند به‌طور موفقیت‌آمیز بر بحرانها و چالشهای تحولی غلبه کنند، پریشانیهای روان‌شناختی را تجربه خواهند کرد. در این شرایط اختلال فراوانی در جریان بهنجار زندگی روزمره و جنبه‌های عاطفی، اجتماعی و شناختی بروز خواهد کرد که به دنبال آن شخصیت آنها دچار اغتشاش خواهد شد (داش3 و همکاران، 2020).
در دوره نوجوانی و جوانی، بررسی شیوع آسیبهای اجتماعی و راههای پیشگیری از آن یکی از مهم‌ترین مراحل زندگی آدمی محسوب می‌شود و آخرین مرحله تحول شناختی و گذار از مرحله پیرو دیگران بودن به دوره مستقل‌بودن است. دوره‌ای که نوجوان به هویت4 واقعی خویش دست می‌یابد (مکرمی و یوسفی، 2017).
در این مرحله نوجوانان الگوهای خود را در جای دیگری جستجو می‌کند. میل به اظهار وجود و اثبات خود که یکی از طبیعی‌ترین حالات روانی دوره نوجوانی است (میلر5 و همکاران، 2006). اگر بزرگ‌سالان ویژگیهای این دوره از زندگی نوجوانان را بشناسند و با آنان برخوردی مناسب داشته باشند، هم نوجوانان به هویت خویش دست می‌یابند و هم بزرگ‌سالان کمتر احساس نگرانی می‌کنند. ازاین‌رو می‌توان گفت بیشتر انحرافات نوجوانان ریشه در ناکامیهای اولیه زندگی دارد (موسوی و همکاران، 2019).
یکی از موضوعهای موردبررسی در این دوره، رخداد رفتارهای پرخطر6 است. شیوع رفتارهای پرخطر، یکی از موضوعهای جدی تهدیدکننده سلامت است که در سالهای اخیر با توجه به تغییرات سریع اجتماعی، از سوی سازمانهای بهداشتی، مجریان قانون و سیاستگذاران اجتماعی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات موجود در جامعه موردتوجه قرار گرفته است. به‌عنوان نمونه، پیش‌بینی شده است که تا سال 2030 میلادی، تنها میزان بیماریها و مرگ‌ومیر ناشی از مصرف دخانیات[2] به 10 میلیون نفر در سال برسد (براس و دارت2، 2015). اگر پیامد جسمی، روانی، اجتماعی سایر رفتارهای پرخطر مانند؛ مصرف مواد مخدر3، خشونت4، رفتار پرخطر جنسی5 و دوستی با جنس مخالف6 نیز به‌حساب آورده شود، آسیبهای وارده چند برابر می‌شود (اسماعیل‌زاده و همکاران، 2014). ازآنجایی‌که میزان خطرپذیری نوجوانان نسبت به دیگر گروههای سنی بالاتر است گرایش بیشتری به این نوع رفتارها در آنها دیده می‌شود (افشاری و همکاران، 2017).
در مطالعه‌ای نتایج نشان داد که اغلب رفتارهای پرخطر در سنین قبل از 18 سالگی آغاز می‌شوند و رفتارهایی شامل مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر را در بر می‌گیرند (فلورز7 و همکاران، 2020). همچنین نتایج پژوهشی در ایران نیز بیانگر شیوع رفتارهای پرخطر مانند؛ مصرف سیگار، قلیان، الکل، مواد مخدر در بین نوجوانان 18-14 سال است (دهقانی، 2019).
با توجه به ساختار سنی جوان کشور و نظر به آن که نوجوانان آسیب‌پذیرترین قشر جامعه در برابر رفتارهای پرخطر را تشکیل می‌دهند، بدیهی است که هرگونه ضایعه و نارسایی در بهداشت جسمی و روانی و درنتیجه کاهش توانایی این قشر حرکت‌ساز، به‌گونه‌ای غیرقابل‌اجتناب به‌کندی در پیشرفت جامعه می‌انجامد و از طرف دیگر عدم سلامت جسمی و روانی آنها ممکن است در درازمدت بر سلامت افراد جامعه اثر منفی بگذارد (وجدانی، 2018).
بنابراین مطالعه آسیبهای اجتماعی[3] ناشی از رفتارهای پرخطر از ضروریات در هر جامعه محسوب می‌شود. آسیبهای اجتماعی به مفهوم رفتاری است که به طریقی با انتظارهای مشترک اعضای یک جامعه سازگاری ندارد و بیشتر افراد، آن را ناپسند و نادرست می‌دانند. درواقع هر جامعه از اعضای خود انتظار دارد از ارزشها و هنجارها تبعیت کنند اما همواره عده‌ای پیدا می‌شوند که پاره‌ای از این ارزشها و هنجارها را رعایت نمی‌کنند (کلایتون و همکاران[4]، 2019). جامعه، افرادی که هماهنگ و همساز با ارزشها و هنجارها باشند سازگار یا همنوا و اشخاصی را که برخلاف آنها رفتار می‌کنند ناسازگار یا ناهمنوا می‌نامد (صمیمی و همکاران، 2017). از میان افراد نابهنجار، کسی که رفتار نابهنجارش زودگذر نباشد و دیرگاهی دوام آورد، کجرو یا منحرف نامیده می‌شود و رفتار او را انحراف اجتماعی یا آسیب اجتماعی می‌خوانند (دوتا[5]، 2019).
بخش قابل‌توجهی از زندگی اجتماعی، رفتار و شخصیت نوجوانان در تعامل با مدرسه و تجربیات مدرسه‌ای شکل می‌گیرد. در این میان، زمینه فعالیتهای اجتماعی که در مدرسه فراهم می‌شود هم می‌تواند مطابق انتظارات و قواعد و هنجارهای رسمی جامعه باشد و هم می‌تواند موجب رفتارهای انحرافی شود (محمدی و امیری، 2017). فقدان فرصتهای آموزشی مناسب، ناعادلانه‌بودن رفتار کارکنان مدارس با دانش‌آموزان، شکست تحصیلی و برنامه‌های آموزشی ایستا موجب کاهش تعلق‌خاطر و دلبستگی دانش‌آموزان نسبت به مدرسه شده و زمینه رفتار بزهکارانه را در نوجوانان فراهم می‌کند (احمدی و معینی، 2015).
شواهد و نتایج پژوهش انجام‌شده نشان می‌دهند که انواع آسیبهای اجتماعی جدیدی در مدارس شیوع پیدا کرده است. به‌گونه‌ای که وضعیت بعضی از آنها نگران‌کننده است. در چنین وضعیتی مدرسه و جامعه قادر نخواهند بود به کارکردهای اصلی خود بپردازند و درنهایت جامعه دچار بی‌سازمانی اجتماعی می‌شود که پیامد آن نیز رواج آسیبهای اجتماعی و کج‌رفتاری و تخطی از ارزشها و هنجارها خواهد بود (مهرابی و همکاران، 2016).
نتایج پژوهشی در خصوص آسیبهای اجتماعی نشان می‌دهد که ماهیت، نوع، شدت و روش ارتکاب بزهکاری در جامعه کنونی پیچیده شده و روند افزایشی داشته است. عوامل خانوادگی نظیر فرایند ناقص جامعه‌پذیری در خانواده، کنترل ضعیف خانوادگی، روابط سرد عاطفی بین اعضای خانواده، گسیختگی خانوادگی، شکاف نسلی بین فرزندان و والدین و پایگاه پایین اقتصادی و اجتماعی خانواده، کاهش تعلق‌خاطر به مدرسه، عدم اعتقاد به هنجارهای رسمی مدرسه، عدم مشارکت در فعالیتهای مدرسه و گروه همسالان، عدم کارایی مدرسه و رسانه‌های جمعی و خانواده در جامعه‌پذیر کردن و کنترل دانش‌آموزان، روحیه کنجکاوی جوانان و ابهام هویتی زمینه‌ساز گرایش آنان به رفتارهای انحرافی است (گلشیری و همکاران، 2020).
در پژوهشی گزارش شده است که در بین جمعیت موردمطالعه بیشترین میانگین نمره مربوطه به گرایش به رانندگی پرخطر (67/5±88/14) بود (زارعی و همکاران، 2020). همچنین در مطالعه‌ای نتایج نشان دادند 75 درصد جوانان قبل از 15 سالگی تجربه تماس جنسی داشته و از این میان 75 درصد پسران و 12 درصد دختران بیش از یک شریک جنسی داشتند (سایچران و همکاران[6]، 2013).
بر اساس آنچه گفته شد جمعیت کثیری از افراد جامعه را نوجوانان تشکیل می‌دهد که در معرض انواع خطرات (نظیر گرایش به مصرف مواد مخدر، تبلیغات گسترده در فضای مجازی پیرامون مسائل جنسی، رفتارهای پرخاشگرانه) قرار دارند. انجام مطالعه در این رابطه و ارائه راهکارهای سازنده می‌تواند به‌طور کاربردی مورداستفاده والدین و سازمانهای ذی‌ربط قرار گیرد. از سوی دیگر با توجه به اهمیت موضوع، تاکنون پژوهشی با این مضمون در استان گیلان انجام نشده است. بنابراین در این پژوهش هم این سؤال مطرح است که میزان شیوع رفتارهای پرخطر اجتماعی در بین دانش‌آموزان نوجوان استان گیلان چگونه است؟
روش
این پژوهش به روش پیمایش انجام شد. جامعه آماری شامل تعداد 182637 نفر از دانش‌آموزان دختر و پسر دوره‌های اول و دوم متوسطه استان گیلان در سال 1399 بود. برای انتخاب جمعیت نمونه ابتدا استان گیلان به 3 خوشه (شرق، مرکز و غرب) تقسیم شد و سپس به‌صورت تصادفی از خوشه شرق؛ مناطق آموزشی لاهیجان، رودسر و سیاهکل از خوشه مرکز؛ مناطق آموزشی نواحی 1 و 2 رشت و از خوشه غرب نیز؛ مناطق آموزشی رودبار، فومن و رضوانشهر انتخاب شدند. سهم دانش‌آموزان در خوشه شرق 101 نفر، در خوشه مرکز 212 نفر و در حوزه غرب 71 نفر تعیین شد. برای تعیین حجم نمونه از جدول مورگان استفاده شد. بر همین اساس تعداد جمعیت نمونه 384 نفر بود. با توجه به اینکه از حوزه شرق تعداد 6 پرسشنامه، از حوزه مرکز تعداد 3 پرسشنامه و از حوزه غرب تعداد 6 پرسشنامه به‌صورت ناقص تکمیل و ارسال شده بود، بنابراین تعداد پرسشنامه‌هایی که مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت 369 عدد بود. از سوی دیگر از آن‌جایی‌که در شرایط بیماری کرونا امکان توزیع پرسشنامه به روش حضوری وجود نداشت بنابراین بعد از ساخت لینک پرسشنامه، جمع‌آوری داده‌ها به‌صورت اینترنتی انجام شد.
در مطالعه حاضر ملاحظات اخلاقی به شرح زیر رعایت شد: 1) کسب رضایت آگاهانه و داوطلبانه آزمودنیها (بر اساس متنی که برای همین منظور در ابتدای پرسشنامه لحاظ شده بود)، 2) امکان خروج آزمودنیها از مطالعه، 3) احترام به حقوق و شخصیت آزمودنیها، 4) رازداری و امانت‌داری از سوی پژوهشگر.
برای جمع‌آوری داده‌های موردنیاز از مقیاس شرح زیر استفاده شد:
مقیاس خطرپذیری نوجوانان ایرانی: این مقیاس توسط زاده‌محمدی و احمدآبادی (2008) ساخته شده و دارای 38 عبارت است که آسیب‌پذیری نوجوانان را در 7 دسته رفتارهای پرخطر شامل؛ رانندگی خطرناک، خشونت، سیگارکشیدن، مصرف مواد مخدر، مصرف الکل، دوستی با جنس مخالف و رابطه و رفتار جنسی با جنس مخالف را می‌سنجد. پاسخگویان، فراوانی هر یک از گویه‌ها را در یک مقیاس 5 گزینه‌ای لیکرت شامل؛ خیلی‌کم (1)، کم (2)، تا حدودی (3)، زیاد (4) و خیلی‌زیاد (5) بیان می‌کنند. پایایی این ابزار به شیوه آلفای کرونباخ 79/0 محاسبه شده است (زاده‌محمدی و احمدآبادی، 2008).
در پژوهش حاضر نیز قبل از اجرای ابزار مذکور، نسبت به محاسبه پایایی به روش آلفای کرونباخ در یک مطالعه مقدماتی[7] با شرکت تعداد 30 از دانش‌آموزان اقدام شد و ضریب مربوطه 73/0 محاسبه شد. به‌منظور آگاهی از نرمال‌بودن داده‌ها از آزمون شاپیرو- ویلک[8] استفاده شد. نتایج آزمون شاپیرو- ویلک نشان داد که داده‌ها نرمال نبود. برای تحلیل داده‌ها در سطح توصیفی از روشهای آماری فراوانی، نمودار و در سطح استنباطی (به علت نرمال‌نبودن داده‌ها) از آزمونهای ناپارامتری کروسکال والیس و یو من-وایت‌نی استفاده شد. تمامی عملیات آماری به‌وسیله نرم‌افزار SPSS.ver16 و در سطح معناداری 05/0 تجزیه‌وتحلیل شد.
یافته‌ها
در این پژوهش از بین جمعیت نمونه، 90/43 درصد پسر و 10/56 درصد دختر بودند. میانگین و انحراف معیار سن دانش‌آموزان 79/1± 39/15 بود. کمترین فراوانی پاسخگویان به میزان 36/14 درصد در پایه هشتم و بیشترین فراوانی نیز به میزان 7/18 درصد در پایه دهم تحصیل می‌کردند. همچنین 59/36 درصد در دوره اول متوسطه و 41/76 درصد نیز در دوره دوم متوسطه تحصیل می‌کردند. نتایج به دست آمده بدین شرح است:
جدول (1) توزیع فراوانی نظر پاسخگویان در مورد شیوع رفتارهای پرخطر اجتماعی
| متغیرها | شاخصهای آماری | خیلی زیاد | زیاد | تا حدودی | کم | خیلی کم | رتبه |
| رانندگی پرخطر | f | 55 | 64 | 68 | 102 | 80 | چهارم |
| % | 91/14 | 34/17 | 42/18 | 64/27 | 69/21 | ||
| رفتارهای پرخاشگرانه | f | 105 | 140 | 46 | 41 | 37 | دوم |
| % | 45/28 | 95/37 | 47/12 | 11/11 | 02/10 | ||
| مصرف سیگار | f | 129 | 125 | 59 | 32 | 24 | اول |
| % | 96/34 | 88/33 | 99/15 | 67/8 | 50/6 | ||
| مصرف مواد مخدر | f | 113 | 76 | 63 | 62 | 55 | سوم |
| % | 62/30 | 59/20 | 07/17 | 81/16 | 91/14 | ||
| مصرف مشروبات الکلی | f | 31 | 49 | 85 | 89 | 115 | ششم |
| % | 41/8 | 27/13 | 04/23 | 11/24 | 17/31 | ||
| دوستی با جنس مخالف | f | 25 | 44 | 82 | 124 | 94 | پنجم |
| % | 78/6 | 92/11 | 22/22 | 61/33 | 47/25 | ||
| رابطه جنسی با جنس مخالف | f | 14 | 35 | 66 | 109 | 145 | هفتم |
| % | 80/3 | 48/9 | 89/17 | 53/29 | 30/39 |
نتایج نشان داد که رفتارهای پرخطر اجتماعی به ترتیب به مصرف سیگار (رتبه اول)، رفتارهای پرخاشگرانه (رتبه دوم)، مصرف مواد مخدر (رتبه سوم)، رانندگی پرخطر (رتبه چهارم)، دوستی با جنس مخالف (رتبه ششم) و رابطه جنسی با جنس مخالف (رتبه هفتم) اختصاص داشت (1).
جدول (2) آزمون تفاوت شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان بر اساس سن، رشته تحصیلی و پایه تحصیلی
| متغیرها | سن، رشته و پایه تحصیلی | n | Rank Mean | χ2 | df | p |
| سن | 12 سال | 12 | 34/230 | 502/5 | 6 | 481/0 |
| 13 سال | 48 | 83/173 | ||||
| 14 سال | 61 | 34/173 | ||||
| 15 سال | 57 | 04/180 | ||||
| 16 سال | 61 | 54/186 | ||||
| 17 سال | 70 | 97/184 | ||||
| 18 سال | 53 | 88/195 | ||||
رشته تحصیلی |
علوم انسانی | 56 | 21/127 | 042/4 | 3 | 257/0 |
| علوم تجربی | 51 | 48/102 | ||||
| علوم ریاضی | 55 | 28/116 | ||||
| فنی حرفه‌ای و کاردانش | 72 | 52/121 | ||||
| پایه تحصیلی | هفتم | 64 | 88/190 | 924/1 | 5 | 860/0 |
| هشتم | 53 | 20/182 | ||||
| نهم | 56 | 62/177 | ||||
| دهم | 69 | 17/194 | ||||
| یازدهم | 60 | 92/172 | ||||
| دوازدهم | 67 | 14/189 |
نتایج آزمونهای کروسکال والیس نشان داد به لحاظ آماری در رابطه با شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان بر اساس سن (502/5=χ2 ،481/0=P)، رشته تحصیلی (042/4=χ2 ،257/0=P) و پایه تحصیلی (924/1=χ2 ،860/0=P) تفاوت معناداری وجود ندارد (2).
جدول (3) بررسی معناداری تفاوت شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان بر اساس جنسیت آنان
| جنسیت | N | Rank Mean | Z | Mann-Whitney U | p |
| دختر | 207 | 1/186 | 226/0 | 5 | 821/0 |
| پسر | 162 | 6/183 | |||
| جمع | 369 | - |
نتایج آزمون یومن-وایت‌نی نشان داد که مقدار آزمون Z (226/0) در سطح خطای بزرگ‌تر از 05/0 به دست آمد. بنابراین می‌توان گفت به لحاظ آماری در رابطه با شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان بر اساس جنسیت آنان تفاوت معناداری وجود ندارد (3).
بحث
هدف پژوهش حاضر بررسی شیوع رفتارهای پرخطر اجتماعی در بین دانش‌آموزان نوجوان استان گیلان بود. نتایج نشان داد مصرف سیگار، رفتارهای پرخاشگرانه، مصرف مواد مخدر، رانندگی پرخطر، دوستی با جنس مخالف و رابطه جنسی با جنس مخالف به ترتیب بیشترین شیوع را در بین دانش‌آموزان داشت. در تبیین این یافته می‌توان گفت مصرف سیگار از طریق کنش متقابل نمادین در گروههای کوچک یادگیری می‌شود. افراد تازه‌کار در نخستین مرتبه مصرف سیگار نه‌تنها تحریک‌شدن برای مصرف آن را یاد می‌گیرند بلکه آنرا تجربه کنند (جبرائیلی و همکاران، 2019). از سوی دیگر در تبیین این یافته می‌توان گفت خشونت را کسانی اعمال می‌کنند که راه‌حلی جز متوسل‌شدن به آن در ذهن نداشته و این پدیده زشت و منفور را یگانه راهکار و حلّال مشکلات خویش می‌پندارند (کلایتون و همکاران، 2019).
تبیین دیگری که برای این یافته می‌توان نوشت بدین‌گونه است که جوانان به دلیل بحران هویت، بحرانهای روانی ناشی از مشکلات اجتماعی، ماجراجویی، لذت‌جویی و تنوع‌طلبی بیش از سایر گروههای اجتماعی در معرض استفاده از مواد مخدر قرار می‌گیرند (مکیلانی و همکاران، 2018). خانواده اولین مکان رشد شخصیت، باورها و الگوهای رفتاری فرد است. خانواده علاوه بر اینکه، محل حفظ و رشد افراد و کمک به حل استرس و پاتولوژی است، منبعی برای تنش، شکل و اختلال نیز است. ناآگاهی والدین، ارتباط ضعیف والدین و کودک، فقدان انضباط در خانواده، خانواده متشنج یا آشفته و ازهم‌گسیخته، احتمال ارتکاب به انواع بزهکاریها مانند سوءمصرف مواد را افزایش می‌دهد (یارقلی و همکاران، 2018).
از یافته‌های دیگر این پژوهش می‌توان به این نکته اشاره کرد که شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان بر اساس سن آنان تفاوت معناداری نداشت. در تبیین این یافته می‌توان گفت رشد احساسات و عواطف بخش اصلی ویژگی دوران نوجوانی را تشکیل می‌دهد. شناخت ویژگیهای این تحولات عاطفی کلید اصلی حل مشکلات عاطفی این دوره است (افشاری و همکاران، 2017). با توجه به اینکه در این دوران بیداری هیجانات زندگی عاطفی نوجوان را دربر می‌گیرد، وی با نیاز شدید به دوست‌داشتن و دوست داشته شدن مواجه است. گاه این نیاز به‌صورت برقراری پیوندهای دوستی و گاه در خیالپردازیها و رؤیاهای نوجوان نمود پیدا می‌کند (شکری و همکاران، 2015).
در بخش دیگری نتایج نشان داد که شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان بر اساس جنسیت آنان تفاوت معناداری نداشت. در تبیین این یافته می‌توان گفت وجود تفاوت بسیار بین هنجارهای اجتماعی، مذهبی و خانوادگی با ارزشها و نگرشهای دنیای مدرن و تجربه‌های روزمره جوانان باعث ایجاد تعارض در آنها شده است (گلشیری و همکاران، 2020). ازیک‌طرف، فشارها و تنشهای غریزی باعث هدایت جوانان به سمت جنس مخالف شده و از طرف دیگر ملاحظات اجتماعی- فرهنگی و اخلاقی به‌عنوان موانعی سر راه آنان عمل کرده‌اند. این وضعیت متناقض همواره برای نوجوانان و جوانان و همچنین خانواده و مسئولان مسئله‌ساز و بغرنج بوده و وضعیت نامعلومی را ازلحاظ نحوه مواجهه با این مسئله ایجاد کرده است (احمدی و معینی، 2015).
از یافته‌های دیگر این پژوهش می‌توان به این مورداشاره کرد که شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان بر اساس رشته تحصیلی آنان تفاوت معناداری نداشت. در تبیین این یافته می‌توان گفت اگر نوجوان ستیزه‌جو است در ستیزه‌جوییهایش میل به مهم جلوه کردن دارد؛ دوست دارد موردتوجه قرار بگیرد؛ در گروه خود موقعیت خاصی داشته باشد و همه او را به‌عنوان یک فرد باارزش بشناسند (سجادیه، 2019). رشته تحصیلی بر اساس رغبت، علاقه، نمرات کسب‌شده دانش‌آموزان در دوره‌های تحصیلی قبل، انتظارات والدین و توجه به نیاز بازار کار در آینده تعیین می‌شود. از آن‌جایی که دلایل بروز رفتارهای پرخطر به عوامل فردی، خانوادگی، شخصیتی و نوع آموزش و تربیت نوجوانان مربوط می‌شود بنابراین گرایش یا دوری از رفتارهای پرخطر می‌تواند از سوی هر دانش‌آموزی (بدون توجه به رشته تحصیلی) انجام شود.
در بخش پایانی نتایج نشان داد که شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان بر اساس پایه تحصیلی آنان تفاوت معناداری نداشت. در تبیین این یافته می‌توان گفت بسیاری از محققان و روان‌شناسان موافق هستند که مخاطره‌جویی در نوجوانی نه‌تنها طبیعی است، بلکه قسمت ضروری برای یادگیری و رشد شخصی است. اگر ریسکی وجود نداشته باشد، رشدی وجود ندارد (عارف‌نژاد و همکاران، 2015). با در نظر گرفتن تفاوتها در اعمال مخاطره‌آمیز، بعضی ذاتاً کمتر از بعضی دیگر خطر دارد و در صورت تکرار یا گسترش آن، بسیاری از اعمال مخاطره‌آمیز دیگر مانند استفاده از الکل و داروهای غیرقانونی را می‌تواند ایجاد کنند (کوربین، 2011).
بر اساس یافته‌های حاصل از پژوهش پیش‌رو می‌توان نتیجه‌گیری کرد که جامعه دانش‌آموزی با رفتارهای پرخطری مواجه است و برای درمان این مشکلات باید از تمام ظرفیتهای سازمانها و متخصصان ازجمله روان‌شناسان و جامعه‌شناسان استفاده کرد. در همین رابطه پیشنهاد می‌شود؛ 1) در مناسبتهایی نظیر روز حمل‌ونقل از کارشناسان اداره راهنمایی و رانندگی دعوت شود تا در مورد رانندگی پرخطر سخنرانی کنند. 2) کلاسهای آموزشی درزمینه کنترل خشم برای دانش‌آموزان دایر شود. 3) دبیران درسهای علوم تجربی و زیست‌شناسی عوارض مصرف الکل و مواد مخدر را برای دانش‌آموزان تشریح کنند. 4) مربیان بهداشت و مشاوران بر اساس میزان و قدرت تجزیه‌وتحلیل دانش‌آموزان در مورد مسائل جنسی و رعایت نکات بهداشتی و پیامدهای آن، توضیحات لازم را برای آنان ارائه دهند. 5) در جلسات آموزش خانواده در رابطه با شیوع و عواقب رفتارهای پرخطر، اطلاعات مستندی در اختیار خانواده‌ها قرار گیرد.
محدودیتهایی که این پژوهش با آن روبرو شد بدین شرح است: الف) احتمال وجود تفاوت در ویژگیهای فردی، خصوصیات روانی، تفاوتهای زندگی فرهنگی و اجتماعی نمونه‌های موردپژوهش جزء محدودیتها بود که کنترل این عوامل از عهده پژوهشگر خارج بود. ب) تنها منبع جمع‌آوری اطلاعات در این پژوهش پرسشنامه بود که جنبه خودگزارشی دارد. به همین دلیل ممکن است در اطلاعات به‌دست آمده سوگیری ایجاد شده باشد. ج) به علت شیوع بیماری کرونا، جمع‌آوری داده‌ها به‌صورت اینترنتی انجام شد. دقت و صحت جمع‌آوری داده‌ها به روش اینترنتی نسبت به تکمیل حضوری پرسشنامه‌ها کمتر است.
ملاحظات اخلاقی
این مطالعه با حمایت مالی اداره کل آموزش‌وپرورش استان گیلان با مجوز شماره 606/135428/3700 مورخ 07/10/1399 انجام شد. نویسندگان مقاله بر خود لازم می‌دانند تا از مسئولان ذی‌ربط و نیز تمامی اعضای نمونه ارجمند که در اجرای این پژوهش همکاری داشتند، تشکر کند. هیچ‌گونه تضاد منافعی بین نویسندگان این مقاله وجود نداشت. تمامی اعضای نمونه پژوهش، با رضایت کامل در طرح حضور داشتند و هرکدام از اعضا در خصوص خروج از پژوهش در هر مرحله آن، آزادی و اختیار تام داشتند. همچنین اصل گمنامی در خصوص تمامی اعضای نمونه رعایت شد.
منابع:
Ahmadi, H., & Moieni, M. (2015). Investigating the relationship between social skills and high-risk behaviors of young people; Case study of Shiraz. Journal of Strategic Research in Security and Social Order, 4(1), 1-24.
Afshari, A., Barzeghari, A.A., & Smaili, A. (2017). Prevalence of high-risk behaviors in students based on demographic variables. Journal of New Ideas in Psychology, 2017;1(4):29-42.
Arefnezhad, S., Hashemi, T., & Vahedi, Sh. (2015). Prevalence of high-risk behaviors among high school students and related demographic factors. International Conference on Humanities, Psychology and Social Sciences, November 18th, International Conference Center of Radio and Television.
Banstola, R.S., Ogino, T., & Inoue, S. (2020). Self-esteem, perceived social support, social capital, and risk-behavior among urban high school adolescents in Nepal. Population Health, on line March 2020, 100570.
Bruce, D., & Dart, M. (2015). youth Risk-behavior Survey. Prepared by: Lincolnlancaster county health department.
Clayton, H.B., Bohm, M.K., Lowry, R., Carmen, A., & Ethier, K.A. (2019). Prescription Opioid Misuse Associated With Risk Behaviors Among Adolescents. American Journal of Preventive Medicine, 57(4), 533-539.
Corben, M. (2011). Risk - Taking in Adolescence. http:www.abc.net.au /northcoast /stories/ s419571. htm.
Dash, G.F., Ewing, S.W.F., Murphy, C., Hudson, K.A., & Wilson, A.C. (2020). Contextual risk among adolescents receiving opioid prescriptions for acute pain in pediatric ambulatory care settings. Journal of Addictive Behaviors, 104, 106314.
Dehghani, H. (2019). Typology of 15 urban areas of Isfahan with emphasis on social harms of the above malignant neighborhoods. Journal of Applied Sociology, 30(2), 117-136.
Dutta, S. (2019). Seeing parochially and acting locally: Social exposure, problem identification and social entrepreneurship. Journal of Business Venturing, 34(6), 05942.
Flores, J.P., Swartz, K.L., Stuart, E.A., & Wilcox, H.W. (2020). Co-occurring risk factors among U.S. high school students at risk for suicidal thoughts and behaviors. Journal of Affective Disorders, 266, 743-752.
Gholshiri, P., Farajzadeghan, Z., Nickhah, R., & Motamedi, N. (2020). Investigating the relationship between parents’ education and violent behaviors in adolescent students. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences, 30(183), 22-31.
Jabraili, H., Moradi, A., & Habibi, M. (2019). Investigating the mediating role of emotional regulation disorder in the relationship between impulsive personality traits and multiple use and consumption of drugs, alcohol and tobacco. Quarterly Journal of Addiction Research, 11(41), 174-190.
Makilani, H., Darani, K., & Salehi, K. (2018). Prevalence and causes of smoking in students. Journal of Knowledge and Health, 25(53), 157-192.
Mehrabi, H., Mahmoudi, F., & Molavi, H. (2016). Predicting the tendency to risky behaviors based on religious beliefs, excitement, environmental pollution and media in female students. Journal of Knowledge and Research in Applied Psychology, 17(2), 4-14.
Miller, T.R., Levy, D.T, Spicer, R.S., & Taylor, D.M. (2006). Societal costs of underage drinking. Journal of Studies on Alcohol, 67, 519-528.
Mohamadi, Z., & Amiri, Sh. (2017). Comparison of emotional perception and empathy in bullying students and victims of bullying. Quarterly Journal of Child Mental Health, 3(1), 19-27.
Mokarami, A., & Yousefi, F. (2017). Investigating the relationship between social network injuries on the behavior of youth and adolescents in the central part of Shirvan city. North Khorasan Law Enforcement Quarterly, 4(16), 77-96.
Mosavi, SS., Dabiri, S., & Nasiripour, S. (2019). The role of family functioning and positive adolescent development in predicting depression in adolescent girls. Journal of Psychological Sciences, 17(72), 919-925.
Sajadiyeh, N.S. (2019). Honesty and upbringing in childhood and adolescence. Scientific-promotional. Quarterly in the Field of Ethics, 9(35), 11-35.
Samimi, Z., Dahani, A., Shaban, F., & Shahbaziyan, A. (2017). Explain high-risk student-teacher behaviors based on academic identity and academic motivation. Bimonthly Journal of Education Strategies in Medical Sciences, 10(6), 469-478.
Shokri, N. et al. (2015). Correlation of high-risk behaviors in student adolescents with parenting styles. Journal of Health Promotion Management, 5(1), 73-82.
Smailzadeh, H., Asadi, M., Miri, N., Karamatkar, M. (2014). Prevalence of high-risk behaviors among adolescents in Qazvin in 2011-2012. Iranian Journal of Epidemiology, 10(3), 75-82.
Sychareun, V., Thomsen, S., Chaleunvong, K., & Faxelid, E. (2013). Risk perceptions of STIs/HIV and sexual risk behaviors among sexually experienced adolescents in the Northern part of Lao PDR. BMC Pub Health, 13, 1126.
Vojdani, N. (2018). Predicting the tendency to risky behaviors based on intolerance and parental bonding in adolescents. Master Thesis in Clinical Psychology, Islamic Azad University, Central Tehran Branch.
Yargholi, B., Herfati, M., Ghasabzadeh, J., & Rahimi, H. (2018). Teachers’ experiences of the underlying factors of violence in schools: A phenomenological study. Journal of Andishehaye Novine Tarbiyati, 14(1), 159-198.
Zadehmohamadi, A., & Ahmadabadi, Z. (2008). Co-occurrence of high-risk behaviors among high school adolescents in Tehran. Family Research Quarterly, 4(13), 87-100.
Zarei, A., Bagherzadeh, R., Gharibi, T., & Ravanipour, M. (2020). Tendency to high-risk behaviors in adolescents in Bushehr and related factors. Journal of Tebbe Jonoub, 23(6), 554-568.
Afshari, A., Barzeghari, A.A., & Smaili, A. (2017). Prevalence of high-risk behaviors in students based on demographic variables. Journal of New Ideas in Psychology, 2017;1(4):29-42.
Arefnezhad, S., Hashemi, T., & Vahedi, Sh. (2015). Prevalence of high-risk behaviors among high school students and related demographic factors. International Conference on Humanities, Psychology and Social Sciences, November 18th, International Conference Center of Radio and Television.
Banstola, R.S., Ogino, T., & Inoue, S. (2020). Self-esteem, perceived social support, social capital, and risk-behavior among urban high school adolescents in Nepal. Population Health, on line March 2020, 100570.
Bruce, D., & Dart, M. (2015). youth Risk-behavior Survey. Prepared by: Lincolnlancaster county health department.
Clayton, H.B., Bohm, M.K., Lowry, R., Carmen, A., & Ethier, K.A. (2019). Prescription Opioid Misuse Associated With Risk Behaviors Among Adolescents. American Journal of Preventive Medicine, 57(4), 533-539.
Corben, M. (2011). Risk - Taking in Adolescence. http:www.abc.net.au /northcoast /stories/ s419571. htm.
Dash, G.F., Ewing, S.W.F., Murphy, C., Hudson, K.A., & Wilson, A.C. (2020). Contextual risk among adolescents receiving opioid prescriptions for acute pain in pediatric ambulatory care settings. Journal of Addictive Behaviors, 104, 106314.
Dehghani, H. (2019). Typology of 15 urban areas of Isfahan with emphasis on social harms of the above malignant neighborhoods. Journal of Applied Sociology, 30(2), 117-136.
Dutta, S. (2019). Seeing parochially and acting locally: Social exposure, problem identification and social entrepreneurship. Journal of Business Venturing, 34(6), 05942.
Flores, J.P., Swartz, K.L., Stuart, E.A., & Wilcox, H.W. (2020). Co-occurring risk factors among U.S. high school students at risk for suicidal thoughts and behaviors. Journal of Affective Disorders, 266, 743-752.
Gholshiri, P., Farajzadeghan, Z., Nickhah, R., & Motamedi, N. (2020). Investigating the relationship between parents’ education and violent behaviors in adolescent students. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences, 30(183), 22-31.
Jabraili, H., Moradi, A., & Habibi, M. (2019). Investigating the mediating role of emotional regulation disorder in the relationship between impulsive personality traits and multiple use and consumption of drugs, alcohol and tobacco. Quarterly Journal of Addiction Research, 11(41), 174-190.
Makilani, H., Darani, K., & Salehi, K. (2018). Prevalence and causes of smoking in students. Journal of Knowledge and Health, 25(53), 157-192.
Mehrabi, H., Mahmoudi, F., & Molavi, H. (2016). Predicting the tendency to risky behaviors based on religious beliefs, excitement, environmental pollution and media in female students. Journal of Knowledge and Research in Applied Psychology, 17(2), 4-14.
Miller, T.R., Levy, D.T, Spicer, R.S., & Taylor, D.M. (2006). Societal costs of underage drinking. Journal of Studies on Alcohol, 67, 519-528.
Mohamadi, Z., & Amiri, Sh. (2017). Comparison of emotional perception and empathy in bullying students and victims of bullying. Quarterly Journal of Child Mental Health, 3(1), 19-27.
Mokarami, A., & Yousefi, F. (2017). Investigating the relationship between social network injuries on the behavior of youth and adolescents in the central part of Shirvan city. North Khorasan Law Enforcement Quarterly, 4(16), 77-96.
Mosavi, SS., Dabiri, S., & Nasiripour, S. (2019). The role of family functioning and positive adolescent development in predicting depression in adolescent girls. Journal of Psychological Sciences, 17(72), 919-925.
Sajadiyeh, N.S. (2019). Honesty and upbringing in childhood and adolescence. Scientific-promotional. Quarterly in the Field of Ethics, 9(35), 11-35.
Samimi, Z., Dahani, A., Shaban, F., & Shahbaziyan, A. (2017). Explain high-risk student-teacher behaviors based on academic identity and academic motivation. Bimonthly Journal of Education Strategies in Medical Sciences, 10(6), 469-478.
Shokri, N. et al. (2015). Correlation of high-risk behaviors in student adolescents with parenting styles. Journal of Health Promotion Management, 5(1), 73-82.
Smailzadeh, H., Asadi, M., Miri, N., Karamatkar, M. (2014). Prevalence of high-risk behaviors among adolescents in Qazvin in 2011-2012. Iranian Journal of Epidemiology, 10(3), 75-82.
Sychareun, V., Thomsen, S., Chaleunvong, K., & Faxelid, E. (2013). Risk perceptions of STIs/HIV and sexual risk behaviors among sexually experienced adolescents in the Northern part of Lao PDR. BMC Pub Health, 13, 1126.
Vojdani, N. (2018). Predicting the tendency to risky behaviors based on intolerance and parental bonding in adolescents. Master Thesis in Clinical Psychology, Islamic Azad University, Central Tehran Branch.
Yargholi, B., Herfati, M., Ghasabzadeh, J., & Rahimi, H. (2018). Teachers’ experiences of the underlying factors of violence in schools: A phenomenological study. Journal of Andishehaye Novine Tarbiyati, 14(1), 159-198.
Zadehmohamadi, A., & Ahmadabadi, Z. (2008). Co-occurrence of high-risk behaviors among high school adolescents in Tehran. Family Research Quarterly, 4(13), 87-100.
Zarei, A., Bagherzadeh, R., Gharibi, T., & Ravanipour, M. (2020). Tendency to high-risk behaviors in adolescents in Bushehr and related factors. Journal of Tebbe Jonoub, 23(6), 554-568.
نوع مطالعه: اصیل |
موضوع مقاله:
آسیبهای اجتماعی
دریافت: 1399/12/8 | پذیرش: 1401/3/17 | انتشار: 1401/5/17
دریافت: 1399/12/8 | پذیرش: 1401/3/17 | انتشار: 1401/5/17
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
فصلنامه رفاه اجتماعی
تهران، اوین، بلوار دانشجو، خ کودکیار، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، ساختمان فارابی
تلفن دفتر نشریه: 02171732851
وب سایت: http://refahj.uswr.ac.ir
ایمیل: refahj@uswr.ac.ir
