دوره 21، شماره 83 - ( 12-1400 )
جلد 21 شماره 83 صفحات 87-47 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Ghaffary fard M, mohammadi R. (2022). Spatial Measurement of the Composite Quality of Life Index in Different Provinces of Iran Using TOPSIS - AHP Model. refahj. 21(83), : 2
URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-3739-fa.html
URL: http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-3739-fa.html
غفاری فرد محمد، محمدی راحیله. سنجش فضایی شاخص ترکیبی کیفیت زندگی در استان های مختلف ایران با استفاده از مدلTOPSIS-AHP رفاه اجتماعی 1400; 21 (83) :87-47
متن کامل [PDF 1054 kb]
(1313 دریافت)
| چکیده (HTML) (1963 مشاهده)
متن کامل: (93 مشاهده)
مقدمه
در کشورهای توسعه‌یافته ارتقای کیفیت زندگی و رفاه اجتماعی از اهداف مهم سیاست‌گذاری اقتصادی در جامعه به شمار می‌رود که این موضوع در کشورهای درحال‌توسعه نیز در کنار رشد اقتصادی از مؤلفه‌ها و اهداف اصلی توسعه‌یافتگی تلقی می‌شود. کیفیت زندگی به دلیل در برگیری گسترده ابعاد زندگی بشر همواره موردتوجه برنامه‌ریزان در کشورهای مختلف دنیا بوده است. از سویی نیز گسترش زندگی شهری و افزایش بیش‌ازحد نفوس مردم در شهرها، کارشناسان امور را به مطالعه و تحقیقات بیشتر واداشته است. بر اساس آمارهای موجود نزدیک به 50 درصد مردم جهان در شهرها زندگی می‌کنند و احتمال می‌رود این رقم در سالهای آینده افزایش یابد. این آمارها نشان می‌دهد که مردم به هدف دستیابی به امکانات مناسب، کافی و تأمین بهتر نیازهای زندگی‌شان، زندگی در شهرها را ترجیح دهند (باسخا و همکاران، 2010). بنابراین سیاستگذاران برنامه‌ریزی توسعه باید طوری برنامه‌ریزی کنند که عدالت اجتماعی، توسعه و رفاه اجتماعی در تمامی نقاط کشور تأمین شده تا از تراکم جمعیت در یک محدوده خاص جلوگیری شود.
کیفیت زندگی مفهوم جدیدی نیست، بلکه در فلسفه یونان وجود داشته و ارسطو در بحث شادکامی بدان اشاره کرده است. فیلسوفان جدیدی چون کیرکگارد، ژان پل سارتر و دیگر فیلسوفان یونان باستان نیز اشاراتی داشتند (غفاری و امیدی، 2009). واژه کیفیت زندگی اولین بار توسط شخصی بنام «پیگو»[1] در سال 1920 در کتابی تحت عنوان اقتصاد و رفاه مطرح شد. اما در حال حاضر در ادبیات اقتصادی، تعریف واحدی از این واژه وجود ندارد (میچل[2]، 2000).
با وجود اینکه کیفیت زندگی در استانها و شهرها از اهمیت خاصی برخوردار است اما تا کنون عوامل معینی برای اندازه‌گیری کیفیت زندگی یافت نشده است. بنابراین پرداختن به مؤلفه‌های مختلفی برای اندازه‌گیری آن می‌تواند راههای مناسب و کاربردی را برای دستیابی به نظام جامع برای سنجش کیفیت زندگی به دست آورد.
هرچند به خاطر گستردگی مفهوم کیفیت زندگی، چه در سطح جهانی، منطقه‌ای، ملی و حتی محلی، و با وجود عوامل و رویکردهای متفاوت مطالعاتی حاکم بر جوامع و با توجه به نبود برخی آمارهای ضروری، پژوهش در این حوزه در شرایطی خاص انجام می‌شود. نظر به مطالب ذکرشده، ازآنجایی‌که در جهان امروزی میزان لذت و رضایت افراد از زندگی، مهمترین فرصت را برای داشتن یک زندگی شاد برایشان فراهم می‌کند. در کنار ارزیابی کمیت زندگی، ارزیابی کیفیت زندگی نیز از بهاء و ارزش ویژه‌ای برخوردار شده است. با توجه به ارزش ارزیابی کیفیت زندگی، این مقاله به بررسی «سنجش فضایی شاخص ترکیبی کیفیت زندگی در استانهای مختلف ایران» پرداخته است. هدف این تحقیق، شناسایی و رتبه‌بندی مؤلفه‌های کیفیت زندگی در استانهای ایران است و همچنین راه‌حلهای مناسب و کاربردی در این خصوص ارائه شده است. در این مقاله پس از بیان مقدمه، پیشینه تحقیق و مبانی نظری ارائه شده و به دنبال آن شاخصهای کیفیت زندگی شناسایی و درجه اهمیت آن از نظر خبرگان رتبه‌بندی شده است. سپس با استفاده از روش تاپسیس، شاخص ترکیبی کیفیت زندگی تعیین و درنهایت نتیجه‌گیری و پیشنهادات ارائه شده است.
پیشینه تحقیق
اکبری و امینی (2010) به تحقیق کیفیت زندگی شهری در ایران، طی دو دهه (1385-1365) بر اساس شاخصهای شش‌گانه عینی که عبارتند از: مسکن، بهداشت، آموزش، ارتباطات، انرژی و گردشگری پرداختند. این تحقیق با استفاده از مطالعه کتابخانه‌ای و منابع آماری تنظیم شده است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که شاخصهای مسکن، آموزش، گردشگری و بعضی شاخصهای بهداشت و سلامت در دو دهه کاهش یافته است. شاخصهای بهداشت و سلامت (به‌استثنای سرانه تختهای بیمارستان) ثابت مانده، ولی سرانه برخورداری شاخصهای ارتباطات و انرژی افزایش یافتند.
باسخا و همکاران (2010) پژوهشی در مورد رتبه‌بندی شاخص کیفیت زندگی در استانهای ایران انجام دادند. با روش تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی و با استفاده از شاخصهای اقتصادی، محیطی و اجتماعی به رتبه‌بندی استانهای کشور پرداخته‌اند. نتایج حاصله نشان می‌دهد که استانهای تهران، آذربایجان شرقی و خوزستان ازجمله استانهایی بودند که از کیفیت زندگی بالایی برخوردار هستند.
مؤذنی و همکاران (2012) به بررسی کیفیت زندگی شهری (مدلی برای سنجش و رتبه‌بندی استانهای ایران) با استفاده از روش تحلیل خوشه‌ای پرداخته‌اند. نتایج نشان می‌دهد استان اصفهان با نمره کیفیت زندگی 4/52 بالاتر از حد میانگین، بالاترین رتبه را نسبت به بقیه استانها به خود تخصیص داده است. استانهای یزد با نمره 3/85، فارس با نمره 3/16 و تهران با نمره 3/12 در رتبه‌های بعدی قرار گرفته و ایلام با نمره 3/58- در پایین‌ترین رتبه است.
صادقی و همکاران (2013) مطالعه‌ای درزمینه برآورد کیفیت زندگی استانهای کشور، با استفاده از روش مدل تحلیل کلی فازی در 30 استان کشور را موردبررسی قرار داده است. نتایج نشان می‌دهد که استانهای آذربایجان غربی، کردستان، سیستان و بلوچستان از کیفیت زندگی پایین برخوردار بوده و استانهای یزد، مازندران و چهارمحال بختیاری در رتبه‌های اول تا سوم قرارگرفته‌اند. برخلاف پژوهشی که توسط باسخا و همکاران، 2010 انجام شده، استانهای تهران، خوزستان، اصفهان و آذربایجان شرقی در رتبه‌های عالی قرار دارند و تفاوت نتایج به خاطر متفاوت بودن مؤلفه‌ها و متفاوت قائل شدن بین رفاه اقتصادی و استانداردهای کیفیت زندگی است.
افقه و همکاران (2014) تحقیقی را برای بررسی شاخص کیفیت زندگی در استانهای کشور طی سالهای (1388-1382) با استفاده از ترکیب روشهای تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی انجام داده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که مرفه‌ترین استانی که فاصله زیادی نسبت به استانهای دیگر دارد تهران بوده و استانهای آذربایجان شرقی و اصفهان در رتبه دوم و استانهای لرستان، ایلام و سیستان و بلوچستان در رده پایینی از کیفیت زندگی قرار داشته‌اند.
خوش‌فر و همکاران (2014) مطالعه‌ای با عنوان بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی در نواحی شهری (نواحی شهری گرگان) انجام داده‌اند. جامعه آماری آن، ساکنین شهر گرگان و حجم نمونه آن از فرمول کوکران و انتخاب نمونه‌ها به روش تصادفی سیستماتیک از دو محله کوی انقلاب و گرگان پارس انتخاب شده است. یافته‌های تحقیق نشان داده که بین سرمایه اجتماعی و عوامل آن (اعتماد، مشارکت و روابط اجتماعی) در سطح اطمینان 99 در صد با کیفیت زندگی رابطه معناداری داشته و نیز کیفیت زندگی و عوامل مختلف آن (زیست‌محیطی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی درمانی) از سرمایه اجتماعی متأثر بوده است.
ملکی و مدانلو جویبار (2016) به بررسی سنجش و رتبه‌بندی کیفیت زندگی در استان مازندران با استفاده از تکنیکهای[3]AHP و[4]SAW طی سالهای 1394-1395 پرداخته‌اند. نتایج نشان می‌دهد سه شهرستان ساری، آمل و بابل به ترتیب از رتبه 1 تا رتبه 3 و شهرستانهای جویبار، سوادکوه و گلوگاه با تفاوت قابل‌توجهی در رده‌های پائین کیفیت زندگی شهری در استان مازندران قرارگرفته‌اند و این نابرابریها به دلیل برخوردار نبودن از امکانات و خدمات یکسان و بی‌توجهی مسئولان ذکر شده است.
ساسانپور و همکاران (2017) مطالعه‌ای تحت تحلیل رقابت‌پذیری کیفیت زندگی کلانشهر تهران در سطح جهانی را بررسی کرده‌اند. در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. نتایج نشانگر آن است که بیشترین نابرابری که در بین کلانشهرهای موردمطالعه ایجاد کرده است، معیارهای نسبت درآمد به قیمت ملک، هزینه زندگی و قدرت خرید است. مؤلفه‌های کیفیت زندگی، امنیت، آلودگی، اقلیم، بهداشت و مدت‌زمان حرکت نیز از رتبه چهارم تا رتبه نهم قرار دارند. نتایج مدل الکتره برای سطح‌بندی رقابت‌پذیری کلانشهرها نشان می‌دهد که در بالاترین سطح کیفیت زندگی لس‌آنجلس بوده و به ترتیب دهلی، مکزیکوسیتی، کلکته، کراچی، استانبول، نیویورک، سئول، بوینس آیرس در رتبه دوم و توکیو، قاهره و مانیل در رتبه سوم و داکا، مسکو و تهران در رتبه چهارم قرار داشته است. بنابراین کلانشهر تهران در رتبه 11 از 17 قرار دارد و از لحاظ کیفیت زندگی قدرت رقابت‌پذیری بسیار کمی داشته و نیازمند توجه جدی در عرصه جهانی را دارد.
صالحی (2018) با تحقیقی با نام رتبه‌بندی استانهای کشور بر اساس شاخصهای توسعه انسانی و سرمایه انسانی و روش تحقیق برای توسعه انسانی که شامل از امید به زندگی، آموزش و درآمد سرانه است از روش تاکسونومی عددی و برای محاسبه سرمایه انسانی که شامل میزان دانش نهادینه‌شده در انسانها به منظور توسعه کشورها که به‌نوعی از معیارهای توسعه انسانی است، از روش مبتنی بر درآمد استفاده شده است. نتایج نشان داده که هر یک از شاخصهای توسعه انسانی متفاوت از یکدیگر بوده ولی در ترکیب شاخصهای توسعه انسانی، بر اساس وزن بیشتری که استان دارد، رتبه‌بندی شده است. در توسعه انسانی استانهای تهران، سمنان بوشهر و یزد استانهای برتر بوده و در مقایسه توسعه انسانی با سرمایه انسانی همگرایی معناداری بین دو شاخص وجود نداشته است.
اسماعیلی و اشجعی (2019) به منظور سنجش کیفیت زندگی شهری مبتنی بر رویکردهای عینی و ذهنی (مطالعه موردی منطقه یک شهر قم)، با استفاده از روش تاپسیس به رتبه‌بندی شهرهای استان قم پرداخته است. نتایج حاکی از آن است، رتبه اول در بُعد عینی و ذهنی به ترتیب متعلق به محله‌های نوبهار و باجک بوده و در نهایت به بررسی همبستگی میان نتایج شاخصهای کیفیت زندگی در بُعد عینی و ذهنی پرداخته‌اند که رابط معنادار مثبت و همبستگی نسبتاً خوبی در بین اکثر مؤلفه‌ها برقرار بوده است.
استرلین و انگلسکو[5] (2007) به بررسی رابطه میان کیفیت زندگی و رشد اقتصادی پرداخته‌اند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد افزایش در آمد سرانه باعث بهبود کیفیت زندگی می‌شود، اما ابعاد مختلف کیفیت زندگی تأثیر مشابهی بر روی رشد اقتصادی در نقاط مختلف دنیا نداشته است. به‌بیان‌دیگر درحالی‌که لذت و شادمانی در زندگی ثابت بوده ولی افزایش درآمد سرانه دو برابر شده است. اگرچه رشد اقتصادی باعث بهبود شاخصهای عینی کیفیت زندگی مثل مسکن، پوشاک و غذا شده ولی به خاطر افزایش شهرنشینی و به دنبال آن افزایش آلودگیهای آب، هوا و آلودگیهای صوتی ایجاد شده، در نهایت از میزان اثر مثبت رشد اقتصادی بر کیفیت زندگی کاسته می‌شود.
کاکلاسکاس[6] و همکاران (2017) به منظور ارزیابی کیفیت زندگی شهری در شهرهای اروپایی به بررسی و دقت روشهای مختلف QLI و INVAR پرداخته‌اند. نتایج نشان می‌دهد که هر دو روش نتایج یکسانی از رتبه‌بندی را نشان می‌دهند.
نوآوری این تحقیق سنجش فضایی شاخص ترکیبی کیفیت زندگی در استانهای مختلف ایران با استفاده ازمدل تحلیل سلسله مراتبی و تاپسیس است و علاوه بر تعیین اهمیت شاخصها بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی، با استفاده از روش ایده‌ال مثبت و منفی تاپسیس این پژوهش صورت گرفته است که در نوع خود بی نظیر است. همچنین شاخصهایی که در این تحقیق استفاده شده است متفاوت از تحقیقات دیگران است.
مبانی نظری
1- مفهوم کیفیت زندگی
«واژه کیفیت زندگی در لاتین (Qual) است و به معنی چیزی و چه، Quality نیز به معنی چگونگی آمده و[7] QOL از منظر واژگانی به معنی چگونگی زندگی و دربرگیرنده تفاوتهای آن است که برای هر فرد ویژه، یگانه و متفاوت با دیگران است». (برهانی، 2016)
به‌طورکلی اصطلاح کیفیت زندگی به محیطی که در آن مردم زندگی می‌کند، مانند کیفیت مسکن، آلودگی و بعضی از ویژگیهای که مردم از آن بهره‌مندند، مثل سلامت اشاره دارد (پسیون[8]، 1995) از طرفی کیفیت زندگی به معنای احساس رضایت و دارا بودن از زندگی خوب است. کیفیت زندگی افراد و گروهها مرتبط به میزان واقعی رفاه تجربه‌شده توسط آنها در شرایط اجتماعی و اقتصادی عمومی است (مولر و اسچل مر[9]، 1983). کیفیت زندگی نشان‌دهنده ویژگیهای کلی اجتماعی و اقتصادی یک جامعه است که برای نظارت بر برنامه‌ریزی توسعه، ابزاری قدرتمند به حساب آمده و نیز میزانی برای سنجش برآورده شدن نیازهای روانی، روحی و مادی خانواده و جامعه تعریف شده است (پال و کیومر[10]، 2005).
تعریفی توسط گروه سازمان جهانی سلامت[11] در سال 1993 بیان شد که کیفیت زندگی را یک مفهوم ذهنی بیان می‌کند. بر اساس آن استدلال می‌کند که درک فرد از موقعیت زندگی‌اش درزمینه فرهنگ و سیستم ارزش در زندگی او، در رابطه با اهداف، انتظارات، استانداردها و نگرانیها تعریف می‌شود.
با توجه به تعاریف متعددی که بیان شد در حال حاضر برای مفهوم کیفیت زندگی اتفاق‌نظر چندانی وجود ندارد. ولی اگر به مشترکات آن توجه شود، می‌توان بیان کرد: کیفیت زندگی عبارت است از نهادینه شدن توازن، هماهنگی، مطلوبیت و برابری عادلانه و یا ملزومات لازم برای زندگی، شامل: سلامت، امنیت، آسایش، آرامش، نشاط، خلاقیت و زیبایی.
2- ابعاد کیفیت زندگی
اگرچه در گذشته، برای سنجش رفاه و توسعه اقتصادی از عامل تولید ناخالص داخلی سرانه استفاده می‌شد. ولی از دهه 1960 مشخص شد که بهبود زندگی با رشد اقتصادی به دست نمی‌آید. در دهه‌های اخیر دانشمندان با آگاه شدن از هزینه‌های اجتماعی و خسارات محیطی رشد اقتصادی دریافتند که رشد فزاینده تولید ناخالص داخلی باعث کیفیت زندگی مستمر برای زندگی مردم نشده است (جلستر[12]، 2006).
اکنون کیفیت زندگی یکی از موضوعات مورد علاقه پژوهشگران علوم اجتماعی تبدیل شده است (داس2، 2008). بر این اساس مفهوم کیفیت زندگی بعد از دهه 70 میلادی به طور خاص مطرح و سیر تکاملی خود را طی کرده است (هیکس3، 1979 و موریس4، 1979)؛ (سن5، 1973)؛ (دسجوپتا و ویل6، 1990). بنابراین تلاشهای مستمر دانشمندان از دیرزمان تا اکنون در زمینه تعریف کیفیت زندگی، شناسایی مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده آن و روشهایی برای توسعه اندازه‌گیری کیفیت زندگی انجام داده‌اند که در حال حاضر ادبیات زیادی در این رابطه وجود دارد.
جهت سنجش کیفیت زندگی می‌توان از شاخصهای ذهنی و عینی استفاده کرد. ارزیابی مؤلفه‌های ذهنی بیانگر رضایت‌مندی افراد از زندگی است که با استفاده از توزیع پرسشنامه‌های مختلف و یا سرشماریهایی که از افراد انجام می‌شود. با توجه به جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل آماری، این مؤلفه‌ها می‌تواند ارزشهای طبقات مختلف اجتماعی را در جامعه نشان دهد. شاخصهای عینی کیفیت زندگی نیز عبارتند از: متغیرهایی که قابل‌لمس و ملموس در زندگی افراد بوده و نحوه محاسبه آن توسط ارگانهای رسمی جمع‌آوری و منتشر می‌شود. هدف استفاده از روش عینی، بررسی اوضاع جامعه در سطح کلان مانند اقتصاد کلان، وضعیت کلی جامعه و مؤلفه‌های مربوط به جمعیت یک کشور است. از روش محاسبه مؤلفه‌های عینی می‌توان رابطه متقابل چهار مشخصه اساسی فعالیتهای انسان را تعریف کرد که این چهار مشخصه عبارتند از: کیفیت نظام اجتماعی، رفاه مادی، کیفیت جامعه و اکوسیستم (سیمی[13]، 1997). هر کشوری که سیستم آمارگیری آن اجازه دهد می‌تواند این مشخصه‌ها را به طور جزئی‌تری موردبررسی و استفاده قرار داد.
ابعاد مختلفی توسط دانشمندان و سازمانها برای سنجش کیفیت زندگی در مکانها و زمانهای مختلفی صورت گرفته است. کمیت و کیفیت زندگی از یک کشور با کشور دیگر بسیار متفاوت است. زیرا ارزشها و نگرش افراد نسبت به زندگی در کشورها متفاوت است و تعیین شاخصهای مشخص برای کیفیت زندگی، مشکل به نظر می‌رسد. شاخصهای متفاوتی که در تحقیقات مختلفی توسط دانشمندان انتخاب شده و موردپژوهش قرار گرفته است، به‌صورت خلاصه در جدول (1) بیان می‌شود.
جدول شماره (1)- ابعاد کیفیت زندگی در پژوهشهای مختلف و سازمانهای مختلف
3 - تعریف اجزا و ارکان کیفیت زندگی در پژوهش حاضر
3-1 شاخصهای اقتصادی
هر کشوری برای افزایش کالاها، خدمات‌رسانی و بهبود وضعیت اقتصادی، باید تلاش کنند تا بازدهی اقتصاد را بالا برده و امکانات تولیدی را افزایش دهد. همچنین شیوه‌های جدیدی را برای تولید کالا در پیش بگیرد و یا با به‌کارگیری فن‌آوری‌های جدید و بروز دنیا، بتواند توانایی تولیدی اقتصاد را بالا ببرد. آن زمان می‌توان گفت به رشد اقتصادی دست یافته است. در رشد اقتصادی تقسیم کار بر اساس تخصص کارمندان، افزایش نیروی کار و دستیابی به مواد اولیه کافی از عوامل اساسی به حساب می‌آیند که در این بخش از زیر شاخصهایی مانند سرانه تولید ناخالص داخلی، ضریب جینی، نرخ تورم، متوسط هزینه خوراکی و غیرخوراکی خانوار، نرخ بیکاری، متوسط درآمد خانوار استفاده شده است.
3-2- شاخصهای زیربنایی
زیرساختهای یک کشور در کیفیت زندگی از اهمیت زیادی برخوردار است. در دنیای امروز وجود اینترنت و فن‌آوری، دسترسی به علم روز را آسان ساخته است که می‌توان گفت یکی از بهترین راههای موجود برای تسریع و گسترش امر آموزش‌وپرورش است که شامل زیر شاخصهای سرانه تلفن همراه، ضریب اینترنت، دسترسی به راه‌آهن است.
3-3- شاخصهای آموزش
هدف از رشد آموزش، دستیابی به شیوه‌های جدید و امکانات پیشرفته آموزشی در عرصه فراگیری علم است که کشورهای دنیا در تلاش رسیدن به آن هستند تا افراد متخصص و کارورزیده ای را در سطح جامعه‌شان پرورش دهند و به‌عنوان نیروی فعال و مؤثر استفاده کنند. شاخص آموزش شامل اجزای سرانه معلم به دانش‌آموز، نرخ باسوادی، نسبت سطح با سوادی زنان به مردان، تعداد متخصصان، تعداد دانش‌آموز به کل جمعیت است.
3-4- شاخصهای اجتماعی و بهداشتی
رشد بهداشت هر کشوری وابسته به امکانات بهداشتی، محیطی و ایجاد یک سیستم اجتماعی است که هر فرد بتواند از حق طبیعی خود استفاده کرده و با کمترین زمان ممکن بیماری‌اش تشخیص و تحت درمان قرار گیرد. در کنار این موضوع کشورهایی که ادعا می‌کنند، به رشد بهداشت رسیده‌اند، باید بتوانند از بیماریهای مختلف به ویژه بیماریهای عفونی جلوگیری کنند. تأمین سلامت افراد جامعه به ویژه سالخوردگان، مادران و همچنین تغذیه، حل معضل آلودگی صوتی و آلودگی هوا از موضوعات مهم در رشد بهداشت محسوب می‌شوند. رشد بهداشت یکی از اصلی‌ترین موضوعات در تأمین کیفیت زندگی است که ارتباط تنگاتنگی با موضوعات دیگر ازجمله رفاه اقتصادی، خدمات پزشکی و تغذیه دارد. زیر شاخصهایی که در این بخش به کار گرفته شده است عبارتند از: سرانه قتل عمد، سرانه سرقت، سرانه مصرف مواد مخدر، سرانه خودکشی، سرانه چاقوکشی و باجگیری، میزان طلاق، سرانه ورزشی، سرانه اعضای کتابخانه، امید به زندگی در بدو تولد، سرانه تعداد پزشکان، سرانه مراکز بهداشتی و درمانی، سرانه تخت بیمارستان هستند.
با توجه با تحقیقات و مطالعات زیادی که درزمینه کیفیت زندگی صورت گرفته است. شاخصهای متعددی نیز در هر یک از آنها استفاده شده است. تحقیق حاضر نیز با ایده گرفتن از تحقیقات انجام شده، مؤلفه‌های مختلفی را برای شناسایی و رتبه‌بندی استانهای کشور مورد ارزیابی قرار می‌دهد که در ذیل بیان می‌شود.
روش
هدف اصلی تحقیق سنجش فضایی شاخص ترکیبی کیفیت زندگی در استانهای مختلف ایران است. این تحقیق از نوع تحقیق مقطعی بوده و از داده‌های سال 1395 استفاده شده است. این تحقیق با استفاده از روش کتابخانه‌ای و میدانی صورت گرفته است که از روش کتابخانه‌ای به شناسایی و تدوین شاخصهای کیفیت زندگی پرداخته است و از سالنامه آماری، وزارت امور اقتصادی و دارایی و سازمان ثبت نفوس کشور که از جمله ارگانهای رسمی و معتبر کشور است، داده‌های مربوطه جمع‌آوری شده است. در روش تحقیق میدانی، از نظر خبرگان از طریق توزیع پرسشنامه انجام شده است.
این تحقیق برای سنجش کیفیت زندگی از 4 شاخص اصلی و 26 زیر شاخص استفاده شده است. که عامل اقتصاد، دارای نشانگر: (سرانه تولید ناخالص داخلی، ضریب جینی، نرخ تورم، متوسط هزینه خوراکی و غیرخوراکی خانوار، نرخ بیکاری، متوسط درآمد خانوار)، عامل زیربنایی دارای ابعاد: (سرانه تلفن همراه، ضریب اینترنت، دسترسی به راه‌آهن) و مؤلفه آموزش نیز دارای شاخصهای (سرانه معلم به دانش‌آموز، نرخ باسوادی، نسبت سطح با سوادی زنان به مردان، تعداد متخصصین، تعداد دانش‌آموز به کل جمعیت) و ابعاد عامل اجتماعی و بهداشتی عبارت بودند از: (سرانه قتل عمد، سرانه سرقت، سرانه مصرف مواد مخدر، سرانه خودکشی، سرانه چاقوکشی و باجگیری، میزان طلاق، سرانه ورزشی، سرانه اعضای کتابخانه، امید به زندگی در بدو تولد، سرانه تعداد پزشکان، سرانه مراکز بهداشتی و درمانی، سرانه تخت بیمارستان) است. از روش AHP[17] که برای وزن‌دهی مناسب به عوامل بیان شده، استفاده شده است. در مرحله بعدی با به‌کارگیری از روش TOPSIS[18] رتبه استانها تعیین شده است.
1- معرفی مدل و شیوه محاسبه سلسله مراتبی - تاپسیس
در سال 1981 روش تاپسیس اولین بار توسط هوانگ یون[19] معرفی شد که یکی از بهترین روشها برای تصمیم‌گیری چند شاخصه محسوب می‌شود. در این روش m گزینه با n مؤلفه مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. انتخاب گزینه، اساس این روش است که کمترین فاصله را از جواب ایده آل مثبت (بهترین حالت ممکن، (Ai+ و بیشترین فاصله را از جواب ایده آل منفی (بدترین حالت ممکن، Ai-) دارد.
2- مراحل روش مذکور قرار ذیل است.
تشکیل ماتریس تصمیم‌گیری در مسئله
به کمک فرم اقلیدسی، ماتریس تصمیم‌گیری به شیوه زیر به یک ماتریس بی‌مقیاس تبدیل می‌شود.
در این مرحله وزن هر شاخص را با استفاده از روش AHP دریافت و ماتریس ضرایب را تشکیل می‌دهیم.
ایجاد ماتریس بی‌مقیاس وزین با مفروض بردار w عنوان وردی الگوریتم،
یعنی
V= ND * W n*n
برای هر شاخص مشخص کردن جواب ایده آل مثبت و ایده آل منفی، لازم به ذکر است که در روش خطی ایده آل مثبت و هر شاخص برابر با مقدار حداکثر (Max) آن و ایده آل منفی هر شاخص برابر با حداقل (Min) آن شاخص است.
برای به دست آوردن میزان فاصله هر گزینه تا ایده آل مثبت و منفی: از فاصله اقلیدسی می‌توان برای محاسبه استفاده کرد. بر اساس فرمولهای زیر می‌توان فاصله اقلیدسی هر گزینه تا ایده آل مثبت و منفی را محاسبه کرد.
محاسبه نزدیکی نسبی هر گزینه به ایده آلها (CL*)
رتبه‌بندی گزینه‌ها: گزینه‌ای که دارای CL* بزرگتر باشد بهتر است.
یافته‌ها
این تحقیق به دنبال سنجش فضایی شاخص ترکیبی کیفیت زندگی در استانهای مختلف ایران است. برای این پژوهش از 4 شاخص اصلی و 26 شاخص فرعی، از داده‌های سالنامه آماری، وزارت امور اقتصادی و دارایی و سازمان ثبت نفوس کشور، سال 1395 استفاده شده است. برای رتبه‌بندی کیفیت زندگی و نیز برای تحلیل شاخصها و وزن دهی به آنها از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) استفاده شده است. در این صورت شش پرسشنامه بین اساتید و خبرگان توزیع شده است. آنها با دادن عدد 1 تا 9 به شاخصها، اهمیت و اولویت یک شاخص را به شاخص دیگر بیان کرده است. بنابراین با به‌کارگیری از نرم‌افزار اکسپرت چویس، وزنهای مؤلفه‌های اصلی و فرعی تعیین شده است.
شکل (2) رتبه‌بندی شاخصهای اصلی از نظر خبرگان
با توجه به شکل (2) و بر اساس نظر خبرگان دیده می‌شود که از بین شاخصهای اصلی، شاخص اقتصادی در بالاترین رتبه با وزن 0/376 از اهمیت زیادی در تعیین کیفیت زندگی نقش داشته است. زیرا در میان تمام مسائل یک جامعه، اقتصاد به‌عنوان یکی از مهمترین مسائل زندگی مطرح است. اقتصاد در تمام ابعاد یک جامعه (سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ...) از اهمیت بالایی برخوردار است. اقتصاد ضعیف و تداوم آن باعث مشکلات روحی و روانی و سرانجام معضلات اجتماعی را در پی خواهد داشت که به‌این‌ترتیب خشونتها و سرقتها در جامعه زیاد شده و این خود موجب سلب امنیت در جامعه را فراهم می‌کند و تأثیر بسزایی در سطح زندگی افراد در جامعه داشته و موجب کاهش کیفیت زندگی افراد در جامعه می‌شود. شاخص آموزش با وزن 0/308 دومین شاخص تأثیرگذار بوده است. در دنیای امروز، نیاز به آموزش مداوم با توجه به پیشرفتهای علمی و فنی که به سرعت راه خود را طی می‌کنند به‌عنوان یک اولویت راهبردی احساس می‌شود. اگرچه بی‌سوادی را می‌توان یک مشکل کاملاًً شخصی دانست اما در حقیقت بر کل جامعه تأثیر می‌گذارد. و شاخص اجتماعی و بهداشتی با وزن 0/184 در رتبه سوم و شاخص زیربنایی با وزن 0/132 در رتبه چهارم و پایین‌ترین رتبه و تأثیر کمی در تعیین سطح کیفیت زندگی دارا بوده است.
جدول (2) وزن شاخصها و درجه اهمیت آن از نظر خبرگان
با توجه به جدول شماره (2) و بر اساس نظر خبرگان در پرسشنامه، اوزان شاخصها نظر به درجه اهمیت شاخص اصلی و فرعی آنها تعیین شده که این فرایند با واردکردن داده‌ها در نرم‌افزار اکسپرت چویس به دست آمده است. بنابراین شاخص تولید ناخالص داخلی با وزن 0/152 و با فاصله نسبتاً زیادی نسبت به بقیه شاخصها در رتبه اول قرار داشته است. و به‌طور فزاینده‌ای در تعیین کیفیت زندگی نقش دارد. بهترین شاخص اندازه‌گیری رفاه اقتصادی یک جامعه، تولید ناخالص داخلی آن است. زیرا تولید ناخالص داخلی، سرانه درآمد و هزینه متوسط هر فرد را در اقتصاد نشان می‌دهد. بااین‌حال مردم ترجیح می‌دهند، درآمد بیشتری داشته باشند تا به‌وسیله آن از مطلوبیت بیشتری برخوردار باشند. دانشمندان اخیراً به این نکته پی برده‌اند که تولید ناخالص داخلی به‌تنهایی موجب آرامش جامعه نمی‌شود. شاخصهای تعداد متخصصین، نرخ باسوادی و ضریب جینی با اوزان 0/091، 0/078 و 0/06 در رتبه دوم تا چهارم قرار دارند. حضور افراد متخصص و با سواد افزون بر اینکه خود شخص از سطح زندگی بالایی بهره‌مند می‌شود، در جامعه نیز زمینه ورود تکنولوژی و فناوری را فراهم ساخته و به‌این‌ترتیب افراد جامعه نیز از این امکانات می‌توانند بهره‌مند شوند و کیفیت زندگی‌شان بهبود یابند. و شاخصهای سرانه سرقت با وزن 0/008، سرانه خودکشی با وزن 0/007، سرانه قتل عمد با وزن 0/06 و سرانه چاقوکشی و باجگیری با وزن 0/006 در پایین‌ترین سطح قرار گرفته است.
برای اینکه کیفیت زندگی در استانها را سنجش و رتبه‌بندی نمود، لازم است از روش تاپسیس استفاده شود. در مرحله نخست اقدام به ماتریس تصمیم‌گیری کرده و نیز ماتریس تصمیم‌گیری را نرمان کرده و سپس راه‌حل ایده آل مثبت و راه‌حل ایده ال منفی تعیین شده و به دنبال آن میزان فاصله هر گزینه تا ایده آل مثبت و منفی به دست آمده و همین‌طور ضریب نزدیکی برای هر گزینه تعیین شده است. نظر به مراحلی که بیان گردید، در مرحله آخر اقدام به رتبه‌بندی گزینه‌ها بر اساس ضریب نزدیکی انجام شده است.
در گام نخست داده‌ها از طریق مرکز آمار، سالنامه آمار و بانک داده‌های اقتصادی و مالی جمع‌آوری شده و سپس زیرشاخصهایی که جنبه منفی داشته، تبدیل به جنبه مثبت شده و در جدول شماره (3) و (4) به‌عنوان ماتریس تصمیم‌گیری آورده شده است.
جدول (3) ماتریس تصمیم‌گیری
جدول (4) ماتریس تصمیم‌گیری - ادامه
بالاترین حد و پایین‌ترین حد را از ماتریس وزن‌دار بی مقیاس تعیین کرده و ماتریس ایده آل جدول (5) تشکیل می‌شود.
جدول (5) ماتریس ایده آل
منبع: یافته‌های تحقیق
جدول شماره (6)- ماتریس نزدیکی نسبی به راه‌حل ایده آل
منبع: یافته‌های تحقیق
سپس از ماتریس وزن‌دار بی مقیاس بالاترین حد و پایین حد را منفی کرده تا مربع فاصله هر شاخص از بهترین شاخص (+) و (-) به دست بیاید. از این طریق می‌توان فاصله هر استان را از نقاط مثبت و منفی و جدول (6) را به دست آورد. هرچه نقاط مثبت بیشتر باشد از مطلوبیت بیشتری برخوردار بوده و هر چه از نقاط منفی بیشتری برخوردار باشد، از مطلوبیت کمتری برخوردار است.
در مرحله آخر بر اساس ماتریس نزدیکی نسبی از راه‌حل ایده آل، رتبه‌بندی استانها از نظر کیفیت زندگی بر اساس شاخص ترکیبی تعیین شده و رتبه‌بندی می‌شود. در جدول (7) و نمودار (3) مشاهده می‌گردد که استان تهران با وزن 0/351 در رتبه اول و استانهای بوشهر و اصفهان با اوزان 0/0969، 0/0960 در رتبه دوم و سوم قرار دارند. با توجه به اینکه عمده فعالیتهای اقتصادی کشور در استان تهران قرار دارد به‌نحوی‌که بیش از 30 درصد تولید ناخالص داخلی کشور در این استان تولید می‌شود و اکثر متخصصین کشور در این استان ساکن هستند و نرخ بالای باسوادی در این استان قرار دارد باعث شده است که فاصله کیفیت زندگی سایر استانها با استان تهران زیاد باشد. در دهه اخیر توسعه پارس جنوبی در استان بوشهر باعث شده است که سطح ارزش‌افزوده در این استان رشد قابل‌توجهی کند و جایگاه این استان را بالا برده است. متأسفانه سهم ناچیز استانهای خراسان جنوبی و شمالی و سیستان و بلوچستان در تولید کشور و نرخ پایین باسوادی و مهاجرت متخصصین از این استانها باعث شده است که کیفیت زندگی در این استانها در سطح نازلی قرار گیرد.
جدول (7) سنجش فضایی شاخص ترکیبی کیفیت زندگی در استانهای مختلف ایران
منبع: یافته‌های تحقیق
همان‌طور که در دنیای امروزی نقش کیفیت زندگی یکی از اهداف برنامه‌ریزان توسعه دولتها است. هدف این تحقیق نیز سنجش فضایی شاخص ترکیبی کیفیت زندگی در استانهای مختلف ایران است. با استفاده از داده‌های آماری سال 1395 این تحقیق تکمیل شده و به‌وسیله تحقیق کتابخانه‌ای مؤلفه‌های اصلی و فرعی تعیین و با توزیع پرسشنامه به خبرگان اهمیت یک شاخص با شاخص دیگر معین شد. با استفاده از روش اکسپرت چویس اوزان شاخصها مشخص و برای رتبه‌بندی کیفیت زندگی در استانها از روش تاپسیس استفاده شده است. برای فرایند این تحقیق از 4 شاخص اصلی و 26 شاخص فرعی استفاده شده است. با توجه به نظر کارشناسان در این تحقیق از میان شاخصهای اصلی، شاخص اقتصادی با وزن 0.376 در بالاترین رتبه و شاخص زیربنایی با وزن 0.132 در پایین‌ترین رتبه قرار گرفته است. در بین شاخصهای فرعی، بالاترین رتبه را سرانه تولید ناخالص داخلی و پایین‌ترین رتبه را سرانه قتل عمد و سرانه چاقوکشی و باجگیری اخذ کرده است. از بین زیرشاخصهای اقتصادی، شاخص سرانه تولید ناخالص داخلی بالاترین رتبه و شاخص نرخ تورم پایین‌ترین رتبه، در شاخصهای فرعی زیربنایی، دسترسی به راه‌آهن بلندترین و ضریب اینترنت پایین‌ترین رتبه و در شاخص آموزش بلندترین رتبه را تعداد متخصصین و تعداد دانش‌آموز به کل جمعیت پایین‌ترین رتبه و در بین زیرشاخصهای، شاخص اجتماعی و بهداشتی، سرانه مراکز بهداشتی و درمانی در رتبه نخست و سرانه قتل عمد و سرانه چاقوکشی و باجگیری در تبه اخیر قرار گرفته است. و درنتیجه از لحاظ کیفیت زندگی استان تهران با وزن 0.351 با فاصله زیادی نسبت به بقیه استانها در رتبه نخست قرار گرفت. استانهای بوشهر، اصفهان و فارس به ترتیب با اوزان 0.097، 0.096 و 0.087 در رتبه دوم تا چهارم قرار دارند. استانهای خراسان شمالی، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی به ترتیب با اوزان 0.0319، 0.0304 و 0.0269 در ردهای اخیر از نظر کیفیت زندگی قرار گرفتند.
در تحقیقی که باسخا و همکاران در سال 2010 انجام داده‌اند، استانهای تهران، آذربایجان شرقی و خوزستان از جمله استان هایی بودند که از نظر کیفیت زندگی دررتبه بالا قرار داشتند. مؤذنی و همکاران در سال 2012 پژوهشی را در همین راستا انجام دادند. استان های اصفهان، یزد و فارس از نظر کیفیت زندگی در سطح بالا قرار داشته است. صادقی و همکاران در سال 2013 نیز به تحقیقی پرداخته اند که استان های یزد، مازندران و چهارمحال و بختیاری در رتبه اول تا سوم قرار گرفته اند. علت متفاوت بودن تحقیقات انجام شده با تحقیق حاضر به خاطر متفاوت بودن شاخص ها، سری زمانی و روش تحلیل سلسله مراتبی- تاپسیس است.
افزایش یا کاهش رشد اقتصادی که باعث بهبود و یا کاهش سطح رفاه مردم در یک جامعه می‌شود. بنابراین سیاستگذاران جهت دستیابی به رشد اقتصادی می‌بایست، سرمایه‌گذاری روی فناوریهای جدید تولیدی، یا توسط دولت با سهم دادن به بنگاههای خصوصی و تشویق آنها از طریق معافیت، تلاش کنند. تا بازدهی تمام کالاها و خدمات افزایش یابد، مخصوصاً استانهایی که محروم هستند.
دولت و سیاستگذاران با انجام سیاست انقباضی، از طریق نشر اوراق بهادار می‌توانند، کارهای تولیدی و خدماتی را در استانهای محروم گسترش داده، بطوریکه از یک طرف با نشر اوراق، حجم نقدینگی کاهش یافته و نرخ تورم نیز کاهش می‌یابد. از سویی دیگر با احداث کارهای تولیدی سبب افزایش تولید ناخالص داخلی و افزایش اشتغال در جامعه می‌شود.
جهت افزایش افراد متخصص و نرخ باسوادی در استانهای محروم نیز باید سرمایه‌گذاری روی نیروی انسانی انجام گیرد، از طریق ساخت مدارس (و دوره‌های آموزشی ابتدایی، متوسط و عمومی) و نیز ترغیب و تشویق افراد جهت جذب به این مکانها تلاش نمایند تا سطح سواد در این استانها افزایش یابد.
ملاحظات اخلاقی
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در تهیه مقاله مشارکت داشته‌اند.
منابع مالی
برای این مقاله از شخص و یا سازمانی حمایت مالی دریافت نشده است.
تعارض منافع
نویسندگان اظهار داشتند که تضاد منافعی وجود ندارد
پیروی از اصول اخلاقی پژوهش
در مطالعه حاضر تمامی ملاحظات اخلاقی از جمله شرط امانت، صداقت و عدم سرقت ادبی رعایت شده است.
منابع:
در کشورهای توسعه‌یافته ارتقای کیفیت زندگی و رفاه اجتماعی از اهداف مهم سیاست‌گذاری اقتصادی در جامعه به شمار می‌رود که این موضوع در کشورهای درحال‌توسعه نیز در کنار رشد اقتصادی از مؤلفه‌ها و اهداف اصلی توسعه‌یافتگی تلقی می‌شود. کیفیت زندگی به دلیل در برگیری گسترده ابعاد زندگی بشر همواره موردتوجه برنامه‌ریزان در کشورهای مختلف دنیا بوده است. از سویی نیز گسترش زندگی شهری و افزایش بیش‌ازحد نفوس مردم در شهرها، کارشناسان امور را به مطالعه و تحقیقات بیشتر واداشته است. بر اساس آمارهای موجود نزدیک به 50 درصد مردم جهان در شهرها زندگی می‌کنند و احتمال می‌رود این رقم در سالهای آینده افزایش یابد. این آمارها نشان می‌دهد که مردم به هدف دستیابی به امکانات مناسب، کافی و تأمین بهتر نیازهای زندگی‌شان، زندگی در شهرها را ترجیح دهند (باسخا و همکاران، 2010). بنابراین سیاستگذاران برنامه‌ریزی توسعه باید طوری برنامه‌ریزی کنند که عدالت اجتماعی، توسعه و رفاه اجتماعی در تمامی نقاط کشور تأمین شده تا از تراکم جمعیت در یک محدوده خاص جلوگیری شود.
کیفیت زندگی مفهوم جدیدی نیست، بلکه در فلسفه یونان وجود داشته و ارسطو در بحث شادکامی بدان اشاره کرده است. فیلسوفان جدیدی چون کیرکگارد، ژان پل سارتر و دیگر فیلسوفان یونان باستان نیز اشاراتی داشتند (غفاری و امیدی، 2009). واژه کیفیت زندگی اولین بار توسط شخصی بنام «پیگو»[1] در سال 1920 در کتابی تحت عنوان اقتصاد و رفاه مطرح شد. اما در حال حاضر در ادبیات اقتصادی، تعریف واحدی از این واژه وجود ندارد (میچل[2]، 2000).
با وجود اینکه کیفیت زندگی در استانها و شهرها از اهمیت خاصی برخوردار است اما تا کنون عوامل معینی برای اندازه‌گیری کیفیت زندگی یافت نشده است. بنابراین پرداختن به مؤلفه‌های مختلفی برای اندازه‌گیری آن می‌تواند راههای مناسب و کاربردی را برای دستیابی به نظام جامع برای سنجش کیفیت زندگی به دست آورد.
هرچند به خاطر گستردگی مفهوم کیفیت زندگی، چه در سطح جهانی، منطقه‌ای، ملی و حتی محلی، و با وجود عوامل و رویکردهای متفاوت مطالعاتی حاکم بر جوامع و با توجه به نبود برخی آمارهای ضروری، پژوهش در این حوزه در شرایطی خاص انجام می‌شود. نظر به مطالب ذکرشده، ازآنجایی‌که در جهان امروزی میزان لذت و رضایت افراد از زندگی، مهمترین فرصت را برای داشتن یک زندگی شاد برایشان فراهم می‌کند. در کنار ارزیابی کمیت زندگی، ارزیابی کیفیت زندگی نیز از بهاء و ارزش ویژه‌ای برخوردار شده است. با توجه به ارزش ارزیابی کیفیت زندگی، این مقاله به بررسی «سنجش فضایی شاخص ترکیبی کیفیت زندگی در استانهای مختلف ایران» پرداخته است. هدف این تحقیق، شناسایی و رتبه‌بندی مؤلفه‌های کیفیت زندگی در استانهای ایران است و همچنین راه‌حلهای مناسب و کاربردی در این خصوص ارائه شده است. در این مقاله پس از بیان مقدمه، پیشینه تحقیق و مبانی نظری ارائه شده و به دنبال آن شاخصهای کیفیت زندگی شناسایی و درجه اهمیت آن از نظر خبرگان رتبه‌بندی شده است. سپس با استفاده از روش تاپسیس، شاخص ترکیبی کیفیت زندگی تعیین و درنهایت نتیجه‌گیری و پیشنهادات ارائه شده است.
پیشینه تحقیق
اکبری و امینی (2010) به تحقیق کیفیت زندگی شهری در ایران، طی دو دهه (1385-1365) بر اساس شاخصهای شش‌گانه عینی که عبارتند از: مسکن، بهداشت، آموزش، ارتباطات، انرژی و گردشگری پرداختند. این تحقیق با استفاده از مطالعه کتابخانه‌ای و منابع آماری تنظیم شده است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که شاخصهای مسکن، آموزش، گردشگری و بعضی شاخصهای بهداشت و سلامت در دو دهه کاهش یافته است. شاخصهای بهداشت و سلامت (به‌استثنای سرانه تختهای بیمارستان) ثابت مانده، ولی سرانه برخورداری شاخصهای ارتباطات و انرژی افزایش یافتند.
باسخا و همکاران (2010) پژوهشی در مورد رتبه‌بندی شاخص کیفیت زندگی در استانهای ایران انجام دادند. با روش تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی و با استفاده از شاخصهای اقتصادی، محیطی و اجتماعی به رتبه‌بندی استانهای کشور پرداخته‌اند. نتایج حاصله نشان می‌دهد که استانهای تهران، آذربایجان شرقی و خوزستان ازجمله استانهایی بودند که از کیفیت زندگی بالایی برخوردار هستند.
مؤذنی و همکاران (2012) به بررسی کیفیت زندگی شهری (مدلی برای سنجش و رتبه‌بندی استانهای ایران) با استفاده از روش تحلیل خوشه‌ای پرداخته‌اند. نتایج نشان می‌دهد استان اصفهان با نمره کیفیت زندگی 4/52 بالاتر از حد میانگین، بالاترین رتبه را نسبت به بقیه استانها به خود تخصیص داده است. استانهای یزد با نمره 3/85، فارس با نمره 3/16 و تهران با نمره 3/12 در رتبه‌های بعدی قرار گرفته و ایلام با نمره 3/58- در پایین‌ترین رتبه است.
صادقی و همکاران (2013) مطالعه‌ای درزمینه برآورد کیفیت زندگی استانهای کشور، با استفاده از روش مدل تحلیل کلی فازی در 30 استان کشور را موردبررسی قرار داده است. نتایج نشان می‌دهد که استانهای آذربایجان غربی، کردستان، سیستان و بلوچستان از کیفیت زندگی پایین برخوردار بوده و استانهای یزد، مازندران و چهارمحال بختیاری در رتبه‌های اول تا سوم قرارگرفته‌اند. برخلاف پژوهشی که توسط باسخا و همکاران، 2010 انجام شده، استانهای تهران، خوزستان، اصفهان و آذربایجان شرقی در رتبه‌های عالی قرار دارند و تفاوت نتایج به خاطر متفاوت بودن مؤلفه‌ها و متفاوت قائل شدن بین رفاه اقتصادی و استانداردهای کیفیت زندگی است.
افقه و همکاران (2014) تحقیقی را برای بررسی شاخص کیفیت زندگی در استانهای کشور طی سالهای (1388-1382) با استفاده از ترکیب روشهای تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی انجام داده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که مرفه‌ترین استانی که فاصله زیادی نسبت به استانهای دیگر دارد تهران بوده و استانهای آذربایجان شرقی و اصفهان در رتبه دوم و استانهای لرستان، ایلام و سیستان و بلوچستان در رده پایینی از کیفیت زندگی قرار داشته‌اند.
خوش‌فر و همکاران (2014) مطالعه‌ای با عنوان بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی در نواحی شهری (نواحی شهری گرگان) انجام داده‌اند. جامعه آماری آن، ساکنین شهر گرگان و حجم نمونه آن از فرمول کوکران و انتخاب نمونه‌ها به روش تصادفی سیستماتیک از دو محله کوی انقلاب و گرگان پارس انتخاب شده است. یافته‌های تحقیق نشان داده که بین سرمایه اجتماعی و عوامل آن (اعتماد، مشارکت و روابط اجتماعی) در سطح اطمینان 99 در صد با کیفیت زندگی رابطه معناداری داشته و نیز کیفیت زندگی و عوامل مختلف آن (زیست‌محیطی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی درمانی) از سرمایه اجتماعی متأثر بوده است.
ملکی و مدانلو جویبار (2016) به بررسی سنجش و رتبه‌بندی کیفیت زندگی در استان مازندران با استفاده از تکنیکهای[3]AHP و[4]SAW طی سالهای 1394-1395 پرداخته‌اند. نتایج نشان می‌دهد سه شهرستان ساری، آمل و بابل به ترتیب از رتبه 1 تا رتبه 3 و شهرستانهای جویبار، سوادکوه و گلوگاه با تفاوت قابل‌توجهی در رده‌های پائین کیفیت زندگی شهری در استان مازندران قرارگرفته‌اند و این نابرابریها به دلیل برخوردار نبودن از امکانات و خدمات یکسان و بی‌توجهی مسئولان ذکر شده است.
ساسانپور و همکاران (2017) مطالعه‌ای تحت تحلیل رقابت‌پذیری کیفیت زندگی کلانشهر تهران در سطح جهانی را بررسی کرده‌اند. در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. نتایج نشانگر آن است که بیشترین نابرابری که در بین کلانشهرهای موردمطالعه ایجاد کرده است، معیارهای نسبت درآمد به قیمت ملک، هزینه زندگی و قدرت خرید است. مؤلفه‌های کیفیت زندگی، امنیت، آلودگی، اقلیم، بهداشت و مدت‌زمان حرکت نیز از رتبه چهارم تا رتبه نهم قرار دارند. نتایج مدل الکتره برای سطح‌بندی رقابت‌پذیری کلانشهرها نشان می‌دهد که در بالاترین سطح کیفیت زندگی لس‌آنجلس بوده و به ترتیب دهلی، مکزیکوسیتی، کلکته، کراچی، استانبول، نیویورک، سئول، بوینس آیرس در رتبه دوم و توکیو، قاهره و مانیل در رتبه سوم و داکا، مسکو و تهران در رتبه چهارم قرار داشته است. بنابراین کلانشهر تهران در رتبه 11 از 17 قرار دارد و از لحاظ کیفیت زندگی قدرت رقابت‌پذیری بسیار کمی داشته و نیازمند توجه جدی در عرصه جهانی را دارد.
صالحی (2018) با تحقیقی با نام رتبه‌بندی استانهای کشور بر اساس شاخصهای توسعه انسانی و سرمایه انسانی و روش تحقیق برای توسعه انسانی که شامل از امید به زندگی، آموزش و درآمد سرانه است از روش تاکسونومی عددی و برای محاسبه سرمایه انسانی که شامل میزان دانش نهادینه‌شده در انسانها به منظور توسعه کشورها که به‌نوعی از معیارهای توسعه انسانی است، از روش مبتنی بر درآمد استفاده شده است. نتایج نشان داده که هر یک از شاخصهای توسعه انسانی متفاوت از یکدیگر بوده ولی در ترکیب شاخصهای توسعه انسانی، بر اساس وزن بیشتری که استان دارد، رتبه‌بندی شده است. در توسعه انسانی استانهای تهران، سمنان بوشهر و یزد استانهای برتر بوده و در مقایسه توسعه انسانی با سرمایه انسانی همگرایی معناداری بین دو شاخص وجود نداشته است.
اسماعیلی و اشجعی (2019) به منظور سنجش کیفیت زندگی شهری مبتنی بر رویکردهای عینی و ذهنی (مطالعه موردی منطقه یک شهر قم)، با استفاده از روش تاپسیس به رتبه‌بندی شهرهای استان قم پرداخته است. نتایج حاکی از آن است، رتبه اول در بُعد عینی و ذهنی به ترتیب متعلق به محله‌های نوبهار و باجک بوده و در نهایت به بررسی همبستگی میان نتایج شاخصهای کیفیت زندگی در بُعد عینی و ذهنی پرداخته‌اند که رابط معنادار مثبت و همبستگی نسبتاً خوبی در بین اکثر مؤلفه‌ها برقرار بوده است.
استرلین و انگلسکو[5] (2007) به بررسی رابطه میان کیفیت زندگی و رشد اقتصادی پرداخته‌اند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد افزایش در آمد سرانه باعث بهبود کیفیت زندگی می‌شود، اما ابعاد مختلف کیفیت زندگی تأثیر مشابهی بر روی رشد اقتصادی در نقاط مختلف دنیا نداشته است. به‌بیان‌دیگر درحالی‌که لذت و شادمانی در زندگی ثابت بوده ولی افزایش درآمد سرانه دو برابر شده است. اگرچه رشد اقتصادی باعث بهبود شاخصهای عینی کیفیت زندگی مثل مسکن، پوشاک و غذا شده ولی به خاطر افزایش شهرنشینی و به دنبال آن افزایش آلودگیهای آب، هوا و آلودگیهای صوتی ایجاد شده، در نهایت از میزان اثر مثبت رشد اقتصادی بر کیفیت زندگی کاسته می‌شود.
کاکلاسکاس[6] و همکاران (2017) به منظور ارزیابی کیفیت زندگی شهری در شهرهای اروپایی به بررسی و دقت روشهای مختلف QLI و INVAR پرداخته‌اند. نتایج نشان می‌دهد که هر دو روش نتایج یکسانی از رتبه‌بندی را نشان می‌دهند.
نوآوری این تحقیق سنجش فضایی شاخص ترکیبی کیفیت زندگی در استانهای مختلف ایران با استفاده ازمدل تحلیل سلسله مراتبی و تاپسیس است و علاوه بر تعیین اهمیت شاخصها بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی، با استفاده از روش ایده‌ال مثبت و منفی تاپسیس این پژوهش صورت گرفته است که در نوع خود بی نظیر است. همچنین شاخصهایی که در این تحقیق استفاده شده است متفاوت از تحقیقات دیگران است.
مبانی نظری
1- مفهوم کیفیت زندگی
«واژه کیفیت زندگی در لاتین (Qual) است و به معنی چیزی و چه، Quality نیز به معنی چگونگی آمده و[7] QOL از منظر واژگانی به معنی چگونگی زندگی و دربرگیرنده تفاوتهای آن است که برای هر فرد ویژه، یگانه و متفاوت با دیگران است». (برهانی، 2016)
به‌طورکلی اصطلاح کیفیت زندگی به محیطی که در آن مردم زندگی می‌کند، مانند کیفیت مسکن، آلودگی و بعضی از ویژگیهای که مردم از آن بهره‌مندند، مثل سلامت اشاره دارد (پسیون[8]، 1995) از طرفی کیفیت زندگی به معنای احساس رضایت و دارا بودن از زندگی خوب است. کیفیت زندگی افراد و گروهها مرتبط به میزان واقعی رفاه تجربه‌شده توسط آنها در شرایط اجتماعی و اقتصادی عمومی است (مولر و اسچل مر[9]، 1983). کیفیت زندگی نشان‌دهنده ویژگیهای کلی اجتماعی و اقتصادی یک جامعه است که برای نظارت بر برنامه‌ریزی توسعه، ابزاری قدرتمند به حساب آمده و نیز میزانی برای سنجش برآورده شدن نیازهای روانی، روحی و مادی خانواده و جامعه تعریف شده است (پال و کیومر[10]، 2005).
تعریفی توسط گروه سازمان جهانی سلامت[11] در سال 1993 بیان شد که کیفیت زندگی را یک مفهوم ذهنی بیان می‌کند. بر اساس آن استدلال می‌کند که درک فرد از موقعیت زندگی‌اش درزمینه فرهنگ و سیستم ارزش در زندگی او، در رابطه با اهداف، انتظارات، استانداردها و نگرانیها تعریف می‌شود.
با توجه به تعاریف متعددی که بیان شد در حال حاضر برای مفهوم کیفیت زندگی اتفاق‌نظر چندانی وجود ندارد. ولی اگر به مشترکات آن توجه شود، می‌توان بیان کرد: کیفیت زندگی عبارت است از نهادینه شدن توازن، هماهنگی، مطلوبیت و برابری عادلانه و یا ملزومات لازم برای زندگی، شامل: سلامت، امنیت، آسایش، آرامش، نشاط، خلاقیت و زیبایی.
2- ابعاد کیفیت زندگی
اگرچه در گذشته، برای سنجش رفاه و توسعه اقتصادی از عامل تولید ناخالص داخلی سرانه استفاده می‌شد. ولی از دهه 1960 مشخص شد که بهبود زندگی با رشد اقتصادی به دست نمی‌آید. در دهه‌های اخیر دانشمندان با آگاه شدن از هزینه‌های اجتماعی و خسارات محیطی رشد اقتصادی دریافتند که رشد فزاینده تولید ناخالص داخلی باعث کیفیت زندگی مستمر برای زندگی مردم نشده است (جلستر[12]، 2006).
اکنون کیفیت زندگی یکی از موضوعات مورد علاقه پژوهشگران علوم اجتماعی تبدیل شده است (داس2، 2008). بر این اساس مفهوم کیفیت زندگی بعد از دهه 70 میلادی به طور خاص مطرح و سیر تکاملی خود را طی کرده است (هیکس3، 1979 و موریس4، 1979)؛ (سن5، 1973)؛ (دسجوپتا و ویل6، 1990). بنابراین تلاشهای مستمر دانشمندان از دیرزمان تا اکنون در زمینه تعریف کیفیت زندگی، شناسایی مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده آن و روشهایی برای توسعه اندازه‌گیری کیفیت زندگی انجام داده‌اند که در حال حاضر ادبیات زیادی در این رابطه وجود دارد.
جهت سنجش کیفیت زندگی می‌توان از شاخصهای ذهنی و عینی استفاده کرد. ارزیابی مؤلفه‌های ذهنی بیانگر رضایت‌مندی افراد از زندگی است که با استفاده از توزیع پرسشنامه‌های مختلف و یا سرشماریهایی که از افراد انجام می‌شود. با توجه به جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل آماری، این مؤلفه‌ها می‌تواند ارزشهای طبقات مختلف اجتماعی را در جامعه نشان دهد. شاخصهای عینی کیفیت زندگی نیز عبارتند از: متغیرهایی که قابل‌لمس و ملموس در زندگی افراد بوده و نحوه محاسبه آن توسط ارگانهای رسمی جمع‌آوری و منتشر می‌شود. هدف استفاده از روش عینی، بررسی اوضاع جامعه در سطح کلان مانند اقتصاد کلان، وضعیت کلی جامعه و مؤلفه‌های مربوط به جمعیت یک کشور است. از روش محاسبه مؤلفه‌های عینی می‌توان رابطه متقابل چهار مشخصه اساسی فعالیتهای انسان را تعریف کرد که این چهار مشخصه عبارتند از: کیفیت نظام اجتماعی، رفاه مادی، کیفیت جامعه و اکوسیستم (سیمی[13]، 1997). هر کشوری که سیستم آمارگیری آن اجازه دهد می‌تواند این مشخصه‌ها را به طور جزئی‌تری موردبررسی و استفاده قرار داد.
ابعاد مختلفی توسط دانشمندان و سازمانها برای سنجش کیفیت زندگی در مکانها و زمانهای مختلفی صورت گرفته است. کمیت و کیفیت زندگی از یک کشور با کشور دیگر بسیار متفاوت است. زیرا ارزشها و نگرش افراد نسبت به زندگی در کشورها متفاوت است و تعیین شاخصهای مشخص برای کیفیت زندگی، مشکل به نظر می‌رسد. شاخصهای متفاوتی که در تحقیقات مختلفی توسط دانشمندان انتخاب شده و موردپژوهش قرار گرفته است، به‌صورت خلاصه در جدول (1) بیان می‌شود.
جدول شماره (1)- ابعاد کیفیت زندگی در پژوهشهای مختلف و سازمانهای مختلف
| منبع | ابعاد به کار گرفته شده در پژوهش |
| آدلمن، موریس[14] (1967) | اقتصاد- اجتماع- سیاست |
| لیو[15] (1976) | اقتصاد- اجتماع- سیاست- محیط‌زیست- بهداشت- آموزش |
| سوفین[16] (1993) | امنیت عمومی- فضای زندگی- استاندارد مسکن- ارتباطات- آموزش- سلامت عمومی- صلح و آموزش-جریان ترافیک- تمیزی هوا |
| رحمانی واحد اطلاعات اکونومیست (2005) | رفاه مادی- بهداشت-امنیت- زندگی خانوادگی- زندگی اجتماعی- امنیت شغلی- آزادی سیاسی- برابری جنسیت |
| سازمان زندگی بین‌المللی (2010) | هزینه زندگی- فرهنگ و اوقات فراغت- اقتصاد- محیط- آزادی-سلامت (بهداشت)- زیرساخت- امنیت- آب‌وهوا |
| پایگاه اطلاعاتی نامبئو (2016) |
قیمت مصرف‌کننده- قدرت خرید- نسبت قیمت دارایی به درآمد- مراقبت بهداشتی- ایمنی- زمان ترافیک شهری- آلودگی |
| صادقی و همکاران (2013) | امید به زندگی- مراکز بهداشتی و درمانی-نرخ باسوادی-نسبت جمعیت فعال زنان به مردان-تعداد دانش‌آموزش به معلم-میزان بارندگی مراکز استانها- تعداد روزنامه و مجله-درصد تعداد شرکت‌کنندگان واجد شرایط در انتخابات |
3 - تعریف اجزا و ارکان کیفیت زندگی در پژوهش حاضر
3-1 شاخصهای اقتصادی
هر کشوری برای افزایش کالاها، خدمات‌رسانی و بهبود وضعیت اقتصادی، باید تلاش کنند تا بازدهی اقتصاد را بالا برده و امکانات تولیدی را افزایش دهد. همچنین شیوه‌های جدیدی را برای تولید کالا در پیش بگیرد و یا با به‌کارگیری فن‌آوری‌های جدید و بروز دنیا، بتواند توانایی تولیدی اقتصاد را بالا ببرد. آن زمان می‌توان گفت به رشد اقتصادی دست یافته است. در رشد اقتصادی تقسیم کار بر اساس تخصص کارمندان، افزایش نیروی کار و دستیابی به مواد اولیه کافی از عوامل اساسی به حساب می‌آیند که در این بخش از زیر شاخصهایی مانند سرانه تولید ناخالص داخلی، ضریب جینی، نرخ تورم، متوسط هزینه خوراکی و غیرخوراکی خانوار، نرخ بیکاری، متوسط درآمد خانوار استفاده شده است.
3-2- شاخصهای زیربنایی
زیرساختهای یک کشور در کیفیت زندگی از اهمیت زیادی برخوردار است. در دنیای امروز وجود اینترنت و فن‌آوری، دسترسی به علم روز را آسان ساخته است که می‌توان گفت یکی از بهترین راههای موجود برای تسریع و گسترش امر آموزش‌وپرورش است که شامل زیر شاخصهای سرانه تلفن همراه، ضریب اینترنت، دسترسی به راه‌آهن است.
3-3- شاخصهای آموزش
هدف از رشد آموزش، دستیابی به شیوه‌های جدید و امکانات پیشرفته آموزشی در عرصه فراگیری علم است که کشورهای دنیا در تلاش رسیدن به آن هستند تا افراد متخصص و کارورزیده ای را در سطح جامعه‌شان پرورش دهند و به‌عنوان نیروی فعال و مؤثر استفاده کنند. شاخص آموزش شامل اجزای سرانه معلم به دانش‌آموز، نرخ باسوادی، نسبت سطح با سوادی زنان به مردان، تعداد متخصصان، تعداد دانش‌آموز به کل جمعیت است.
3-4- شاخصهای اجتماعی و بهداشتی
رشد بهداشت هر کشوری وابسته به امکانات بهداشتی، محیطی و ایجاد یک سیستم اجتماعی است که هر فرد بتواند از حق طبیعی خود استفاده کرده و با کمترین زمان ممکن بیماری‌اش تشخیص و تحت درمان قرار گیرد. در کنار این موضوع کشورهایی که ادعا می‌کنند، به رشد بهداشت رسیده‌اند، باید بتوانند از بیماریهای مختلف به ویژه بیماریهای عفونی جلوگیری کنند. تأمین سلامت افراد جامعه به ویژه سالخوردگان، مادران و همچنین تغذیه، حل معضل آلودگی صوتی و آلودگی هوا از موضوعات مهم در رشد بهداشت محسوب می‌شوند. رشد بهداشت یکی از اصلی‌ترین موضوعات در تأمین کیفیت زندگی است که ارتباط تنگاتنگی با موضوعات دیگر ازجمله رفاه اقتصادی، خدمات پزشکی و تغذیه دارد. زیر شاخصهایی که در این بخش به کار گرفته شده است عبارتند از: سرانه قتل عمد، سرانه سرقت، سرانه مصرف مواد مخدر، سرانه خودکشی، سرانه چاقوکشی و باجگیری، میزان طلاق، سرانه ورزشی، سرانه اعضای کتابخانه، امید به زندگی در بدو تولد، سرانه تعداد پزشکان، سرانه مراکز بهداشتی و درمانی، سرانه تخت بیمارستان هستند.
با توجه با تحقیقات و مطالعات زیادی که درزمینه کیفیت زندگی صورت گرفته است. شاخصهای متعددی نیز در هر یک از آنها استفاده شده است. تحقیق حاضر نیز با ایده گرفتن از تحقیقات انجام شده، مؤلفه‌های مختلفی را برای شناسایی و رتبه‌بندی استانهای کشور مورد ارزیابی قرار می‌دهد که در ذیل بیان می‌شود.
شکل (1) مدل مؤلفه‌های کیفیت زندگی در پژوهش حاضر
روش
هدف اصلی تحقیق سنجش فضایی شاخص ترکیبی کیفیت زندگی در استانهای مختلف ایران است. این تحقیق از نوع تحقیق مقطعی بوده و از داده‌های سال 1395 استفاده شده است. این تحقیق با استفاده از روش کتابخانه‌ای و میدانی صورت گرفته است که از روش کتابخانه‌ای به شناسایی و تدوین شاخصهای کیفیت زندگی پرداخته است و از سالنامه آماری، وزارت امور اقتصادی و دارایی و سازمان ثبت نفوس کشور که از جمله ارگانهای رسمی و معتبر کشور است، داده‌های مربوطه جمع‌آوری شده است. در روش تحقیق میدانی، از نظر خبرگان از طریق توزیع پرسشنامه انجام شده است.
این تحقیق برای سنجش کیفیت زندگی از 4 شاخص اصلی و 26 زیر شاخص استفاده شده است. که عامل اقتصاد، دارای نشانگر: (سرانه تولید ناخالص داخلی، ضریب جینی، نرخ تورم، متوسط هزینه خوراکی و غیرخوراکی خانوار، نرخ بیکاری، متوسط درآمد خانوار)، عامل زیربنایی دارای ابعاد: (سرانه تلفن همراه، ضریب اینترنت، دسترسی به راه‌آهن) و مؤلفه آموزش نیز دارای شاخصهای (سرانه معلم به دانش‌آموز، نرخ باسوادی، نسبت سطح با سوادی زنان به مردان، تعداد متخصصین، تعداد دانش‌آموز به کل جمعیت) و ابعاد عامل اجتماعی و بهداشتی عبارت بودند از: (سرانه قتل عمد، سرانه سرقت، سرانه مصرف مواد مخدر، سرانه خودکشی، سرانه چاقوکشی و باجگیری، میزان طلاق، سرانه ورزشی، سرانه اعضای کتابخانه، امید به زندگی در بدو تولد، سرانه تعداد پزشکان، سرانه مراکز بهداشتی و درمانی، سرانه تخت بیمارستان) است. از روش AHP[17] که برای وزن‌دهی مناسب به عوامل بیان شده، استفاده شده است. در مرحله بعدی با به‌کارگیری از روش TOPSIS[18] رتبه استانها تعیین شده است.
1- معرفی مدل و شیوه محاسبه سلسله مراتبی - تاپسیس
در سال 1981 روش تاپسیس اولین بار توسط هوانگ یون[19] معرفی شد که یکی از بهترین روشها برای تصمیم‌گیری چند شاخصه محسوب می‌شود. در این روش m گزینه با n مؤلفه مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. انتخاب گزینه، اساس این روش است که کمترین فاصله را از جواب ایده آل مثبت (بهترین حالت ممکن، (Ai+ و بیشترین فاصله را از جواب ایده آل منفی (بدترین حالت ممکن، Ai-) دارد.
2- مراحل روش مذکور قرار ذیل است.
تشکیل ماتریس تصمیم‌گیری در مسئله
به کمک فرم اقلیدسی، ماتریس تصمیم‌گیری به شیوه زیر به یک ماتریس بی‌مقیاس تبدیل می‌شود.
ایجاد ماتریس بی‌مقیاس وزین با مفروض بردار w عنوان وردی الگوریتم،
یعنی
V= ND * W n*n
برای هر شاخص مشخص کردن جواب ایده آل مثبت و ایده آل منفی، لازم به ذکر است که در روش خطی ایده آل مثبت و هر شاخص برابر با مقدار حداکثر (Max) آن و ایده آل منفی هر شاخص برابر با حداقل (Min) آن شاخص است.
برای به دست آوردن میزان فاصله هر گزینه تا ایده آل مثبت و منفی: از فاصله اقلیدسی می‌توان برای محاسبه استفاده کرد. بر اساس فرمولهای زیر می‌توان فاصله اقلیدسی هر گزینه تا ایده آل مثبت و منفی را محاسبه کرد.
محاسبه نزدیکی نسبی هر گزینه به ایده آلها (CL*)
رتبه‌بندی گزینه‌ها: گزینه‌ای که دارای CL* بزرگتر باشد بهتر است.
این تحقیق به دنبال سنجش فضایی شاخص ترکیبی کیفیت زندگی در استانهای مختلف ایران است. برای این پژوهش از 4 شاخص اصلی و 26 شاخص فرعی، از داده‌های سالنامه آماری، وزارت امور اقتصادی و دارایی و سازمان ثبت نفوس کشور، سال 1395 استفاده شده است. برای رتبه‌بندی کیفیت زندگی و نیز برای تحلیل شاخصها و وزن دهی به آنها از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) استفاده شده است. در این صورت شش پرسشنامه بین اساتید و خبرگان توزیع شده است. آنها با دادن عدد 1 تا 9 به شاخصها، اهمیت و اولویت یک شاخص را به شاخص دیگر بیان کرده است. بنابراین با به‌کارگیری از نرم‌افزار اکسپرت چویس، وزنهای مؤلفه‌های اصلی و فرعی تعیین شده است.
شکل (2) رتبه‌بندی شاخصهای اصلی از نظر خبرگان
جدول (2) وزن شاخصها و درجه اهمیت آن از نظر خبرگان
| شاخصها | ارزش وزنی | رتبه |
| سرانه تولید ناخالص داخلی | 0/152 | 1 |
| تعداد متخصصین | 0/091 | 2 |
| نرخ باسوادی | 0/078 | 3 |
| ضریب جینی | 0/06 | 4 |
| دسترسی به راه‌آهن | 0/057 | 5 |
| سرانه معلم به دانش‌آموز | 0/054 | 6 |
| نرخ بیکاری | 0/047 | 7 |
| سرانه تلفن همراه | 0/047 | 8 |
| نسبت سطح باسوادی زنان به مردان | 0/046 | 9 |
| متوسط هزینه خوراکی و غیرخوراکی خانوار | 0/045 | 10 |
| متوسط درآمد خانوار | 0/045 | 11 |
| تعداد دانش‌آموز به کل جمعیت | 0/039 | 12 |
| سرانه مراکز بهداشتی و درمانی | 0/031 | 13 |
| سرانه تعداد پزشکان | 0/028 | 14 |
| ضریب اینترنت | 0/028 | 15 |
| نرخ تورم | 0/026 | 16 |
| سرانه تخت بیمارستان | 0/024 | 17 |
| امید به زندگی در بدو تولد | 0/023 | 18 |
| سرانه ورزشی | 0/015 | 19 |
| میزان طلاق | 0/013 | 20 |
| سرانه اعضای کتابخانه | 0/013 | 21 |
| سرانه مصرف مواد مخدر | 0/01 | 22 |
| سرانه سرقت | 0/008 | 23 |
| سرانه خودکشی | 0/007 | 24 |
| سرانه قتل عمد | 0/006 | 25 |
| سرانه چاقوکشی و باجگیری | 0/006 | 26 |
با توجه به جدول شماره (2) و بر اساس نظر خبرگان در پرسشنامه، اوزان شاخصها نظر به درجه اهمیت شاخص اصلی و فرعی آنها تعیین شده که این فرایند با واردکردن داده‌ها در نرم‌افزار اکسپرت چویس به دست آمده است. بنابراین شاخص تولید ناخالص داخلی با وزن 0/152 و با فاصله نسبتاً زیادی نسبت به بقیه شاخصها در رتبه اول قرار داشته است. و به‌طور فزاینده‌ای در تعیین کیفیت زندگی نقش دارد. بهترین شاخص اندازه‌گیری رفاه اقتصادی یک جامعه، تولید ناخالص داخلی آن است. زیرا تولید ناخالص داخلی، سرانه درآمد و هزینه متوسط هر فرد را در اقتصاد نشان می‌دهد. بااین‌حال مردم ترجیح می‌دهند، درآمد بیشتری داشته باشند تا به‌وسیله آن از مطلوبیت بیشتری برخوردار باشند. دانشمندان اخیراً به این نکته پی برده‌اند که تولید ناخالص داخلی به‌تنهایی موجب آرامش جامعه نمی‌شود. شاخصهای تعداد متخصصین، نرخ باسوادی و ضریب جینی با اوزان 0/091، 0/078 و 0/06 در رتبه دوم تا چهارم قرار دارند. حضور افراد متخصص و با سواد افزون بر اینکه خود شخص از سطح زندگی بالایی بهره‌مند می‌شود، در جامعه نیز زمینه ورود تکنولوژی و فناوری را فراهم ساخته و به‌این‌ترتیب افراد جامعه نیز از این امکانات می‌توانند بهره‌مند شوند و کیفیت زندگی‌شان بهبود یابند. و شاخصهای سرانه سرقت با وزن 0/008، سرانه خودکشی با وزن 0/007، سرانه قتل عمد با وزن 0/06 و سرانه چاقوکشی و باجگیری با وزن 0/006 در پایین‌ترین سطح قرار گرفته است.
برای اینکه کیفیت زندگی در استانها را سنجش و رتبه‌بندی نمود، لازم است از روش تاپسیس استفاده شود. در مرحله نخست اقدام به ماتریس تصمیم‌گیری کرده و نیز ماتریس تصمیم‌گیری را نرمان کرده و سپس راه‌حل ایده آل مثبت و راه‌حل ایده ال منفی تعیین شده و به دنبال آن میزان فاصله هر گزینه تا ایده آل مثبت و منفی به دست آمده و همین‌طور ضریب نزدیکی برای هر گزینه تعیین شده است. نظر به مراحلی که بیان گردید، در مرحله آخر اقدام به رتبه‌بندی گزینه‌ها بر اساس ضریب نزدیکی انجام شده است.
در گام نخست داده‌ها از طریق مرکز آمار، سالنامه آمار و بانک داده‌های اقتصادی و مالی جمع‌آوری شده و سپس زیرشاخصهایی که جنبه منفی داشته، تبدیل به جنبه مثبت شده و در جدول شماره (3) و (4) به‌عنوان ماتریس تصمیم‌گیری آورده شده است.
جدول (3) ماتریس تصمیم‌گیری
| استان | اقتصادی | زیربنایی | آموزش | |||||||||||
| Z1 | Z2 | Z3 | Z4 | Z5 | Z6 | Z7 | Z8 | Z9 | Z10 | Z11 | Z12 | Z13 | Z14 | |
| آذربایجان شرقی | 101949/24 | 0/341 | 0/00387 | 442234 | 0/093 | 221117 | 0/972 | 0/354 | 1/0 | 0/044 | 0/847 | 0/425954 | 268973 | 0/158 |
| آذربایجان غربی | 78065/07 | 0/273 | 0/0039154 | 327450 | 0/091 | 163725 | 0/913 | 0/307 | 0/0 | 0/040 | 0/820 | 0/4047262 | 173400 | 0/169 |
| اردبیل | 100644/53 | 0/268 | 0/0041982 | 358657 | 0/065 | 179329 | 0/967 | 0/399 | 0/0 | 0/056 | 0/831 | 0/414054 | 99814 | 0/160 |
| اصفهان | 131307/99 | 0/336 | 0/0040683 | 457750 | 0/068 | 228875 | 1/146 | 0/451 | 1/0 | 0/039 | 0/899 | 0/604636 | 467962 | 0/152 |
| البرز | 151778/08 | 0/319 | 0/0042644 | 492928 | 0/070 | 246464 | 0/507 | 0/496 | 1/0 | 0/031 | 0/922 | 0/4951467 | 258011 | 0/151 |
| ایلام | 104630/24 | 0/400 | 0/0047081 | 392221 | 0/086 | 196111 | 1/109 | 0/364 | 0/0 | 0/075 | 0/849 | 0/4879908 | 57185 | 0/161 |
| بوشهر | 424977/87 | 0/338 | 0/0042845 | 420963 | 0/088 | 210482 | 1/192 | 0/452 | 0/0 | 0/041 | 0/892 | 0/3763373 | 98289 | 0/162 |
| تهران | 217125/76 | 0/376 | 0/0045065 | 614601 | 0/086 | 307301 | 1/257 | 0/502 | 1/0 | 0/032 | 0/929 | 0/5491589 | 1626465 | 0/144 |
| چهارمحال و بختیاری | 91681/89 | 0/300 | 0/0038153 | 508284 | 0/050 | 254142 | 0/996 | 0/320 | 0/0 | 0/056 | 0/847 | 0/5641972 | 80932 | 0/173 |
| خراسان جنوبی | 87833/48 | 0/285 | 0/0044307 | 285111 | 0/093 | 142556 | 0/908 | 0/312 | 0/0 | 0/057 | 0/868 | 0/5149575 | 53480 | 0/185 |
| خراسان رضوی | 102275/52 | 0/330 | 0/0044464 | 399179 | 0/076 | 199590 | 0/863 | 0/352 | 1/0 | 0/044 | 0/891 | 0/5668525 | 415290 | 0/175 |
| خراسان شمالی | 81029/93 | 0/325 | 0/0040469 | 358880 | 0/089 | 179440 | 0/831 | 0/296 | 0/0 | 0/055 | 0/833 | 0/6128596 | 57244 | 0/182 |
| خوزستان | 125735/58 | 0/379 | 0/0046062 | 457749 | 0/079 | 228875 | 1/037 | 0/450 | 1/0 | 0/040 | 0/863 | 0/562094 | 365244 | 0/188 |
| زنجان | 130297/12 | 0/278 | 0/004386 | 348977 | 0/103 | 174489 | 0/949 | 0/362 | 1/0 | 0/053 | 0/848 | 0/4779935 | 64174 | 0/154 |
| سمنان | 152186/09 | 0/290 | 0/0044803 | 320327 | 0/116 | 160164 | 1/231 | 0/418 | 1/0 | 0/044 | 0/915 | 0/4198343 | 63053 | 0/150 |
| سیستان و بلوچستان | 58729/97 | 0/404 | 0/0036914 | 278476 | 0/078 | 139238 | 0/747 | 0/238 | 1/0 | 0/036 | 0/760 | 0/7586054 | 138559 | 0/224 |
| فارس | 119051/43 | 0/321 | 0/0041964 | 453497 | 0/088 | 226749 | 1/144 | 0/456 | 1/0 | 0/045 | 0/888 | 0/5607679 | 415224 | 0/160 |
| قزوین | 164146/33 | 0/296 | 0/0046232 | 431825 | 0/086 | 215913 | 0/966 | 0/346 | 1/0 | 0/041 | 0/886 | 0/496202 | 98883 | 0/157 |
| قم | 105039/35 | 0/316 | 0/0042265 | 374694 | 0/089 | 187347 | 1/070 | 0/482 | 1/0 | 0/035 | 0/887 | 0/3367674 | 97057 | 0/169 |
| کردستان | 72585/13 | 0/263 | 0/0043956 | 371217 | 0/066 | 185609 | 0/969 | 0/308 | 0/0 | 0/060 | 0/815 | 0/5474008 | 100613 | 0/156 |
| کرمان | 113170/04 | 0/311 | 0/0045434 | 257119 | 0/087 | 128560 | 0/906 | 0/393 | 1/0 | 0/047 | 0/854 | 0/7336661 | 217772 | 0/167 |
| کرمانشاه | 99718/94 | 0/281 | 0/0043764 | 410909 | 0/045 | 205455 | 1/061 | 0/360 | 0/0 | 0/057 | 0/845 | 0/5879014 | 138467 | 0/151 |
| کهگیلویه و بویراحمد | 86867/78 | 0/244 | 0/004085 | 385655 | 0/075 | 192828 | 1/127 | 0/434 | 1/0 | 0/067 | 0/844 | 0/4337783 | 76908 | 0/184 |
| گلستان | 78869/66 | 0/389 | 0/0041271 | 339725 | 0/079 | 169863 | 0/905 | 0/395 | 1/0 | 0/039 | 0/861 | 0/5266757 | 130831 | 0/167 |
| گیلان | 106079/76 | 0/388 | 0/0042194 | 436468 | 0/088 | 218234 | 1/176 | 0/408 | 0/0 | 0/051 | 0/873 | 0/6058408 | 215607 | 0/138 |
| لرستان | 78873/38 | 0/285 | 0/0040371 | 352322 | 0/077 | 176161 | 0/882 | 0/411 | 1/0 | 0/055 | 0/830 | 0/5332463 | 129246 | 0/166 |
| مازندران | 126620/87 | 0/305 | 0/0043271 | 514699 | 0/086 | 257350 | 1/224 | 0/440 | 1/0 | 0/052 | 0/887 | 0/546075 | 349533 | 0/143 |
| مرکزی | 174476/52 | 0/316 | 0/0041771 | 380030 | 0/137 | 190015 | 1/032 | 0/391 | 1/0 | 0/035 | 0/870 | 0/3106765 | 105480 | 0/151 |
| هرمزگان | 134737/19 | 0/350 | 0/0036738 | 391819 | 0/097 | 195910 | 1/196 | 0/400 | 1/0 | 0/043 | 0/878 | 0/4898323 | 102056 | 0/184 |
| همدان | 95059/40 | 0/323 | 0/0042699 | 425024 | 0/105 | 212512 | 0/951 | 0/368 | 0/0 | 0/052 | 0/850 | 0/4727307 | 108771 | 0/151 |
| یزد | 101949/24 | 0/270 | 0/0039825 | 434232 | 0/078 | 217116 | 1/084 | 0/414 | 1/0 | 0/035 | 0/909 | 0/5705277 | 112568 | 0/177 |
جدول (4) ماتریس تصمیم‌گیری - ادامه
| استان | اجتماعی و بهداشتی | |||||||||||
| Z15 | Z16 | Z17 | Z18 | Z19 | Z20 | Z21 | Z22 | Z23 | Z24 | Z25 | Z26 | |
| آذربایجان شرقی | 0/000014 | 0/0045 | 0/00050 | 0/00005 | 0/000103 | 0/0023 | 0/7428 | 0/0377 | 74/20 | 0/00075 | 0/32444 | 0/0021 |
| آذربایجان غربی | 0/000019 | 0/0025 | 0/00175 | 0/00005 | 0/000043 | 0/0020 | 0/54 | 0/0273 | 73/95 | 0/00048 | 0/23350 | 0/0016 |
| اردبیل | 0/000013 | 0/0029 | 0/00092 | 0/00005 | 0/000010 | 0/0026 | 1/22 | 0/0108 | 73/45 | 0/00033 | 0/12973 | 0/0022 |
| اصفهان | 0/000009 | 0/0057 | 0/00671 | 0/00002 | 0/000009 | 0/0022 | 0/66 | 0/0412 | 75/00 | 0/00063 | 0/29156 | 0/0020 |
| البرز | 0/000032 | 0/0165 | 0/00313 | 0/00008 | 0/000008 | 0/0026 | 0/18 | 0/0322 | 76/20 | 0/00039 | 0/14689 | 0/0010 |
| ایلام | 0/000038 | 0/0063 | 0/00095 | 0/00011 | 0/000395 | 0/0014 | 0/82 | 0/0426 | 71/25 | 0/00080 | 0/56569 | 0/0019 |
| بوشهر | 0/000034 | 0/0044 | 0/00377 | 0/00007 | 0/000002 | 0/0017 | 0/82 | 0/0522 | 72/25 | 0/00063 | 0/35986 | 0/0015 |
| تهران | 0/000016 | 0/0159 | 0/00266 | 0/00004 | 0/000064 | 0/0030 | 0/54 | 0/0145 | 76/05 | 0/00049 | 0/16682 | 0/0027 |
| چهارمحال و بختیاری | 0/000020 | 0/0028 | 0/00187 | 0/00007 | 0/000126 | 0/0014 | 0/61 | 0/0328 | 72/60 | 0/00081 | 0/58264 | 0/0016 |
| خراسان جنوبی | 0/000008 | 0/0039 | 0/04076 | 0/00002 | 0/000022 | 0/0016 | 1/09 | 0/0583 | 72/35 | 0/00076 | 0/48578 | 0/0014 |
| خراسان رضوی | 0/000016 | 0/0107 | 0/00468 | 0/00003 | 0/000004 | 0/0026 | 0/70 | 0/0285 | 74/15 | 0/00051 | 0/19747 | 0/0021 |
| خراسان شمالی | 0/000009 | 0/0048 | 0/00226 | 0/00006 | 0/000006 | 0/0023 | 0/92 | 0/0061 | 71/20 | 0/00061 | 0/27156 | 0/0013 |
| خوزستان | 0/000043 | 0/0068 | 0/00206 | 0/00005 | 0/000006 | 0/0019 | 0/84 | 0/0373 | 72/60 | 0/00058 | 0/30685 | 0/0018 |
| زنجان | 0/000009 | 0/0034 | 0/00113 | 0/00005 | 0/000037 | 0/0023 | 0/75 | 0/0379 | 74/50 | 0/00073 | 0/31681 | 0/0017 |
| سمنان | 0/000019 | 0/0104 | 0/01011 | 0/00003 | 0/000269 | 0/0013 | 1/33 | 0/0641 | 74/65 | 0/00095 | 0/72500 | 0/0029 |
| سیستان و بلوچستان | 0/000071 | 0/0028 | 0/07230 | 0/00002 | 0/000207 | 0/0007 | 0/52 | 0/0177 | 67/45 | 0/00049 | 0/76067 | 0/0011 |
| فارس | 0/000024 | 0/0043 | 0/00771 | 0/00007 | 0/000015 | 0/0019 | 0/98 | 0/0193 | 74/20 | 0/00067 | 0/34550 | 0/0027 |
| قزوین | 0/000016 | 0/0039 | 0/00130 | 0/00005 | 0/000002 | 0/0023 | 0/85 | 0/0545 | 73/55 | 0/00057 | 0/25243 | 0/0018 |
| قم | 0/000015 | 0/0098 | 0/00522 | 0/00004 | 0/000450 | 0/0027 | 0/57 | 0/0418 | 73/55 | 0/00040 | 0/14784 | 0/0017 |
| کردستان | 0/000017 | 0/0021 | 0/00155 | 0/00006 | 0/000022 | 0/0025 | 0/48 | 0/0486 | 72/35 | 0/00062 | 0/24289 | 0/0018 |
| کرمان | 0/000039 | 0/0051 | 0/02950 | 0/00003 | 0/000050 | 0/0017 | 0/64 | 0/0379 | 73/45 | 0/00063 | 0/36522 | 0/0015 |
| کرمانشاه | 0/000031 | 0/0063 | 0/00147 | 0/00012 | 0/000034 | 0/0026 | 1/05 | 0/0299 | 72/85 | 0/00063 | 0/23692 | 0/0018 |
| کهگیلویه و بویراحمد | 0/000017 | 0/0055 | 0/00663 | 0/00011 | 0/000042 | 0/0025 | 1/74 | 0/1031 | 72/15 | 0/00039 | 0/16000 | 0/0011 |
| گلستان | 0/000019 | 0/0048 | 0/00248 | 0/00004 | 0/000116 | 0/0020 | 0/66 | 0/0180 | 72/50 | 0/00074 | 0/36742 | 0/0017 |
| گیلان | 0/000016 | 0/0021 | 0/00101 | 0/00005 | 0/000002 | 0/0027 | 0/80 | 0/0298 | 74/30 | 0/00070 | 0/25763 | 0/0020 |
| لرستان | 0/000041 | 0/0044 | 0/01255 | 0/00007 | 0/000001 | 0/0021 | 0/57 | 0/0307 | 72/80 | 0/00056 | 0/26993 | 0/0016 |
| مازندران | 0/000014 | 0/0042 | 0/00119 | 0/00003 | 0/000079 | 0/0025 | 1/20 | 0/0354 | 75/25 | 0/00072 | 0/28893 | 0/0018 |
| مرکزی | 0/000023 | 0/0058 | 0/00672 | 0/00004 | 0/000031 | 0/0023 | 1/02 | 0/0473 | 74/80 | 0/00066 | 0/29302 | 0/0016 |
| هرمزگان | 0/000017 | 0/0029 | 0/05769 | 0/00005 | 0/000061 | 0/0018 | 1/36 | 0/0300 | 71/80 | 0/00039 | 0/22332 | 0/0014 |
| همدان | 0/000022 | 0/0021 | 0/00293 | 0/00007 | 0/000002 | 0/0023 | 0/88 | 0/0301 | 73/40 | 0/00065 | 0/28125 | 0/0018 |
| یزد | 0/0000079 | 0/0045 | 0/03073 | 0/00002 | 0/000000 | 0/0014 | 1/05 | 0/0974 | 74/95 | 0/00088 | 0/61050 | 0/0028 |
بالاترین حد و پایین‌ترین حد را از ماتریس وزن‌دار بی مقیاس تعیین کرده و ماتریس ایده آل جدول (5) تشکیل می‌شود.
جدول (5) ماتریس ایده آل
| شماره | 1 | 2 | شماره | 1 | 2 |
| ماتریس ایده آل | A+ | A- | ماتریس ایده آل | A+ | A- |
| Z1 | 32/754 | 4/5264 | Z15 | 0/00002 | 0/00000 |
| Z2 | 0/0077 | 0/0047 | Z16 | 0/00032 | 0/00004 |
| Z3 | 0/00034 | 0/00026 | Z17 | 0/00127 | 0/00001 |
| Z4 | 7/8468 | 3/2827 | Z18 | 0/00002 | 0/00000 |
| Z5 | 0/0040 | 0/0013 | Z19 | 0/00006 | 0/00000 |
| Z6 | 5/54852 | 2/3212 | Z20 | 0/00015 | 0/00003 |
| Z7 | 0/01056 | 0/00426 | Z21 | 0/00509 | 0/00054 |
| Z8 | 0/00404 | 0/00191 | Z22 | 0/00123 | 0/00007 |
| Z9 | 0/01275 | 0/00000 | Z23 | 0/03675 | 0/03253 |
| Z10 | 0/00337 | 0/00137 | Z24 | 0/00019 | 0/00007 |
| Z11 | 0/01400 | 0/01146 | Z25 | 0/00738 | 0/00126 |
| Z12 | 0/00873 | 0/00357 | Z26 | 0/00030 | 0/00010 |
| Z13 | 57/23577 | 1/88198 | |||
| Z14 | 0/00386 | 0/00238 |
منبع: یافته‌های تحقیق
جدول شماره (6)- ماتریس نزدیکی نسبی به راه‌حل ایده آل
| شماره | استانها | D+ | D- | A | شماره | استانها | D+ | D- | A |
| 1 | آذربایجان شرقی | 53/936 | 3/871 | 0/067 | 17 | فارس | 48/776 | 4/658 | 0/087 |
| 2 | آذربایجان غربی | 57/877 | 2/694 | 0/044 | 18 | قزوین | 57/463 | 3/683 | 0/060 |
| 3 | اردبیل | 59/389 | 2/663 | 0/043 | 19 | قم | 59/319 | 2/774 | 0/045 |
| 4 | اصفهان | 46/694 | 4/959 | 0/096 | 20 | کردستان | 60/293 | 2/287 | 0/037 |
| 5 | البرز | 52/593 | 4/420 | 0/078 | 21 | کرمان | 55/373 | 3/164 | 0/054 |
| 6 | ایلام | 60/591 | 2/576 | 0/041 | 22 | کرمانشاه | 58/142 | 3/086 | 0/050 |
| 7 | بوشهر | 53/862 | 5/779 | 0/097 | 23 | کهگیلویه و بویراحمد | 60/542 | 2/414 | 0/038 |
| 8 | تهران | 16/020 | 8/683 | 0/351 | 24 | گلستان | 59/162 | 2/471 | 0/040 |
| 9 | چهارمحال و بختیاری | 60/172 | 3/000 | 0/047 | 25 | گیلان | 55/469 | 3/645 | 0/062 |
| 10 | خراسان جنوبی | 61/366 | 1/696 | 0/027 | 26 | لرستان | 59/198 | 2/515 | 0/041 |
| 11 | خراسان رضوی | 49/462 | 4/384 | 0/081 | 27 | مازندران | 50/502 | 4/615 | 0/084 |
| 12 | خراسان شمالی | 61/385 | 2/022 | 0/032 | 28 | مرکزی | 57/018 | 3/669 | 0/060 |
| 13 | خوزستان | 50/077 | 4/532 | 0/083 | 29 | هرمزگان | 58/226 | 3/246 | 0/053 |
| 14 | زنجان | 59/629 | 2/815 | 0/045 | 30 | همدان | 59/226 | 2/903 | 0/047 |
| 15 | سمنان | 59/077 | 2/993 | 0/048 | 31 | یزد | 56/242 | 4/050 | 0/067 |
| 16 | سیستان و بلوچستان | 59/716 | 1/869 | 0/030 |
منبع: یافته‌های تحقیق
سپس از ماتریس وزن‌دار بی مقیاس بالاترین حد و پایین حد را منفی کرده تا مربع فاصله هر شاخص از بهترین شاخص (+) و (-) به دست بیاید. از این طریق می‌توان فاصله هر استان را از نقاط مثبت و منفی و جدول (6) را به دست آورد. هرچه نقاط مثبت بیشتر باشد از مطلوبیت بیشتری برخوردار بوده و هر چه از نقاط منفی بیشتری برخوردار باشد، از مطلوبیت کمتری برخوردار است.
در مرحله آخر بر اساس ماتریس نزدیکی نسبی از راه‌حل ایده آل، رتبه‌بندی استانها از نظر کیفیت زندگی بر اساس شاخص ترکیبی تعیین شده و رتبه‌بندی می‌شود. در جدول (7) و نمودار (3) مشاهده می‌گردد که استان تهران با وزن 0/351 در رتبه اول و استانهای بوشهر و اصفهان با اوزان 0/0969، 0/0960 در رتبه دوم و سوم قرار دارند. با توجه به اینکه عمده فعالیتهای اقتصادی کشور در استان تهران قرار دارد به‌نحوی‌که بیش از 30 درصد تولید ناخالص داخلی کشور در این استان تولید می‌شود و اکثر متخصصین کشور در این استان ساکن هستند و نرخ بالای باسوادی در این استان قرار دارد باعث شده است که فاصله کیفیت زندگی سایر استانها با استان تهران زیاد باشد. در دهه اخیر توسعه پارس جنوبی در استان بوشهر باعث شده است که سطح ارزش‌افزوده در این استان رشد قابل‌توجهی کند و جایگاه این استان را بالا برده است. متأسفانه سهم ناچیز استانهای خراسان جنوبی و شمالی و سیستان و بلوچستان در تولید کشور و نرخ پایین باسوادی و مهاجرت متخصصین از این استانها باعث شده است که کیفیت زندگی در این استانها در سطح نازلی قرار گیرد.
جدول (7) سنجش فضایی شاخص ترکیبی کیفیت زندگی در استانهای مختلف ایران
| رتبه | استانها | فرایند ترکیبی شاخصها | رتبه | استانها | فرایند ترکیبی شاخصها |
| 1 | تهران | 0/3515 | 17 | سمنان | 0/0482 |
| 2 | بوشهر | 0/0969 | 18 | چهارمحال و بختیاری | 0/0475 |
| 3 | اصفهان | 0/0960 | 19 | همدان | 0/0467 |
| 4 | فارس | 0/0872 | 20 | زنجان | 0/0451 |
| 5 | مازندران | 0/0837 | 21 | قم | 0/0447 |
| 6 | خوزستان | 0/0830 | 22 | آذربایجان غربی | 0/0445 |
| 7 | خراسان رضوی | 0/0814 | 23 | اردبیل | 0/0429 |
| 8 | البرز | 0/0775 | 24 | ایلام | 0/0408 |
| 9 | یزد | 0/0672 | 25 | لرستان | 0/0407 |
| 10 | آذربایجان شرقی | 0/0670 | 26 | گلستان | 0/0401 |
| 11 | گیلان | 0/0617 | 27 | کهگیلویه و بویراحمد | 0/0383 |
| 12 | مرکزی | 0/0605 | 28 | کردستان | 0/0365 |
| 13 | قزوین | 0/0602 | 29 | خراسان شمالی | 0/0319 |
| 14 | کرمان | 0/0541 | 30 | سیستان و بلوچستان | 0/0304 |
| 15 | هرمزگان | 0/0528 | 31 | خراسان جنوبی | 0/0269 |
| 16 | کرمانشاه | 0/0504 |
منبع: یافته‌های تحقیق
شکل (3) سنجش فضایی شاخص ترکیبی کیفیت زندگی در استانهای مختلف ایران
بحثهمانطور که در دنیای امروزی نقش کیفیت زندگی یکی از اهداف برنامه‌ریزان توسعه دولتها است. هدف این تحقیق نیز سنجش فضایی شاخص ترکیبی کیفیت زندگی در استانهای مختلف ایران است. با استفاده از داده‌های آماری سال 1395 این تحقیق تکمیل شده و به‌وسیله تحقیق کتابخانه‌ای مؤلفه‌های اصلی و فرعی تعیین و با توزیع پرسشنامه به خبرگان اهمیت یک شاخص با شاخص دیگر معین شد. با استفاده از روش اکسپرت چویس اوزان شاخصها مشخص و برای رتبه‌بندی کیفیت زندگی در استانها از روش تاپسیس استفاده شده است. برای فرایند این تحقیق از 4 شاخص اصلی و 26 شاخص فرعی استفاده شده است. با توجه به نظر کارشناسان در این تحقیق از میان شاخصهای اصلی، شاخص اقتصادی با وزن 0.376 در بالاترین رتبه و شاخص زیربنایی با وزن 0.132 در پایین‌ترین رتبه قرار گرفته است. در بین شاخصهای فرعی، بالاترین رتبه را سرانه تولید ناخالص داخلی و پایین‌ترین رتبه را سرانه قتل عمد و سرانه چاقوکشی و باجگیری اخذ کرده است. از بین زیرشاخصهای اقتصادی، شاخص سرانه تولید ناخالص داخلی بالاترین رتبه و شاخص نرخ تورم پایین‌ترین رتبه، در شاخصهای فرعی زیربنایی، دسترسی به راه‌آهن بلندترین و ضریب اینترنت پایین‌ترین رتبه و در شاخص آموزش بلندترین رتبه را تعداد متخصصین و تعداد دانش‌آموز به کل جمعیت پایین‌ترین رتبه و در بین زیرشاخصهای، شاخص اجتماعی و بهداشتی، سرانه مراکز بهداشتی و درمانی در رتبه نخست و سرانه قتل عمد و سرانه چاقوکشی و باجگیری در تبه اخیر قرار گرفته است. و درنتیجه از لحاظ کیفیت زندگی استان تهران با وزن 0.351 با فاصله زیادی نسبت به بقیه استانها در رتبه نخست قرار گرفت. استانهای بوشهر، اصفهان و فارس به ترتیب با اوزان 0.097، 0.096 و 0.087 در رتبه دوم تا چهارم قرار دارند. استانهای خراسان شمالی، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی به ترتیب با اوزان 0.0319، 0.0304 و 0.0269 در ردهای اخیر از نظر کیفیت زندگی قرار گرفتند.
در تحقیقی که باسخا و همکاران در سال 2010 انجام داده‌اند، استانهای تهران، آذربایجان شرقی و خوزستان از جمله استان هایی بودند که از نظر کیفیت زندگی دررتبه بالا قرار داشتند. مؤذنی و همکاران در سال 2012 پژوهشی را در همین راستا انجام دادند. استان های اصفهان، یزد و فارس از نظر کیفیت زندگی در سطح بالا قرار داشته است. صادقی و همکاران در سال 2013 نیز به تحقیقی پرداخته اند که استان های یزد، مازندران و چهارمحال و بختیاری در رتبه اول تا سوم قرار گرفته اند. علت متفاوت بودن تحقیقات انجام شده با تحقیق حاضر به خاطر متفاوت بودن شاخص ها، سری زمانی و روش تحلیل سلسله مراتبی- تاپسیس است.
افزایش یا کاهش رشد اقتصادی که باعث بهبود و یا کاهش سطح رفاه مردم در یک جامعه می‌شود. بنابراین سیاستگذاران جهت دستیابی به رشد اقتصادی می‌بایست، سرمایه‌گذاری روی فناوریهای جدید تولیدی، یا توسط دولت با سهم دادن به بنگاههای خصوصی و تشویق آنها از طریق معافیت، تلاش کنند. تا بازدهی تمام کالاها و خدمات افزایش یابد، مخصوصاً استانهایی که محروم هستند.
دولت و سیاستگذاران با انجام سیاست انقباضی، از طریق نشر اوراق بهادار می‌توانند، کارهای تولیدی و خدماتی را در استانهای محروم گسترش داده، بطوریکه از یک طرف با نشر اوراق، حجم نقدینگی کاهش یافته و نرخ تورم نیز کاهش می‌یابد. از سویی دیگر با احداث کارهای تولیدی سبب افزایش تولید ناخالص داخلی و افزایش اشتغال در جامعه می‌شود.
جهت افزایش افراد متخصص و نرخ باسوادی در استانهای محروم نیز باید سرمایه‌گذاری روی نیروی انسانی انجام گیرد، از طریق ساخت مدارس (و دوره‌های آموزشی ابتدایی، متوسط و عمومی) و نیز ترغیب و تشویق افراد جهت جذب به این مکانها تلاش نمایند تا سطح سواد در این استانها افزایش یابد.
ملاحظات اخلاقی
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در تهیه مقاله مشارکت داشته‌اند.
منابع مالی
برای این مقاله از شخص و یا سازمانی حمایت مالی دریافت نشده است.
تعارض منافع
نویسندگان اظهار داشتند که تضاد منافعی وجود ندارد
پیروی از اصول اخلاقی پژوهش
در مطالعه حاضر تمامی ملاحظات اخلاقی از جمله شرط امانت، صداقت و عدم سرقت ادبی رعایت شده است.
منابع:
Adelman, I, Morris, C. T. (1967). “Society, Politics and Economic Development”. Baltimore, MD: John Hopkins University Press.
Afgheh, s. Farazmand, H. Mahal hagh fard, M. & Cordoni, r. (2013), A Study of Quality of Life Index in the Provinces of the Country, Quarterly Journal of Welfare Planning and Social Development, Volume 5, Number 17, pp. 130-105[In Persian].
Akbari, A. Amini, M. (2010), Quality of Urban Life in Iran, Social Welfare Research Quarterly, Volume 10, Number 36, pp. 148-121[In Persian].
Baskha, M. Aghela kohne shahri, l. & Masaeli, A. (2010), Quality of Life Index Ranking in the Provinces of the Country, Social Welfare Quarterly, Volume 9, Number 37, pp. 112-95[In Persian].
Borhani, A. (2016), Ranking the quality of life in selected countries using data envelopment analysis method, p.38[In Persian].
CEMI, 1997. The nall report on the system of statistical indicators of the quality of life of population, Decision Support and Forecasting Center, Moscow, CEMI.
Das, D. (2008). “Urban Quality of Life: A Case Study of Guwahati.” Social Indicators Research, Vol. 88, No. 2, PP. 298.
Dasgupta, P. (1990). “Well- being and the Extent of it’s Realization in Poor Countries”. Economic Journal, 100 (Supplement). PP. 1- 32.
Easterlin, R., Angelescu, L. (2007). “Modern Economic Growth and Quality of Life: Cross- sectional and Time series Evidence”. ForschungsInstitutZurZukunf der Arbeit Institute for the Study of Labor, Discussion Paper. No. 2755.
Ghaffari, A. & Omidi, R. (2009), Quality of Life; Social Development Development Index, Tehran: Shiraz Publishing, p.3[In Persian].
Glatzer, W. (2006). “Quality of Life in the European :union: and the United States of America: Evidence from Comprehensive Indices”. Applied Research in Quality of Life, pp.2.
Hicks, N. (1979). “Growth vs. Basic Needs: Is there a Trade- off?”. World Development, 7. PP. 985- 994.
Ismaili, A. & Ashjaei, H. (2018), Indigenous model for measuring the quality of urban life based on objective and subjective approaches (Case study of region one of Qom city), Journal of Surveying Science and Technology, Volume 9, Number 3, pp. 111-97[In Persian].
Kaklauskas, A., Zavadskas, E.K., RadzevicieneI, A., Ubarte, I., Podviezko, A., Podviezko, V., Kuzminske, A., Banaitis, A., Binkyte, A. & Bucinskas, V. (2017). “Quality of city life multiple criteria analysis.” Cities. Vol. 72, part A, PP. 82-.39.
KhoshFar, G . Khajeh Shahkoohi, A. Karami, Sh. & Bargahi, R. (2014), Investigating the Relationship between Social Capital and Quality of Life in Urban Areas (Case Study: Gorgan City Areas), Journal of Geographical Planning, Golestan University Journal, Volume 3, Number 9, pp. 179-151[In Persian].
Liu, Ben- Cheih. (1976). “Quality of Life Indicators in U. S. Metropolitan Areas”. New York: Praeger Publishers.
Maliki, s. & Madanlojojbar, M. (2016), Measuring and ranking the quality of life in Mazandaran province using AHP, SAW techniques, Journal of Geography and Urban Development, Volume 3, Number 1, Serial Number 4, pp. 147-133[In Persian].
Mitchell, G., Namdeo, A., & Kay, D. (2000). “A New Disease- burden for Estimating the Impact of Outdoor Air Quality on Human Health”. The Science of the total Environment. 246 (2- )3, PP.153- 163 .
Moazani, A. & Alizadeh Aghdam, M. (2012), A Study of Urban Quality of Life: A Model for Measuring and Ranking Iranian Provinces Using Cluster Analysis, Iranian Journal of Sociology, Volume 13, Number 3, pp. 174-149[In Persian].
Moller, V.; Schlemmer, L. , (1983),”South African Quality of Life: A Research Note”.Source Social Indicators Research, Vol. 21, 279.
Morris, D. (1979). “Measuring the Conditions of the World Pour,The Physical Quality of Life Index”. New York: Pergaman Press
Pacione, M. (1995). “The Use of Objective and Subjective Measures of Quality of Life in Human Geography”. Prog. Hum. Geogr. 6. pp. 45
Pal, A. K., Kumar, U. C,(2005), Quality of life concept for the evaluation of societal development of rural community in west bangal, India Rural Development, xv, no 2.
Rahman, T. , Mittelhammer Ron C. ,&Wandschneider, Ph. (2005). “Measuring the Quality of Life across Countries: A Sensitivity Analysis of Well-being Indices”. World Institute for Development Economics Research.
Sadeghi, H. Masaeli,A. Baskha, M. & Kordbacheh, M. (2013), Estimation of quality of life in the provinces of the country using fuzzy general analysis model, Quarterly Journal of Welfare Planning and Social Development, No. 20, pp. 181-155[In Persian].
Salehi, M. (2017), ranking of the country’s provinces based on human development and human capital indicators, Quarterly Journal of Research and Planning in Higher Education, Volume 24, Number 1, pp. 49-27[In Persian].
Sasanpour, F. Hatami, A. & Babaei, Sh. (2017), Quarterly Journal of the Iranian Geographical Society, New Volume, Year 15, Number 55, pp. 389-378[In Persian].
Sen, A. K. (1973). “On The Development of Basic Economic Indicators to Supplement GNP Measures”. UN Economic Bulletin for Asia and for East. Volume 24 (2-3). PP. 1-11.
Sufian, A. J. M. (1993). “A multivariate analysis of the determinants of urban quality of life in the world´s largest metropolitan areas”. Urban Studies, 30, s. 1319-1329.
Afgheh, s. Farazmand, H. Mahal hagh fard, M. & Cordoni, r. (2013), A Study of Quality of Life Index in the Provinces of the Country, Quarterly Journal of Welfare Planning and Social Development, Volume 5, Number 17, pp. 130-105[In Persian].
Akbari, A. Amini, M. (2010), Quality of Urban Life in Iran, Social Welfare Research Quarterly, Volume 10, Number 36, pp. 148-121[In Persian].
Baskha, M. Aghela kohne shahri, l. & Masaeli, A. (2010), Quality of Life Index Ranking in the Provinces of the Country, Social Welfare Quarterly, Volume 9, Number 37, pp. 112-95[In Persian].
Borhani, A. (2016), Ranking the quality of life in selected countries using data envelopment analysis method, p.38[In Persian].
CEMI, 1997. The nall report on the system of statistical indicators of the quality of life of population, Decision Support and Forecasting Center, Moscow, CEMI.
Das, D. (2008). “Urban Quality of Life: A Case Study of Guwahati.” Social Indicators Research, Vol. 88, No. 2, PP. 298.
Dasgupta, P. (1990). “Well- being and the Extent of it’s Realization in Poor Countries”. Economic Journal, 100 (Supplement). PP. 1- 32.
Easterlin, R., Angelescu, L. (2007). “Modern Economic Growth and Quality of Life: Cross- sectional and Time series Evidence”. ForschungsInstitutZurZukunf der Arbeit Institute for the Study of Labor, Discussion Paper. No. 2755.
Ghaffari, A. & Omidi, R. (2009), Quality of Life; Social Development Development Index, Tehran: Shiraz Publishing, p.3[In Persian].
Glatzer, W. (2006). “Quality of Life in the European :union: and the United States of America: Evidence from Comprehensive Indices”. Applied Research in Quality of Life, pp.2.
Hicks, N. (1979). “Growth vs. Basic Needs: Is there a Trade- off?”. World Development, 7. PP. 985- 994.
Ismaili, A. & Ashjaei, H. (2018), Indigenous model for measuring the quality of urban life based on objective and subjective approaches (Case study of region one of Qom city), Journal of Surveying Science and Technology, Volume 9, Number 3, pp. 111-97[In Persian].
Kaklauskas, A., Zavadskas, E.K., RadzevicieneI, A., Ubarte, I., Podviezko, A., Podviezko, V., Kuzminske, A., Banaitis, A., Binkyte, A. & Bucinskas, V. (2017). “Quality of city life multiple criteria analysis.” Cities. Vol. 72, part A, PP. 82-.39.
KhoshFar, G . Khajeh Shahkoohi, A. Karami, Sh. & Bargahi, R. (2014), Investigating the Relationship between Social Capital and Quality of Life in Urban Areas (Case Study: Gorgan City Areas), Journal of Geographical Planning, Golestan University Journal, Volume 3, Number 9, pp. 179-151[In Persian].
Liu, Ben- Cheih. (1976). “Quality of Life Indicators in U. S. Metropolitan Areas”. New York: Praeger Publishers.
Maliki, s. & Madanlojojbar, M. (2016), Measuring and ranking the quality of life in Mazandaran province using AHP, SAW techniques, Journal of Geography and Urban Development, Volume 3, Number 1, Serial Number 4, pp. 147-133[In Persian].
Mitchell, G., Namdeo, A., & Kay, D. (2000). “A New Disease- burden for Estimating the Impact of Outdoor Air Quality on Human Health”. The Science of the total Environment. 246 (2- )3, PP.153- 163 .
Moazani, A. & Alizadeh Aghdam, M. (2012), A Study of Urban Quality of Life: A Model for Measuring and Ranking Iranian Provinces Using Cluster Analysis, Iranian Journal of Sociology, Volume 13, Number 3, pp. 174-149[In Persian].
Moller, V.; Schlemmer, L. , (1983),”South African Quality of Life: A Research Note”.Source Social Indicators Research, Vol. 21, 279.
Morris, D. (1979). “Measuring the Conditions of the World Pour,The Physical Quality of Life Index”. New York: Pergaman Press
Pacione, M. (1995). “The Use of Objective and Subjective Measures of Quality of Life in Human Geography”. Prog. Hum. Geogr. 6. pp. 45
Pal, A. K., Kumar, U. C,(2005), Quality of life concept for the evaluation of societal development of rural community in west bangal, India Rural Development, xv, no 2.
Rahman, T. , Mittelhammer Ron C. ,&Wandschneider, Ph. (2005). “Measuring the Quality of Life across Countries: A Sensitivity Analysis of Well-being Indices”. World Institute for Development Economics Research.
Sadeghi, H. Masaeli,A. Baskha, M. & Kordbacheh, M. (2013), Estimation of quality of life in the provinces of the country using fuzzy general analysis model, Quarterly Journal of Welfare Planning and Social Development, No. 20, pp. 181-155[In Persian].
Salehi, M. (2017), ranking of the country’s provinces based on human development and human capital indicators, Quarterly Journal of Research and Planning in Higher Education, Volume 24, Number 1, pp. 49-27[In Persian].
Sasanpour, F. Hatami, A. & Babaei, Sh. (2017), Quarterly Journal of the Iranian Geographical Society, New Volume, Year 15, Number 55, pp. 389-378[In Persian].
Sen, A. K. (1973). “On The Development of Basic Economic Indicators to Supplement GNP Measures”. UN Economic Bulletin for Asia and for East. Volume 24 (2-3). PP. 1-11.
Sufian, A. J. M. (1993). “A multivariate analysis of the determinants of urban quality of life in the world´s largest metropolitan areas”. Urban Studies, 30, s. 1319-1329.
نوع مطالعه: مروری 1 |
موضوع مقاله:
رفاه اجتماعی
دریافت: 1399/6/22 | پذیرش: 1400/9/8 | انتشار: 1400/12/25
دریافت: 1399/6/22 | پذیرش: 1400/9/8 | انتشار: 1400/12/25
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
فصلنامه رفاه اجتماعی
تهران، اوین، بلوار دانشجو، خ کودکیار، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، ساختمان فارابی
تلفن دفتر نشریه: 02171732851
وب سایت: http://refahj.uswr.ac.ir
ایمیل: refahj@uswr.ac.ir
