مقدمه
حدود 40000 نفر از ایرانیان در طول 8 سال جنگ عراق و ایران به اسارت گرفته شدند. وضعیت محیط فیزیکی و شرایط نامطلوب زندانها و طول مدت اسارت با بروز مشکلات فیزیکی و روانی در اسیران جنگی همراه بوده است (موسوی و همکاران، 2010). عمده مسائل درمان آزادگان از زمان اسارت مداوای درست، دریافت به‌موقع داروهای موردنیاز، رسیدگی و پایش سلامت به‌واسطه خدمات بیمه‌ای است. در چرخه درمان هر زمان که اختلالی در یکی از بخشها پیش بیاید دیگر قسمتها را دچار مشکل می‌کند. ازاین‌رو با وجود بسیاری از اقدامات خدماتی و تسهیلاتی که تاکنون برای خدمات‌رسانی بهتر به جامعه‌ایثارگران درزمینه بهداشت و درمان ایجاد شده و هر زمان که یکی از بخشها به‌درستی وظایف خود را انجام نداده باعث بروز مشکلاتی است. باید گفت که نظارت درست بر امور چرخه درمانی از الزاماتی است که می‌تواند برطرف‌کننده عمده مشکلات جامعه هدف در بحث درمانی باشد (خبرگزاری ایثار، 2019).
خانواده آزادگان و فرزندان آنها نیز دچار خلأهای عاطفی و اقتصادی زیادی شدند. بدون تردید آزادگان دارای سرمایه‌های معنوی بی‌شماری هستند که می‌تواند درزمینه اعمال مدیریت جهادی نقش‌آفرین باشند (سواری، 2013).
یکی از مهم‌ترین خصیصه‌های هر سازمان برای کار در شرایط متغیر، داشتن افرادی است که راغب‌اند در تغییرات موفقیت‌آمیز سازمان بدون وجود الزامات رسمی شغل شرکت کنند. رفتارهایی که از انتظارات رسمی نقش فرا رفته ولی برای بقاء سازمان خیلی مهم و حتی ضروری هستند و به‌عنوان رفتارهای شهروندی سازمانی تعریف‌شده‌اند (زارعی متین، 2018).
مدیریت جهادی به‌عنوان یک الگو و مدل مطلوب و سازگار با الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفته تاکنون بارها از سوی مقام معظم رهبری مطرح شده است؛ چراکه مدیریت جهادی هم ویژگیهای اثباتی و ایجابی دارد و هم می‌توان برای آن مرزهای معین و مشخصی با الگوهای متعارف و رایج مدیریتی در جهان قائل شد و نکته دیگر توجه به مزیت مطلق الگوی مدیریت جهادی که از یک سو مبتنی و متکی بر علم، تجربه، مهارت و تخصص است و از سوی دیگر با توکل و اعتماد به خداوند متعال و با نیت قرب الی‌الله پیش می‌رود (بهرامی، 2017). در این زمینه عسکری وزیری، نادری، متین و نوروزی فرانی (2019) در پژوهش خود به تبیین مدیریت جهادی و طراحی الگوی آن در نظام جمهوری اسلامی ایران پرداخته‌اند. در این پژوهش آنها به این نتیجه رسیدند که مدیریت جهادی، راهبردی برای غلبه بر مشکلات داخلی نظام جمهوری اسلامی و تهدیدهای خارجی محسوب می‌شود.
اگر مدیریت جهادی یا همان کار و تلاش با نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت حاکم باشد، مشکلات کشور، در شرایط کنونی فشارهای قدرتهای جهانی و در شرایط دیگر، قابل‌حل است و کشور حرکت روبه‌جلو را ادامه خواهد داد. «این جمله بخشی از فرمایشات مقام معظم رهبری در ارتباط با ضرورت نهادینه‌شدن نظام مدیریت جهادی در کشور است (خبرگزاری خامنه‌ای، 2013). پس مدیریت جهادی همتی مردانه می‌طلبد و داستان پرفراز و فرودی دارد. بی‌شک مهم‌ترین روش برای پیاده‌سازی و معرفی این سبک به جامعه، عمل به آن و حمایت توسط مدیران و اخلاص و دلسوزی صاحبان تصمیم است که باید تک‌تک برای رسیدن به این مهم برنامه‌ریزی کنند و نیازی به نیروی کنترل‌کننده نداشته باشند. اگر در کشور از الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت سخن می‌گوییم این الگو ناگزیر باید متکی و مبتنی بر مفاهیم و چارچوبهای بومی و ارزشی باشد ازاین‌رو مدیریت جهادی به‌عنوان یک الگو و مدل مطلوب و سازگار با الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفت می‌تواند موردتوجه کارگزاران نظام در عرصه‌های تقنینی، اجرایی و قضایی قرار گیرد (مولودی، 2018). در این زمینه مختاریان‌پور و کوثری (2018) در تحقیق خود به بررسی عوامل بازدارنده استمرار روحیه مدیریت جهادی پس از دوران دفاع مقدس پرداخته و دریافتند که در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، الگوی جدیدی از مدیریت ظهور کرد و ایران صحنه بروز و ظهور کنشهای مختلفی شد که مجموعه آنها را می‌توان نتیجه وجود روحیه مدیریت جهادی در مدیران کشور دانست.
الگویی که در آن اجتناب از سیاست‌زدگی به معنای ارجحیت منافع و مصالح ملی بر منافع فردی و جناحی از دیگر شاخصه‌های آن است. مدیریت جهادی غایت خود را اثبات کارآمدی دین در اداره جامعه می‌بیند و کارگزار اجرایی تحقق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است (خراشادی زاده و بابائی، 2014).
حال با توجه به اهمیت حضور آزادگان در عرصه‌های مدیریت کشور و نیاز به مدیران جهادی در صحنه ملی برای برون‌رفت از وضعیت فعلی کشور و فشارهای قدرتهای جهانی، لازم است از این نیروی مؤثر و کارآمد در بدنه مدیریتی کشور استفاده شود. با توجه به بررسی پیشینه، تابه‌حال پژوهشی درزمینه نقش حضور آزادگان در طرحهای جهادی در پیش‌بینی رفع مشکلات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، بهداشتی و درمانی در جامعه در کشور انجام نشده است. با انجام این پژوهش می‌توان این خلأ پژوهشی را تکمیل کرد. بنابراین هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه حضور آزادگان در طرحهای جهادی با رفع مشکلات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، بهداشتی و درمانی در جامعه است.
پیشینه تجربی
شکاری (2019) در پژوهش خود به بررسی پایداری در آموزش عالی: تأملی بر نقش مدیریت جهادی پرداخته است. نتایج نشان داد که در دانشگاه پیام نور، مدیریت جهادی بر توسعه پایدار تأثیر دارد. از میان ابعاد سه‌گانه مدیریت جهادی (شامل رهبر، پیرو و زمینه) دو بعد رهبر و زمینه بر توسعه پایدار تأثیر دارد؛ اما بعد پیرو مدیریت جهادی بر توسعه پایدار تأثیر ندارد.
صفیعی‌پور، سلیمی و جهانیان (2018) در پژوهش خود به شناسایی مؤلفه‌های مدیریت جهادی در دانشگاه آزاد اسلامی پرداخته‌اند که این مؤلفه‌ها عبارت بودند از: مدیریت برای خدا، ساختار و تشکیلات مناسب، مدیریت ولایی، سخت‌کوشی، نهادینه‌کردن اخلاق و ارزشهای دینی، مشارکت‌پذیری و خودباوری.
ظهوریان ابوترابی، مرتضوی، لگزیان و فراحی (2018) در پژوهش خود به شناسایی مؤلفه‌های فرهنگ سازمانی جهادی با تکیه بر تجربه مدیران جهاد سازندگی پرداخته‌اند و اعتقاد دارند که مدیریت جهادی به‌مثابه تبلور عملی نهادهای جهادی مولود انقلاب اسلامی می‌تواند الگویی برای مدیریت مؤثر در سازمانهای امروز جامعه‌ایران باشد. مضمونهای سازمان‌دهنده تحقیق شامل انعطاف‌پذیری مولد رشد، دین‌محوری، سبک زندگی دینی، الگوی ارتباطی باز، سبک رهبری همدلانه، فرهنگ متعالی کار، همکاری و مشارکت و مردم‌داری است. تمام مضمونهای سازمان‌دهنده نیز تحت مضمون فراگیر «فرهنگ سازمانی جهادی» قابل‌تعریف است. بر این مبنا این مضمون کانون و هسته شبکه مضمونهای این پژوهش را تشکیل می‌دهد.
حجازی‌فر (2015) در تحقیق خود به بررسی چیستی و مؤلفه‌های مدیریت جهادی پرداخته است. در این مقاله به‌منظور ترکیب نتایج پژوهشهای گذشته از روش فراترکیب استفاده شده است. برای شناسایی مؤلفه‌های مدیریت جهادی پس از جستجوی منابع، ۲۸ مقاله مرتبط شناسایی شد. نتایج پژوهشها با این روش و با توجه به وظایف و موضوعات مرتبط با علم مدیریت در ده مبحث موضوع‌بندی شده است. این ده بخش شامل برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری، ارتباطات، سازماندهی، رهبری، نظام ارزشی، تصمیم‌گیری، کنترل، توجه به رشد و توانمندسازی، منابع و امکانات، خلاقیت و نوآوری است.
سلطانی (2014) در پژوهشی به بررسی مدیریت جهادی، چالشها و الزامات آن در کشور پرداخت و نتایج نشان داد که به ترتیب چالشهای رفتاری (۸۹/۲۹)، زمینه‌ای (۸۵/۴۲) و ساختاری (۸۱/۹۵) از اهمیت بسیاری برخوردار و لازم است به‌گونه‌ای شایسته مدیریت شود. در بخش الزامات اجرای مدیریت جهادی نیز به ترتیب الزامات مدیریتی (۸۹/۱۵)، انسانی (۸۱/۸۷)، رویکردی (۷۹/۳۷) و ساختاری (۷۶/۴۰) از اولویت ۱ تا ۴ برخوردار است.
با عنایت به موضوع پژوهش و همچنین مؤلفه‌های مدیران جهادی و انقلابی در کشور جمهوری اسلامی ایران و نیز بی‌بدیل بودن این نوع مدیریت در سطح کشورهای جهان، پیشینه‌ای از این نوع مدیریت در خارج از کشور در اختیار پژوهشگر نبوده است. فلذا، انجام این پژوهش بر مبنای سوابق و پیشینه پژوهشهای انجام‌شده در داخل کشور صورت پذیرفته است.
روش
روش پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی بود و جامعه پژوهش شامل تمامی آزادگان تحت پوشش مؤسسه بنیاد شهید شهر تهران بود. روش نمونه‌گیری پژوهش حاضر خوشه‌ای بوده و 284 نفر از آزادگان به صورتی تصادفی به‌عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند.
برای جمع‌آوری اطلاعات در پژوهش حاضر از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. این پرسشنامه دارای سه بخش بود. بخش اول شامل مدت اسارت، سن تحصیلات، مدت‌زمان مشارکت در فعالیتهای جهادی بنیاد شهید (به سال) و درآمد بود. بخش دوم شامل 20 سؤال پنج گزینه‌ای که در طبقه سؤالات پنج گزینه‌ای لیکرت تنظیم و سؤالات مرتبط با متغیرهای پژوهش بود و بخش سوم نیز شامل 5 سؤال، تشریحی (باز پاسخ) و پیشنهاد‌ها بود. اعتبار پرسشنامه توسط متخصصین تأیید شد و پایایی آن 934/0 گزارش شد.
در  این پژوهش ملاحظات اخلاقی شامل موارد زیر بودند:
1- پیش از شروع کار از شرکت‌کنندگان رضایت‌نامه کتبی دریافت شد. 2- پیش از شروع کار شرکت‌کننده (داوطلب) از موضوع و روش اجرا مطالعه مطلع شدند. 3- از اطلاعات خصوصی و شخصی  داوطلبان محافظت شد. 4- نتایج در صورت تمایل برای آنها تفسیر شد. 5- در صورت مشاهده هرگونه اختلال، راهنماییهای لازم جهت پیگیری به داوطلبین ارائه انجام شد. 6- مشارکت در تحقیق موجب هیچ‌گونه بار مالی برای شرکت‌کنندگان نشد. 7- این پژوهش با موازین دینی و فرهنگی آزمودنی و جامعه هیچ‌گونه مغایرتی نداشت.
برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روشهای آماری همبستگی، رگرسیون و تحلیل مسیر استفاده شد و داده‌ها توسط نرم‌افزارهای SPSS و LISREL مورد تحلیل قرار گرفتند.
یافته‌ها
در پژوهش حاضر آزمونهای آماری روی داده‌های 284 نفر محاسبه شدند و طبق یافته‌های پژوهش می‌توان گفت که ازنظر توزیع سنی، 5/15% نمونه زیر 45 سال، 4/39% بین 45 الی 55 سال، 6/29% بین 55 الی 65 سال و 5/15% بالای 65 سال سن داشتند. ازنظر میزان تحصیلات نیز، 6/5% نمونه زیر دیپلم، 50% دیپلم، 2/9% فوق‌دیپلم، 8/26% لیسانس، 3/6% فوق‌لیسانس و 1/2% دارای مدرک دکتری بودند.
همچنین یافته‌های توصیفی نشان داد که ازنظر مدت اسارت آزادگان، 8/26% آنها کمتر از دو سال، 7/19% آنها 2 تا 4 سال، 6/10% آنها 4 تا 6 سال و 43% آنها 6 تا 8 سال تجربه اسارت داشته‌اند.
برای بررسی نرمال بودن توزیع داده‌ها از آزمون کالموگروف‌-‌اسمیرنف استفاده شده است.


جدول (1) آزمون کالموگروف – اسمیرنف برای متغیرهای پژوهش
شاخص آماری    مشکلات اقتصادی    مشکلات فرهنگی    مشکلات بهداشت و درمان    مشکلات اجتماعی
تعداد    284    284    284    284
میانگین    0649/4    1034/3    117/3    4356/3
انحراف استاندارد    76798/0    0408/1    9853/0    68944/0
برابر    163/0    097/0    115/0    066/0
تفاوتهای کاملا مثبت    119/0    097/0    115/0    066/0
تفاوتهای کاملا منفی    163/0-    095/0-    074/0-    044/0-
Z    158/1    992/0    172/1    677/0
P    08/0    279/0    128/0    749/0
بر اساس داده‌های جدول بالا می‌توان مطرح کرد که چون مقدار Z محاسبه‌شده برای مؤلفه‌های این تحقیق در سطح خطای کوچک‌تر از 05/0 معنی‌دار است، لذا می‌توان مطرح کرد که توزیع فوق، مفروضه نرمال بودن را داراست و می‌توان از میانگین به‌عنوان معرف شاخص گرایش مرکزی استفاده کرد و از مدلهای آماری پارامتری استفاده کرد.
جدول (2) ضرایب معادله رگرسیونی پیش‌بینی رفع مشکلات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و بهداشت و درمان بر اساس حضور آزادگان در طرحهای جهادی
متغیر    B    SES        t    p
رفع مشکلات اقتصادی    769/0    179/0    306/0    295/4    000/0
رفع مشکلات فرهنگی    994/0    179/0    383/0    542/5    000/0
رفع مشکلات اجتماعی    737/0    189/0    279/0    894/3    000/0
رفع مشکلات بهداشت و درمان    737/0    189/0    245/0    236/3    000/0

همان‌طور که در جدول فوق مشاهده می‌شود به ازای یک انحراف معیار تغییر در متغیر حضور آزادگان در طرحهای جهادی، 306/ 0 انحراف معیار در رفع مشکلات اقتصادی، 383/0 انحراف معیار در رفع مشکلات فرهنگی، 279/0 انحراف معیار در رفع مشکلات اجتماعی و 236/0 انحراف معیار تغییر در رفع مشکلات بهداشت و درمان تغییر ایجاد شده است.
برای ترسیم مدل حضور آزادگان در طرحهای جهادی و تأثیر آن بر هر یک از ابعاد اقتصادی، فرهنگی، بهداشت و درمان و اجتماعی از نرم‌افزار لیزرل استفاده شده است که نتایج آن در زیر آورده شده است.

شکل (1) مدل اعداد معناداری روابط بین متغیرهای مدل (مربوط به مؤلفه‌های بعد اقتصادی)

بر اساس مدل ترسیم‌شده بالا می‌توان بیان کرد که شاخصهای تناسب مدل حاکی از آن است که مدل از نظر شاخصهای تناسب و برازش در وضعیت خوبی است؛ چون‌که نسبت کای دو بر درجه آزادی (χ2/df ) آن برابر 2.11 و 2.34 است که کمتر از مقدار مجاز 3 است و مقدار RMSEA نیز برابر با 23/0 و 044/0 است که کمتر از مقدار مجاز 08/0 است. لذا نیاز به اصلاحات چندانی ندارد. مقدار احتمال نیز برابر با 001/0 و کوچک‌تر از 05/0 است و کلیه اعداد معناداری مربوط به پارامترهای مدل از 1.96 بزرگ‌تر است و معنادار شده است. لذا می‌توان بیان کرد که حضور آزادگان در طرحهای جهادی درزمینه‌های رفع مشکلات اقتصادی تأثیرگذار بوده است.
شکل (2) مدل اعداد معناداری روابط بین متغیرهای مدل (مربوط به مؤلفه‌های بعد فرهنگی)

بر اساس مدل ترسیم‌شده بالا می‌توان بیان کرد که شاخصهای تناسب مدل حاکی از آن است که مدل از نظر شاخصهای تناسب و برازش در وضعیت خوبی است؛ چون‌که نسبت کای دو بر درجه آزادی (χ2/df ) آن برابر 2.64 و 2.61 است که کمتر از مقدار مجاز 3 است و مقدار RMSEA نیز برابر با 56/0 و 041/0 است که کمتر از مقدار مجاز 08/0 است. لذا نیاز به اصلاحات چندانی ندارد. مقدار احتمال نیز برابر با 001/0 و کوچکتر از 05/0 است و کلیه اعداد معناداری مربوط به پارامترهای مدل از 1.96 بزرگ‌تر است و معنادار شده است. لذا می‌توان بیان کرد که حضور آزادگان در طرحهای جهادی درزمینه‌های رفع مشکلات فرهنگی تأثیرگذار بوده است.
شکل (3) مدل اعداد معناداری روابط بین متغیرهای مدل (مربوط به مؤلفه‌های بعد اجتماعی)

بر اساس مدل ترسیم‌شده بالا می‌توان بیان کرد که شاخصهای تناسب مدل حاکی از آن است که مدل ازنظر شاخصهای تناسب و برازش در وضعیت خوبی است؛ چون‌که نسبت کای دو بر درجه آزادی (χ2/df ) آن برابر 2.64 و 2.61 است که کمتر از مقدار مجاز 3 است و مقدار RMSEA نیز برابر با 56/0 و 041/0 است که کمتر از مقدار مجاز 08/0 است. لذا نیاز به اصلاحات چندانی ندارد. مقدار احتمال نیز کوچکتر از 05/0 است و کلیه اعداد معناداری مربوط به پارامترهای مدل از 1.96 بزرگ‌تر است و معنادار شده است. لذا می‌توان بیان کرد که حضور آزادگان در طرحهای جهادی درزمینه‌های رفع مشکلات اجتماعی تأثیرگذار بوده است.
شکل (4) مدل اعداد معناداری روابط بین متغیرهای مدل (مربوط به مؤلفه‌های بهداشت و درمان)

شاخصهای تناسب مدل حاکی از آن است که مدل از نظر شاخصهای تناسب و برازش در وضعیت خوبی است؛ چون‌که نسبت کای دو بر درجه آزادی(χ2/df) آن برابر 2.79 و 2.07 است که کمتر از مقدار مجاز 3 است و مقدار RMSEA نیز برابر با 043/0 و 074/0 است که کمتر از مقدار مجاز 08/0 است. لذا نیاز به اصلاحات چندانی ندارد. مقدار احتمال نیز کوچکتر از 05/0 است و کلیه اعداد معناداری مربوط به پارامترهای مدل از 1.96 بزرگ‌تر است و معنادار شده است. لذا می‌توان بیان کرد که فرضیه‌های فرعی بر اساس ساختار یادشده تأیید شده است. لذا می‌توان بیان کرد که حضور آزادگان در طرحهای جهادی درزمینه‌های رفع مشکلات بهداشت و درمان تأثیرگذار بوده است.
بحث
هدف پژوهش حاضر بررسی نقش حضور آزادگان در طرحهای جهادی در پیش‌بینی رفع مشکلات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، بهداشتی و درمانی در جامعه بود. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که بین حضور آزادگان در طرحهای جهادی و رفع مشکلات اقتصادی رابطه معنی‌داری وجود دارد. این یافته با نتایج تحقیق اشرافی (1382) همخوانی و همسویی دارد. اشرافی (1382) به این نتیجه رسیده است که مدیریت جهادی با مصرف‌گرایی، اشرافی‌گری، سستی، تنبلی، بی‌حالی و انحراف از مسیر آرمان‌گرایی ایمانی، تغایر داشته و بلکه با آن مبارزه می‌کند؛ درحالی‌که در شیوه‌های مدیریتی دیگر که عمدتاً محصول فرهنگ سرمایه‌داری است، جامعه به سمت مصرف‌گرایی، اشرافیت، بی‌عدالتی، اصالت لذت و انحراف از آرمانهای انسانی، سوق داده می‌شود. اساس مدیریت جهادی بر تأکید بر معنویت و ارزشهای اخلاقی، اسلامی و انسانی بنا شده؛ درحالی‌که در نظامهای مدیریتی دیگر، اخلاق به‌عنوان وسیله، مطرح بوده و تا زمانی کاربرد دارد که در راستای اهداف آن نظام مدیریتی بوده باشد.
در تبیین و تحلیل این موضوع می‌توان بیان کرد که خودباوری یکی از علامتهای جامعه زنده و فعال است. جامعه‌ای که خودباوری دارد با نشاط و پویاست. با شور و حرارت وصف‌ناشدنی به هدف خود باور دارد و هر لحظه برای رسیدن به آن در حال کوشش بوده و با موانع و دشمنیها مبارزه می‌کند. چنین جامعه‌ای مسئولیت‌پذیر است و از تقلید منفی و کورکورانه دوری می‌کند. افراد در این جامعه، از ویژگیهای مثبت و منفی خود، آگاهی دارند و در فکر و عمل، استقلال خود را حفظ می‌کنند. بر این اساس، مقام معظم رهبری، خودباوری و اعتمادبه‌نفس را یکی از ویژگیها و عوامل مهم در مدیریت جهادی برمی‌شمارند: «عامل مهم مدیریت جهادی عبارت است از خودباوری و اعتمادبه‌نفس و اعتماد به کمک الهی.»
یافته دیگر پژوهش نشان داد که بین حضور آزادگان در طرحهای جهادی و رفع مشکلات فرهنگی رابطه وجود دارد. این یافته با نتایج تحقیق حسن‌زاده (1395) همخوانی و همسویی دارد. حسن‌زاده به این نتیجه رسیده است که ازآنجایی‌که مدیر جهادی در کارها انگیزه عبادی دارد، او در برابر سختیها ایستادگی کرده و اراده قوی در رفع مشکلات دارد. او به‌موقع در محل کار حضور پیدا می‌کند و آخرین کسی است که از اداره جهاد خارج می‌شود. او در کارها دارای تعهد و صداقت است. توجه به کار و سرعت انجام آن با در نظر گرفتن شرایط و نیازها جامعه از اهداف مدیر جهادی است. به‌طوری‌که مقام معظم رهبری در بسیاری از سخنرانیهای خود تأکید بر سرعت عمل جهادگران دارند. عشق، صبر، ایمان و توکل به خداوند منان، پایبندی به انجام فرایض دینی و مذهبی، کم‌توقع بودن، آمادگی پذیرش مسئولیت، انتقادپذیری، خلوص در کارها، دینداری، مردم‌باوری، اخلاق حسنه، تلاشگری، خطرپذیری، تعصب کاری، بهادادن به نیروها، ازخودگذشتگی، خستگی‌ناپذیری، داشتن وجدان کاری، خلاقیت و ابتکار عمل در کارها، دوری از تشریفات زاید، احساس الفت و یکی بودن با نیروها، صداقت در کارها، رعایت شئونات، روحیه شهادت‌طلبی و ایثارگری همه و همه این خصیصه‌ها از ویژگیهای مدیریت جهادی است که در طول بیش از بیست سال که از عمر جهاد می‌گذرد همچنان پابرجا و عامل این شده است که مدیران جهاد مقبولیت بالایی در بین مسئولان کشور برخوردار هستند.
همچنین نتایج پژوهش حاضر نشان داد که بین حضور آزادگان در طرحهای جهادی و رفع مشکلات اجتماعی رابطه وجود دارد. این یافته با نتایج تحقیق باقری (1398) همخوانی و همسویی دارد. باقری به این نتیجه رسیده است هدف اصلی تشکیل مدل سیاسی و جهادی آزادگان ارتقاء کرامت انسانها و ارائه خدمات متناسب با شأن و منزلت آنها است. نیازهای بخش عمده‌ای از جامعه اسراء کشور به‌ویژه در حوزه‌های درمانی و اقتصادی در طول سالیان متمادی مورد بی‌توجهی برنامه‌ریزان اقتصادی و اجتماعی کشور بوده است. اسرا و آزادگان با حضور در طرحهای جهادی می‌توانند خود الگوهای مفید و اثربخشی برای تاب‌آوری و استقامت مردم در برابر مشکلات اجتماعی به شمار روند. این آزادگان خود روزگاری مظهر مقاومت در برابر سختیها بوده‌اند لذا می‌توانند با الگو قرار گرفتن برای سایر گروهها در برابر مسائل و مشکلات اجتماعی صبورانه رفتار کنند. مدیریت جهاد، مدیریت ایثاری و داشتن هدفی والا و برتر از اهداف مادی است. هیچ یک از مشکلات اقتصادی، اجتماعی و حتی وضعیت خانوادگی، او را از مسیر اصلی دور نمی‌کند. او اولویت کار جهاد را بر کار خانواده قرار می‌دهد. در این رابطه است که حضرت امام در خرداد سال 59 خطاب به جهادگران می‌فرمایند:
 «همه احساس می‌کنند که این زحمتهایی که می‌کشند نظیر همان جوانهایی که در صدر اسلام زحمت می‌کشیدند که دنبال این نبودند از مردم اجرتی بگیرند، است.»
یکی دیگر از یافته‌های بین حضور آزادگان در طرحهای جهادی و رفع مشکلات بهداشت و درمان رابطه وجود دارد، مورد آزمون قرار گرفت و تأیید شد. این یافته با نتایج تحقیق خدایی (1395) همخوانی و همسویی دارد. خدایی به این نتیجه رسیده است که مدیر جهادی مردم را دوست داشته و باور دارد که عزیزترین مردم نزد خدای رحمان، افراد محروم، مستضعف و مؤمن هستند. ارتباط نزدیک با مردم موجب تلفیق دانش نو با دانش بومی شده است که در نتیجه با شناخت هر چه بیشتر معضلات، راهکار برای مشکلات سریع انجام می‌گیرد. مدیران جهادی بیش از هر مقوله‌ای به سلامت مردم اهمیت می‌دهند و یکی از فوری‌ترین و سریع‌ترین نیازهای رسیدگی به مردم به‌ویژه در بین قشرهای ضعیف موضوع بهداشت و درمان آنها است. در این میان آزادگانی که با ادامه تحصیل پزشک یا داروساز یا... شده‌اند می‌توانند در قالب طرحهای جهادی به‌ویژه در مناطق کمتر برخوردار و نیازمند به ارائه خدمات مناسب بپردازند. در این میان از یک سو روابط بین مردم و جهاد، روابطی بسیار ساده، بی‌آلایش و خودمانی بوده که باعث ایجاد محبت جهاد در دل مردم شده و از سوی دیگر روابط بین نیروها و مدیر در جهاد بسیار انسانی و دوستانه است (فرهی، سنجقی، سلطانی و محمدیان، 2016).
مدیریت در جهاد به‌صورت شورایی به وجود آمد که فرهنگ مشارکتی کار کردن را در جهاد پایه‌گذاری کرد. این ویژگی در بالاترین مقطع تصمیم‌گیری جهاد و همچنین در استانها باعث شده که تصمیم‌گیری و مدیریت جهادی بر مبنای تخصص نیروهای جهاد و کارآمدیهای آنها در انجام وظایف باشد. ایجاد فضای صمیمی و مسالمت‌آمیز و برادرانه در حل مسائل و مشکلات و تحمل یکدیگر در مقابل حل مسائل از ویژگیهایی است که هرکس می‌تواند در درون جهاد آن را حس کند و این زمینه همکاری همه اعضاء را فراهم کرده است (مرتضوی و زارع پور نصیرآبادی، 2012). اعتماد داشتن به نیروهای جهاد، اهمیت دادن و لحاظ کردن نظرات آنها، میدان دادن و تفویض اختیار به جهادگران از ویژگیهای مدیریت جهادی است. مدیر جهادی در راستای حل مشکلات بهداشت و درمان اقشار ضعیف، از انتقاد آنها نمی‌هراسد و پاسخگوی به سؤالاتشان است. هرچند که در محل کار مهربان و صمیمی هستند اما در کارها جدی و قاطع هستند. احترام متقابل مسئول و نیرو در جهاد وجود داشته و اصل این نکته که هر یک از نیروهای جهاد تنها از یک رئیس مافوق دستور گرفته و رعایت سلسله‌مراتب و تعیین خطوط اختیار و ارتباط در بین جهادگران وجود دارد (فرهی و همکاران، 2016).
در اشاره به محدودیتهای پژوهش حاضر می‌توان گفت که پژوهش حاضر در بین آزادگان انجام شده است؛ لذا در تعمیم نتایج به گروههای دیگر باید احتیاط داد. همچنین پژوهش حاضر در بین آزادگان شهر تهران انجام شده است. لذا در تعمیم نتایج به شهرهای دیگر باید احتیاط داد. در ضمن در پژوهش حاضر ابزار جمع‌آوری پژوهش پرسشنامه محقق ساخته بوده لذا ممکن است اگر ابزار دیگری برای جمع‌آوری اطلاعات در نظر گرفته شود نتایج متفاوتی به دست آید.
در اشاره به پیشنهاد‌های پژوهشی، پیشنهاد می‌شود که در پژوهشی به بررسی موانع حضور و مشارکت آزادگان و اسراء در طرحهای جهادی پرداخته شود تا ضمن شناسایی آنها برای رفع آنها اقدام شود. همچنین پیشنهاد می‌شود که در پژوهشی به بررسی کیفی ماهیت طرحهای جهادی برخاسته از نوآوریهای آزادگان اقدام شود. همچنین پیشنهاد می‌شود در تحقیقی به بررسی به‌کارگیری آزادگان و جانبازان در قالب مدیران جهادی در طرحهای عمرانی و اجتماعی پرداخته شود تا امکان ارزیابی تأثیرگذاری آنها فراهم آید.

ملاحظات اخلاقی:
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در تهیه مقاله مشارکت داشته‌اند.
منابع مالی
برای انتشار این مقاله حمایت مالی مستقیم از هیچ نهاد یا سازمانی دریافت نشده است.
تعارض منافع
این مقاله با سایر آثار منتشرشده از نویسندگان هم‌پوشانی ندارد.
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در این مقاله همه حقوق مرتبط با اخلاق پژوهش رعایت شده است.